¿Yacharqankichu?

¿Ima qalluta Jesús parlarqa?

Yachayniyuq runasqa, chaymanta parlaspa mana juk yuyayllaman chayayta atinkuchu. Chaywanpis, ichá Jesús hebreo qalluta, arameo qalluta ima, parlanman karqa. ¿Imaraykutaq chay tiempopi hebreo qalluta parlakusqanta nisunman? Imaraykuchus Galileamanta Nazaret llaqtapi, Jesús sinagogaman rispa, Isaiaspa profecianta ñawirirqa. Chaytaq hebreo qallupi qillqasqa karqa, Bibliataq, mana ninchu Jesús chay ñawirisqanta arameo qalluman tikrachisqanta (Lucas 4:16-21).

Jesuspa tiemponpi, Palestinapi ima qallustachus parlakusqanmanta, G. Ernest Wright nisqa yachachiq nin: “Runaqa, griego, arameo qalluta ima, astawan parlaq kanku [...]. Romamanta soldados, kamachiqkuna imaqa, paykunapura latinta parlaq kanku, judíos ortodoxos nisqataq, hebreo qalluta parlaq kanku”, nispa. Chayraykuchá Pilatoqa, Jesusta kurkuman warkhuykuchkaptinku, patanpi qillqasqata kimsa qallupi churarqa, hebreopi, latinpi, griegopi ima (Juan 19:20).

Kay Discoveries From the Time of Jesus (Jesuspa tiemponmanta ukhunchaykuna) nisqa libropi, Alan Millard nin: “Romamanta kamachiqkunaqa, sapa pʼunchay ruwanasninkupi griego simita parlaq kanku, chayrayku ichapis Pilato Jesusta tapuchkaptin chay qallupi parlarqa”, nispa. Bibliaqa, kay nisqata mana chiqa nitaq pantasqa kasqantachu nin, chantapis Bibliap nisqanmanjinaqa, mana juk runa parlayninkuta, wak qalluman tikrachiq kasqanta ninchu (Juan 18:28-40).

Wright sutiyuq, yachachiq nin: “Jesús, latinta chayri griegota parlasqantaqa, mana allinta yachayta atisunmanchu, chaywanpis, runasman Diosmanta willanapaqqa, arameopi chayri arameowan chaqrusqa hebreopi parlaq”, nispa (Arqueología bíblica, 1975, página 349).

¿May jatuchaqtaq Jerusalen templomanta rumis karqanku?

Jerusalenpa templomanta parlaspa, juk discípulo Jesusman nirqa: “Yachachej Señor, qhawariy, kay chhikachachaj rumista; wasispis kay chhika jatuchaj kanku”, nispa (Marcos 13:1). ¿Ima jatuchaqtaq chay rumis karqanku?

Jesuspa tiemponpaqqa, rey Herodes maypichus templo kachkarqa chayta jatunyachirqa, chaytaq, Templop urqun sutichasqa karqa. Kaytaq, may jatun karqa, manataq imapis ñawpa tiempopi, chay jatunninpi kikinchakunmanchu karqa. Imaptinchus, 480 metrosniyuq saytʼunman karqa, rakhunmantaq, 280 metrosniyuq, nisunman Salomon ruwasqanmanta, juk jinantawan jatunchasqa karqa. Nikusqanmanjina, wakin rumisqa, saytʼunman 11 metrosniyuq karqa, rakhunmantaq 5 metrosniyuq karqa, sayayninmantaq 3 metrosniyuq. Wakin rumisqa, 1087 quintalesniyuq karqanku. Chaykunamanta juk rumiqa, 8800 quintalesniyuq karqa, juk yachayniyuq runa nisqamanjinaqa, “ñawpa tiempopiqa, ni jaykʼaq chayjina jatun rumi tarikurqachu”.

¿Imaynatataq Jesús disicipulonman kutichirqa? Pay nirqa: “Kay jatuchaj wasista rikunkichu? Mana rumi patapi rumi qhepakonqachu; tukuynin thuñisqa kanqa”, nispa (Marcos 13:2). Jinataq karqa. Kunan pʼunchaypiqa, chay jatunchaq rumismanta wakinqa, maypichus 70 watapi Jerusalenta thuñichkaptinku saqirqanku, chayllapi kakuchkanku.

[30 paginapi dibujo/foto]

Templop urqunmanta jawasninpi, chuqasqa jatuchaq rumis (Jerusalén)