Biiyaʼ guiraʼ ni nuu lu sitiu riʼ

guyé lu índice

CAPÍTULO 4

«Naa ziaaʼ ratiica cheluʼ»

«Naa ziaaʼ ratiica cheluʼ»

1, 2. 1) Ximodo neza ra zeʼ Rut ne Noemí, ne xiñee naná nuu ladxidóʼcabe. 2) Xiñee gadxé gadxé ni caníʼ ique Rut ne Noemí.

MAʼ RUT ne Noemí si zecaʼ ndaaniʼ ti neza. Ne zidídicaʼ lu ca layú napampa stiʼ guidxi Moab ra nabé rundubi bi. Cumu nabé naroʼbaʼ ca layú que la? guísisi rihuinni chupa bultu lúcani. Ne ra zizácabe bidii Rut cuenta mayaca guixhinni. Óraque, biiyadxibe suégrabe ne guníʼ íquebe zándaca maʼ ora guyúbicabe paraa gásicabe gueelaʼ que. Cumu nabé nadxiibe suégrabe la? maʼ gudixhe íquebe gúnibe intiica nuu lu nabe para gápabe laa.

2 Guizáʼ naná nuu ladxidóʼ guirópacabe. Maʼ napa iza de guti xheelaʼ Noemí, ne yanna maʼ guti Mahlón ne Kilión, ca xiiñibe. Rut laaca nabé nuu triste, purtiʼ laabe nga guca xheelaʼ Mahlón. Laabe ne Noemí zécabe Belén, ti guidxi huiiniʼ stiʼ Israel. Peru cada tobi de laacabe gadxé gadxé ni caníʼ íquecabe de guidxi ra zécabe. Noemí la? cabiguetaʼ xquidxi, peru Rut zeʼ ti guidxi ni qué runibiáʼ, ne bisaana binnilidxi, xquidxi, ca costumbre stiʼ, dede né ca dios stiʼ (biindaʼ Rut 1:3-6).

3. Gunáʼ nga ca guendarinabadiidxaʼ ni naquiiñeʼ guicábinu pa racaláʼdxinu gápanu fe casi gupa Rut.

3 Xi bicaa ti baʼdudxaapaʼ casi Rut guchaa modo nabani. Xi bidii stipa laabe para guiníʼ íquebe zanda guzulube sti biaje ne ganda gápabe Noemí yaʼ. Ra guicábinu ca guendarinabadiidxaʼ riʼ, zacanécani laanu chinándanu ejemplu stiʼ Rut, gunaa de Moab riʼ, purtiʼ nabé gúpabe fe. (Laaca zanda gúʼyaluʼ cuadru ni láʼ « Ti libru huiiniʼ nabé sicarú».) Primé, guidúʼyanu xiñee gudixhe ique guiropaʼ gunaa riʼ checaʼ Belén, ti guidxi zitu.

Ti familia ni bibiá pur ti desgracia

4, 5. 1) Xiñee yendeza Noemí ne binnilidxi ndaaniʼ guidxi Moab. 2) Xi guendanagana bidxaagalú Noemí ndaaniʼ guidxi Moab.

4 Rut biniisi Moab, ti guidxi huiiniʼ ni riaana gaxha de mar Muerto neza ra rindani Gubidxa. Nuu ni ti lugar ra nasoo ni napampa ne nabé naroʼbaʼ ca barranca napa ni. Qué gápapeʼ ni stale yaga, peru nabé rudii ca layú stini, ne qué riaadxaʼ ni gó binni raqué, neca nuu tiru raca gubiña Israel, guidxi ni dxaaga ni. Ne ra guyé Mahlón ne binnilidxi ndaaniʼ guidxi ca nga binibiaʼcaʼ Rut (Rut 1:1).

5 Pur gubiña ni nuu ndaaniʼ guidxi Israel dxiqué gudixhe ique Elimélec, xheelaʼ Noemí, chindezané xheelaʼ ne guiropaʼ xiiñiʼ ndaaniʼ guidxi Moab. Zándaca ra cusaanacabe xquídxicabe riʼ nga naquiiñeʼ gusihuínnicabe pa dxandíʼ nápacabe fe, purtiʼ gatigá naquiiñeʼ chécabe ca lugar ra gulí Jiobá guni adorárcabe laa (Deut. 16:16, 17). Neca qué nusaana Noemí de ñapa fe, nabé gucaná ladxidóʼ dxi gutiʼ xheelaʼ (Rut 1:2, 3).

6, 7. 1) Xiñee gucaná ladxidóʼ Noemí ora biʼyaʼ bichaganáʼ ca xiiñiʼ ca gunaa de Moab. 2) Xiñee nabé galán modo bibaniné Noemí ca xuaalidxi.

6 Zándaca gucaná ladxidóʼ Noemí sti biaje ora biʼyaʼ bichaganáʼ ca xiiñiʼ ca gunaa de Moab (Rut 1:4). Laabe nánnabe biyubi Abrahán, tobi de ca bixhozegola ca israelita, guichaganáʼ Isaac, xiiñiʼ, tobi de ca binnilidxi, purtiʼ ca binni que runi adorarcaʼ Jiobá (Gén. 24:3, 4). Ne Ley ni bidii Dios Moisés maca gudixhená ca israelita que cadi naquiiñeʼ guichaganáʼ xiiñicaʼ ca binni de sti guidxi, purtiʼ zándaca gucaa ca binni que laacaʼ guni adorarcaʼ sti dios (Deut. 7:3, 4).

7 Neca nanna Mahlón ne Kilión xiná Ley que, peru bichaganacaʼ ca gunaa de Moab. Ne zándaca guluu ngue xizaa Noemí o qué ñuulaʼdxiʼ ni biʼniʼ ca xiiñiʼ, peru bíʼnibe stipa pur gácabe nachaʼhuiʼ ne gannaxhiibe Rut ne Orpá, ca xuaalídxibe. Zándaca guníʼ íquebe zadxiña dxi guni adorarcaʼ Jiobá. Qué gánnanu xipeʼ guníʼ íquebe, ni nánnanu nga gunnaxhii ca xuaalídxibe laabe. Cumu gunnaxhiisaa guionnaʼ gunaa riʼ la? gucané ni laacabe para guzuhuaacabe dxiichiʼ dxi gutiʼ Mahlón ne Kilión. Ne dxi bizaaca desgracia riʼ, caʼruʼ gapa guiropaʼ gunaa riʼ xiiñiʼ ne nahuiinirúcabe dxi biaanacabe viuda (Rut 1:5).

8. Xi guenda stiʼ Jiobá zándaca guyuulaʼdxiʼ Rut.

8 Ñee gucané religión stiʼ Rut laa para gudxiilú yuubaʼ biaanané ora gutiʼ xheelaʼ la? Zándaca coʼ. Stale dios runi adorar ca binni de Moab, ne dios ni jma risaca gúpacabe nga Kemós (Núm. 21:29). Zándaca laaca bíʼnicabe guiráʼ cosa feu ni biʼniʼ binni dxiqué ndaaniʼ religión stibe ne tobi de laacani nga biiticabe baʼduhuiiniʼ para dios stícabe. Rut nabé bidxagayaa ora bisiidiʼ Mahlón o Noemí laa naca Dios stiʼ ca binni de Israel, ti Dios ni nadxii binni ne rilaselaʼdxiʼ. ¡Aque gadxepeʼ nga ca dios stibe de Dios stiʼ ca binni de Israel! Jiobá racalaʼdxiʼ gúnicabe ni na purtiʼ nadxiicabe laa ne cadi pur ridxíbicabe laa (biindaʼ Deuteronomio 6:5). Guti si xheelaʼ Rut, zándaca jma gucuánube Noemí ne rucaadiágabe laa ora maʼ caniʼné laabe de Jiobá, Dios ni jma nandxóʼ, de ca cosa sicarú ni huayuni, ne modo rusihuinni nadxii ca xpinni ne modo riá laacabe.

Ora gudiʼdiʼ Rut lu ti yuubaʼ naroʼbaʼ, biyúbibe Noemí para quixhedxí ladxidoʼbe

9-11. 1) Xi gudixhe ique Noemí, Rut ne Orpá guni. 2) Xi zanda guizíʼdinu de ca desgracia ni gúpacabe.

9 Ca dxi que, cabeza si Noemí gabi tuuxa laa ximodo nuu xquidxi. Málasi ti dxi, zándaca binadiágabe guníʼ tuuxa ni runi negocio maʼ nuu ni gó binni ndaaniʼ guidxi Israel, purtiʼ maʼ cayacané Jiobá xquidxi. Yanna nga maʼ bibiguetaʼ guca Belén casi riníʼ lá: «Yoo ra nuu ni gó binni». Ngue runi, gudixhe ique Noemí guibiguetaʼ xquidxi (Rut 1:6).

10 Peru xi guni Rut ne Orpá yanna yaʼ (Rut 1:7). Ni bizaacacabe que bicaani laacabe guicanúcabe suégracabe. Peru Rut la? guizáʼ guyuulaʼdxiʼ ora biʼyaʼ pabiáʼ nachaʼhuiʼ Noemí ne pabiáʼ nápabe fe Jiobá. Despué, guionnaʼ viuda riʼ bireecaʼ zecaʼ Judá.

11 ¡Stale cosa risaca nga rizíʼdinu lu relatu stiʼ Rut! Tobi de cani rusiidiʼ ni laanu nga guiráʼ binni rizaaca desgracia, cásica ni nachaʼhuiʼ ne zaqueca ni cadi nachaʼhuiʼ (Ecl. 9:2, 11). Laaca rusiidini laanu sti cosa: ora gatiʼ tuuxa binnilídxinu, galán guyúbinu sti binni quixhedxí ladxidoʼno, ne jmaruʼ si galán pa guyúbinu binni runi ni na Jiobá, Dios ni biʼniʼ adorar Noemí (Prov. 17:17).

Qué nusaana Rut de ñannaxhii Noemí

12, 13. Xiñee gunabaʼ Noemí Rut ne Orpá guibiguétacaʼ ralídxicaʼ, ne xi guníʼcabe.

12 Guzá si guionnaʼ viuda riʼ zitu, bizulú guníʼ ique Noemí sti cosa ni guluu xizaa laa. Caníʼ íquebe guiropaʼ gunaa ni ziné laabe ne pabiáʼ nadxiicaʼ laabe ne pabiáʼ gunnaxhiicaʼ ca xiiñibe, ngue runi maʼ qué nabe gacanárucaʼ. Nanna dxíchibe qué zanda gacanebe laacaʼ pa gusaanacaʼ xquídxicaʼ ne chinándacaʼ laabe Belén.

13 Ngue runi, gudxi Noemí laacabe: «Laché, laguibiguetaʼ ralídxitu, ra nuu jñaatu. Jiobá gaca nachaʼhuiʼ né laatu, cásica gúcatu nachaʼhuiʼ né xheelatu ni maʼ guti ne zaqueca modo gúcatu nachaʼhuiʼ né naa». Noemí gudxi laacabe gudii Jiobá laacabe sti xheelacabe ne guibánicabe galán. «De raqué bidiibe bixiduʼ laacaʼ, ne bizulú bicaacaʼ ridxi cayuunacaʼ.» Qué ridxagayaadinu gánnanu xiñee nabé gucuanú Rut ne Orpá Noemí, ti gunaa nabé nachaʼhuiʼ ni bizaalaʼdxiʼ laacabe. Guirópacabe gúdxicabe laabe: «Coʼ, laadu zabiguetanedu lii xquídxiluʼ» (Rut 1:8-10).

14, 15. 1) Paraa bibiguetaʼ Orpá. 2) Xi gudxi Noemí Rut para gucuudxibe laa guibiguetaʼ.

14 Peru cadi casi zécabe bicuudxicabe Noemí. Bíʼnibe stipa pur gusiénebe laacaʼ qué zanda gacanebe laacaʼ pa chinándacaʼ laabe Israel, xquídxibe, purtiʼ maʼ qué gápabe xheelabe ni gudii laabe ni iquiiñebe ne maʼ qué gápabe xiiñibe para guichaganacaʼ. Ne nánnabe maʼ qué zándaruʼ gápabe xiiñibe. Nabé biuubaʼ ladxidoʼbe purtiʼ biiyabe qué zanda gacanebe laacaʼ. Oraqueca guníʼ ique Orpá naquiiñeʼ guiaana Moab, ralidxi jñaa ne ra nuu xcaadxi binnilidxi. Ruluíʼ jma jneza ngue ni gudxi Noemí laacabe gúnicabe. Ngue runi, neca cayuubaʼ ladxidoʼbe, bidiibe bixiduʼ suégrabe ne bibiguétabe (Rut 1:11-14).

15 Yanna Rut yaʼ, ñee bicuudxi cani guníʼ Noemí laabe la? Relatu riʼ na: «Peru Rut qué niladiʼ cueʼbe». Zándaca maʼ zeʼ Noemí ora bidii cuenta nanda Rut laa, ngue runi, para gucuudxi laabe guibiguétabe rabi laabe: «¡Biaa! Xconcúñaluʼ maʼ bibiguetaʼ ralidxi ne ra nuu ca dios stiʼ. Yenanda laabe» (Rut 1:15). Ca diidxaʼ ni guníʼ Noemí riʼ rusihuínnicani ti cosa nabé risaca: cadi bibiguetaʼ si Orpá xquidxi, sínuque laaca bibiguetaʼ ra nuu «ca dios stiʼ». Para laabe gastiʼ naca guni adorarbe Kemós sti biaje ne xcaadxi dios ni cadi dxandíʼ. Ñee laaca zuni Rut nga la?

16-18. 1) Xi guníʼ Rut ni bisihuinni nadxiibe Noemí ne qué zusaanabe laa. 2) Xi gudixhe ique Rut guni pur nadxii suegra. (Laaca zanda gúʼyaluʼ ca dibuju ra cá Rut ne Noemí.)

16 Cumu guizáʼ nadxii Rut Noemí ne Dios stiʼ la? ngue runi nanna dxíchibe xi racaláʼdxibe gúnibe. Maʼ guiropasícabe zizácabe ndaaniʼ neza que, biiyadxibe lú Noemí ne gúdxibe laa: «Cadi guinabuʼ naa gusaanaʼ lii, ne guixeleʼ de lii; purtiʼ naa ziaaʼ ratiica cheluʼ, ne ratiica tiidiluʼ gueelaʼ zadideniáʼ lii. Xquídxiluʼ zaca xquidxeʼ ne Dios stiluʼ zaca Dios stinneʼ. Ra gátiluʼ zateʼ, ne racá zagaacheʼ. Jiobá gusabanáʼ naa pa pur sti cosa guixeleʼ de lii ne cadi pur guendaguti» (Rut 1:16, 17).

«Xquídxiluʼ zaca xquidxeʼ ne Dios stiluʼ zaca Dios stinneʼ»

17 ¡Qué huayuu dxi guiaandaʼ ca diidxaʼ guníʼ Rut riʼ! Purtiʼ neca maʼ gudiʼdiʼ biaʼ chonna mil iza, rietenaláʼdxiruʼ binni cani. Rusihuínnicani ti guenda nabé sicarú ni gupa Rut: nabé gunnaxhiibe Noemí. Ne nga bicaa laabe cadi gusaanabe suégrabe ne chinebe laa ratiica cheʼ. Guendaguti si zanda guxheleʼ laacabe. Rut gudixhe ique gaca binni xquidxi Noemí ne gusaana guiráʼ ni napa Moab, dede né ca dios ni nuu guidxi que. Gadxepeʼ laabe de Orpá, purtiʼ de guidubi ladxidoʼbe biyúbibe guni adorarbe Jiobá, Dios stiʼ Noemí, ne gaca Dios stibe. *

18 Yanna, maʼ Rut si ne Noemí zecaʼ guidxi Belén. Zándaca bindaacaʼ biaʼ ti semana para yendacaʼ. Nanna dxíchinu gucanésaacaʼ neza zecaʼ para gudxiilucaʼ yuubaʼ sticaʼ.

19. Ximodo zanda chinándanu ejemplu stiʼ Rut ra gannaxhiinu binnilídxinu, ca xhamígunu ne ca xpinni Cristu.

19 Nabé stale binni cayacaná ca dxi stinu riʼ. Ne Biblia ruzeeteʼ «jma nagana zaca» ca dxi riʼ, purtiʼ cahuinni cazaaca stale desgracia (2 Tim. 3:1). Nga rusihuinni yanna nga jma caquiiñeʼ gannaxhiinu cásica gunnaxhii Rut. Ximodo zanda gusihuínninu guenda ca yaʼ. Zusihuínninu ni ra gacanenu binni neca nabáninu ndaaniʼ ti Guidxilayú ra nabé cayaca cosa malu. Ne tu guni zacá, qué zusaana de gannaxhii tuuxa neca gápacaʼ guendanagana. Galán guni binni zacá né xheelaʼ, né binnilidxi, né ca xhamigu, zaqueca né ca xpinni Cristu (biindaʼ 1 Juan 4:7, 8, 20). Pa gannaxhiinu zacá, zusihuínninu zinándanu ejemplu sicarú stiʼ Rut.

Dxi yendá Rut ne Noemí Belén

20-22. 1) Pabiáʼ gucaná Noemí pur ca guendanagana ni gupa dxi guleza ndaaniʼ guidxi Moab. 2) Xi guníʼ ique Noemí de ca guendanagana ni gupa. (Laaca zanda gúʼndaluʼ Santiago 1:13.)

20 Gadxé nga guiníʼ binni nadxii tuuxa ne gadxepeʼ nga guluíʼ ni. Peru Rut bisihuinni pabiáʼ nadxii Noemí ne Jiobá, Dios ni gulibe guni adorarbe, ne laaca bisihuínnibe qué nusaanabe laacaʼ. Guidúʼyanu ximodo bíʼnibe ni.

21 Maʼ yendá guiropaʼ viuda riʼ Belén, guidxi ni riaana biaʼ 10 kilómetru ladu gueteʼ de Jerusalén. Zándaca nabé binibiáʼ binni familia stiʼ Noemí ndaaniʼ guidxi huiiniʼ que, purtiʼ guiráʼ ca binni de raqué caniʼcaʼ bibiguétabe. Ca gunaa que ruyadxicaʼ laabe ne riniʼcaʼ: «Ñee Noemí ndiʼ la?». Pur modo rihuinni lube, bidiicabe cuenta maʼ gudíʼdibe lu stale guendanagana dxi gulézabe ndaaniʼ guidxi Moab (Rut 1:19).

22 Noemí byuiʼné ca binnilidxi ne cani gucaʼ xpecina ca guendanagana ni gupa, ne dede gúdxibe ca binni que maʼ cadi gábicaʼ laabe Noemí, ni riníʼ «Guendanayecheʼ», sínuque gábicaʼ laabe Mará, ni riníʼ «Nandáʼ». ¡Nabé triste nuu Noemí! Guníʼ íquebe Dios ngue cayuniná laabe, cásica guníʼ ique Job (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

23. Xi caníʼ ique Rut dxi yendá Belén, ne ximodo racané Ley que ca binni pobre. (Laaca zanda gúʼyaluʼ ni cá ñee yaza.)

23 Laga cayaa guiropaʼ gunaa riʼ guibánicaʼ ndaaniʼ guidxi Belén, Rut caníʼ ique xi guni para gapa ni guibaniné ne ni guibaniné Noemí. Laabe gúnnabe cá lu Ley bidii Jiobá ca israelita zanda chindagu binni, ne ngue nga ti modo para gacanécabe ca binni pobre. Zanda chitopa ca binni pobre ni guiaana lu ca layú que ora maʼ candisaʼ binni cosecha. Ne laaca zanda gutópacabe ni biaana guriá ca layú que (Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21). *

24, 25. Xi biʼniʼ Rut ora yendá lu ca layú stiʼ Boaz, ne ximodo runi binni dxiqué ora maʼ zindagu.

24 Ora bedandá dxi gutópacabe cebada (biaʼ lu beeu abril lu calendariu ni riquiiñenu yanna), guyé Rut lu ca layú que yeguuya paraa zanda gudiicabe lugar laa cuagu. Nin ñánnabe yendabe lu ca layú stiʼ ti hombre láʼ Boaz, ti hombre ricu ni napa stale layú, ne laabe nga tobi de ca binnilidxi Elimélec, xheelaʼ Noemí. Neca napa Rut derechu chindagu lu ca layú que, gunabadiidxabe hombre ni ruuyaʼ gaca dxiiñaʼ raqué pa zanda cuágube lu layú que. Hombre que gudxi laabe zanda gúnibe ni, ne oraqueca bizulube (Rut 1:22–2:3, 7).

25 Bixuiʼlú nanda Rut ca hombre ni cuchuuguʼ cebada que. Laga cuchuuguʼ ca hombre que cebada, laabe cutópabe cani cayaana ne cani cusaba ca hombre que, de raqué rundiibibe cani ne risaanabe cani ti lugar ra zanda quíbibe cani. Nabé rusidxaga dxiiñaʼ que purtiʼ nanene ni, ne ra zidiʼdiʼ hora jma rusidxaga ni binni. Peru Rut qué niree diʼ gana, ribezadxibe para si guchaabe nisaluna cayete lube ne para chitobe xiixa ndaaniʼ «ti yoo», zándaca ti lugar ra riziilaʼdxiʼ cani runi dxiiñaʼ raqué.

Rut biʼniʼ ti dxiiñaʼ nadipaʼ ne huaxiéʼ risaca, ti gapa ni guibaniné ne ni guibaniné Noemí

26, 27. Ximodo guca Boaz né binni, ne ximodo bizaaláʼdxibe Rut.

26 Zándaca qué racalaʼdxiʼ diʼ Rut gúʼyacabe laa. Peru ti hombre ni nabé napa fe Dios ni láʼ Boaz biiyaʼ laabe ne gunabadiidxaʼ hombre ni ruuyaʼ gaca xhiiñaʼ tu gunaa que. Ne cada biaje chindabe ra nuu cani cayuni xhiiñabe rugapadiúxibe laaca sicaríʼ: «Jiobá cuʼ ndaayaʼ laatu». Ne zaqueca ricábicaʼ laabe, cásica ca binni de Israel ne zaqueca ca binni de sti guidxi. Boaz bizaalaʼdxiʼ Rut ne guniʼné laabe né diidxaʼ nadóʼ casi runi binni né xiiñiʼ (Rut 2:4-7).

27 Ngue runi, gudxi Boaz laabe «xiiñeʼ», ne gudxi laabe chindágube lu ca layú stiʼ ne cadi guixélebe de ca baʼdudxaapaʼ ni runi xhiiñaʼ ti cadi guchiichi ca hombre runi dxiiñaʼ raqué laabe. Ne biiyaʼ cadi guiaadxaʼ ni gobe galaa dxi (biindaʼ Rut 2:8, 9, 14). Laaca gudxi laabe jneza ni cayúnibe ne guluu gana laabe. Xiñee biʼniʼ Boaz zacá yaʼ.

28, 29. 1) Xi riníʼ binni de Rut pur modo naca. 2) Ximodo zanda chuʼnu xaʼnaʼ xhiaa Jiobá para guilanu.

28 Ora gunabadiidxaʼ Rut laabe xiñee cayácabe nachaʼhuiʼ né laa neca naca de sti guidxi, laabe gúdxibe laa maʼ huayunadiágabe xi guiráʼ maʼ huayuni pur Noemí. Zándaca binadiaga Boaz ni, purtiʼ riníʼ Noemí galán de laabe nezalú ca gunaa de Belén. Laaca nánnabe maʼ gudixhe ique Rut guni adorar Jiobá, purtiʼ gúdxibe laa: «Jiobá uguu ndaayaʼ lii pur cani cayúniluʼ, ne quixe Jiobá, Dios stiʼ Israel, lii purtiʼ bedayúbiluʼ laabe para gulabe lii casi ñaca ñuuluʼ xaʼnaʼ xhiaabe» (Rut 2:12).

29 ¡Guizáʼ guluu ca diidxaʼ riʼ gana Rut! Laabe biyúbibe gapa Jiobá laabe cásica ruyubi ti bere huiiniʼ chuʼ xaʼnaʼ xhiaa jñaa para guilá. Bidiibe xquíxepeʼ Boaz, purtiʼ gudixhedxí ladxidoʼbe ne bíʼnirube dxiiñaʼ dede huadxí (Rut 2:13, 17).

30, 31. Xi rizíʼdinu de ejemplu stiʼ Rut ora gúninu dxiiñaʼ, ora gudiʼnu xquíxepeʼ ca binni ni gacané laanu ne ora gannaxhiinu laacaʼ.

30 Pur modo bisihuinni Rut napa fe bidii ti ejemplu nabé sicarú para laanu yanna, purtiʼ nagana para gapa binni ni guibaniné. Cumu nanna dxichi Rut caquiiñeʼ gacanécabe laa la? bidiibe xquíxepeʼ binni pur gucané laabe. Qué nituí diʼ lube ñúnibe ti dxiiñaʼ huaxiéʼ risaca guidubi dxi para ganda gudiibe ni iquiiñeʼ Noemí, ti gunaa ni nabé nadxiibe. Bisisácabe ca conseju ni bidiicabe laabe ne yenándabe cani, casi ximodo gúnibe dxiiñaʼ sin gacanabe ne tu zanda guidxaagabe. Peru ni jma risaca bíʼnibe nga biiyabe Jiobá casi Bixhózebe ni zanda gapa laabe.

31 Pa gannaxhiinu cásica gunnaxhii Rut, ne chinándanu ejemplu stibe ra qué gudxíʼbanu laca laanu, gúninu dxiiñaʼ ne gudiʼnu xquíxepeʼ ca binni ni gacané laanu la? zacané ejemplu stinu xcaadxi binni. Yanna, ximodo gupa Jiobá Rut ne Noemí yaʼ. Zacábinu ni lu sti capítulo ca.

^ párrafo 17 Laaca galán gánnanu guníʼ Rut lapeʼ Dios, Jiobá, ne cadi guniʼbe «Dios» si, casi riníʼ xcaadxi binni de sti guidxi. La Biblia stiʼ Salvatore Garofalo na: «Ra guniʼbe lá Yavé [o Jiobá] ora bidii stiidxabe Noemí qué zusaanabe laa, bisihuínnibe maʼ nácabe de guidxi Israel».

^ párrafo 23 Nabé racané Ley stiʼ ca israelita que binni pobre, cadi casi Moab, xquidxi Rut. Ca guidxi ni nuu neza Oriente, qué nizaaláʼdxicabe ca viuda. Sicaríʼ na ti libru ni caníʼ de tema riʼ: «Ora gatiʼ xheelaʼ tuuxa gunaa, maʼ ca xiiñibe nga guʼyaʼ laabe. Peru pa qué gápabe nin ti xiiñibe la? maʼ ruyúbibe tu siʼ laabe casi esclava, riuunebe tutiica hombre o gátibe».