Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Mbela ehongo noimaliwa oyo tai ufa kutya omunhu ota ka kala nonakwiiwa iwa?

Mbela ehongo noimaliwa oyo tai ufa kutya omunhu ota ka kala nonakwiiwa iwa?

Vahapu ohava diladila kutya, ava va hongwa nosho yo oipuna, ovo tava ka kala nonakwiiwa iwa elela. Ova itavela kutya, ehongo lokounivesiti otali dulu okukwafela omunhu a kale ha longo nawa, e na omaukwatya mawa meumbo nomukwashiwana e li nawa. Otashi dulika yo va kale ve udite kutya, ehongo liwa ohali monifa omunhu oilonga i na indjabi ya kola, naava ve na eendjabi da kola ohava kala va hafa.

EHOOLOLO OLO VAHAPU HAVA NINGI

Zhang Chen, wokoChina, okwa ti: “Onda li ndi wete kutya onda pumbwa odjapo yokounivesiti, opo ndi dje mo moluhepo omo ndi li nosho yo kutya oilonga hai futu nawa, oyo tai ka etela nge ehafo nokukala nda wanenwa monghalamwenyo.”

Opo ngeno vati ovanhu va kale ve na eemhito dihapu dokukala nonakwiiwa iwa, vahapu ohava i keeunivesiti da denga mbada, tashi dulika nokuli dokoilongo imwe. Oshinima sha tya ngaho osha li sha hapupala neenghono, fiyo osheshi omalweendo opaiwana a ka ngabekwa omolwo-COVID-19. Oraporta yehangano ledina Organisation for Economic Co-operation and Development, yomo 2012, oya ti: “Eepelesenda 52 dovalihongi, ovo tave lihongo kondje yoilongo, odOvaasia.”

Luhapu ovadali ovaha ningi omaliyambo manene, opo ovana ve ke lihonge keeunivesiti dokondje yoilongo. Qixiang, wokoTaiwan, okwa ti: “Ovadali vange kava li ve na oiniwe, ashike ova li ve lidipaela po, opo va dule oku tu tuma atushe vane kokolidji koUnited States.” Opo ovadali vaye va dule okufuta ehongo olo, ngaashi hashi ningwa kuvahapu, ova li va lya eendjo dihapu.

MBELA EHONGO OHALI ETA ONAKWIIWA IWA?

Vahapu, ovo va ile kehongo lopombada nokulalakanena oupuna, mopaife ova lulilwa konghalamwenyo

Ehongo otali dulu ngoo okuxwepopaleka onghalo yomunhu meenghedi donhumba, ashike ihali eta naana oidjemo oyo va li va teelela. Pashihopaenenwa, nonande ovanhu ova kala tave lidipaele po mokulya eendjo, opo va fute ehongo, ohashi dulika vaha mone oilonga oyo ve lihongela. Oraporta oyo ya ningwa kuRachel Mui, moshifokundaneki shedina Singapore’s Business Times, oya ti: “Okuhe na oilonga kwovanhu ovo va galaduweitwa keeunivesiti, okwa londa pombada.” Omulumenhu umwe, oo a hongwa ehongo lopombadaelela kounivesti, wedina Jianjie, ha di koTaiwan, okwa ti: “Vahapu ohava tambula ko ashike oilonga, ndele hayo ve lihongela.”

Ava va mona oilonga yaasho ve lihongela, natango otashi dulika va kale ve udite kutya, onghalamwenyo yavo kai li ngaashi va li va hala. Eshi Niran, wokoThailand, a mana ehongo laye kounivesiti yokoUnited Kingdom, okwa ka mona oilonga yaasho e lihongela. Okwa ti: “Odjapo yange yodigili, oya li ya monifa nge oilonga hai futu nawa, ngaashi ashike nda li nda hala. Ashike oilonga oyo i na ondjabi ya kola, oya li tai pula ndi longe oilonga ihapu, nondi longe efimbo lihapu. Lwanima okambani oyo oya ka kufa mo ovanailonga vamwe moilonga, naame nda kwatelwa mo. Opo nee nda mona kutya kape na oilonga tai ningifa onghalamwenyo yoye i kale iwa.”

Nokuli noipuna, ile ovo ve na osho haku tiwa, onghalamwenyo youdjeko, natango ohava kala va taalela omaupyakadi momaukwaneumbo, omauvela, nomalipulo e na sha noimaliwa. Katsutoshi, wokoJapan, okwa dimina oushili oo, eshi a ti: “Onda li ndi na oimaliwa ihapu, ashike onda kala nda kenyanana komhepo yefiyafanepo, ondubo nolushindo.” Omukainhu wedina Lam, wokoVietnam, okwa ti: “Ohandi mono ovanhu vahapu tava lalakanene oilonga oyo hai futu nawa, opo va ka kale ve na oimaliwa monakwiiwa, ashike hasho hashi va ningilwa, ndele ohava kala ve udite vehe li meameno, vehe na oukolele, va wililwa po pamaliudo nova polimana.”

Ngaashi Franklin, vahapu ova fika pexulifodiladilo kutya ope na oinima ihapu oyo ya fimana, oyo hatu dulu okuninga monghalamwenyo, shi dulife okulalakanena ehongo lopombada noupuna. Vamwe ohava lalakanene oku ka kala nonakwiiwa iwa, mokukala ve na omaukwatya mawa, nokuningila vakwao ouwa, ponhele yokulalakanena oinima yopamaliko. Mbela okulalakanena onghedi yokukalamwenyo ya tya ngaho, otaku shilipaleke ngoo omunhu kutya ota ka kala e na onakwiiiwa iwa? Oshitukulwa sha shikula ko otashi ka yandja enyamukulo.