1-3. (a) Inyuki Ester a nkon woñi i lo i bisu bi nlôm? (b) Mambe mambadga ini yigil i ga timbhe inyu niñ i Ester?

ESTER a ntiige bebee ni ndap kiñe i Susan. A noode yén nwee, ndi ñem wé u mbép bihôô bihôô. Hiki jam munu ndap ini li yé mboñok inyu kônha woñi: Mabap ma simet ma gwé bititii bi balôm ba nyaga ba ba gwé bipapai, lôñni baleñ mimpihlôñgô ni mbondo njéé. Ndap i gwé ki mbiñ i ngok ni miñôôk mi biôñgba. I yé ñoñok i ngii soso tegep mbok bebee ni dikôa di Zagrôs, di di gwé neige i mababat map, yak lép u Kôaspes u tagbege ha makuli. Mam mana momasôna ma bi boña inyu hôñlaha hiki nkén mut bikeñi ni lipémba bi mut nu a nsébél nyemede le “kiñe keñi.” Nyen Ester a nsômbôl pôdôs. Nlô wé nu.

² Nlô wé? Ahasuérus a yé maselna ngandak ni ntén munlôm bingond bi Lôk Yuda bi bi nkon Djob woñi bi nla bana ngôñ i bii. * A ta bé loñge nlôm kiki Abraham, nu a bi neebe maéba ma Djob ni suhulnyu, a nôgôl nwaa Sara. (Bibôdle 21:12) Kiñe Ahasuérus a nyi bé ngandak mam inyu Yéhôva, Nyambe nu Ester lôñni mambén mé. Bebeg le a nyi bé nye tjagda. Ndi a nyi mambén ma loñ Persia, kiki bo ini mbén i nsôña jam lini Ester a nsômbôl boñ. Ndi limbe li jam? Mbén i nkal le nu ni nu a nlo i bisu bi kiñe, ibabé le kiñe a naña nye, a kôli ni nyemb. Kiñe a naña bé nye, ndi to hala, Ester a yé lo i bisu gwé. Nye nunu a yé kôôge bebee ni mbégdé i ndap kiñe, i het kiñe, nu a yii i yééne yé i ane, a nla tehe nye. Bebeg le Ester a nhoñol le ngeñ nyemb yé i nkola.​—Añ Ester 4:11; 5:1.

³ Inyuki Ester a mboñ nya jam i, a yik le a nla wo? Kii ndémbél i hémle i muda tôbôtôbô nunu i nla niiga bés? Di  bôk ndugi di béñge lelaa Ester a bi yila kiñemuda i loñ Persia.

4. (a) Binéñél bi Ester bi yé lelaa? (b) Inyuki man manyañ isañ nyen a bi néñés nye?

⁴ Ester a yé man nyuu. Di nyi bé bañga jam inyu bagwal bé. Ndik le ba bi o nye jôl le Hadasa, buk i Lôk Héber i i nkobla le “myrte,” loñge puba mbônji. Ngéda bagwal ba Ester ba bi wo, mut wé lihaa wada le Mardôkai, loñge mut ngandak, i bi kon nye ngoo. Mardôkai a yé ñôô Ester, hala wee man manyañ isañ, ndi a yé nye mañ huum. A bi yoñ Ester i mbai yé, a néñés nye kiki ngond yé.​—Ester 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Lelaa Mardôkai a néñés Ester? (b) Imbe niñ Mardôkai bo Ester ba gwé i Susan?

⁵ Mardôkai bo Ester ba yé ikété bon ba Lôk Yuda ba ba bi ke i minkôm i nyañ nkoñ nu loñ Persia, i het bôt ba bé lama yan bo inyu base yap tole mambén map. Ndi Ester a ñadbe Mardôkai ngandak, téntén inyule a niiga nye njee a yé Yéhôva, Nyambe nu konangoo nu a ma pémés litén jé ikété bikuu ngandak ngélé, a ga kônde ki boñ hala. (Lôk Lévi 26:44, 45) Ibabé pééna, Ester bo Mardôkai ba ngwéhna ngandak.

⁶ I nene le Mardôkai a yé mut ngomin i ndap kiñe i Susan, inyule a mbéna yén i nwemel u ndap kiñe lôñni bagwélél ba kiñe bape. (Ester 2:19, 21; 3:3) Kii Ester a bé boñ ngéda a bé nañ? Di nyi bé. Ndi di nla hégda le a mbôñgôl ndap, a téédaga ñôô wé. I nene le ba niñ i pes i tison, het diyeyeba di nyééne. Bebeg a ngwés a nke i bôm, i het ba mbañ gwom bi gôl ni bi silba lôñni gwom bi nyuñga bipe. Ester a bé hoñol bé le kel yada, a’ bana lingwañ lini jolisôna. A nyi bé lelaa yani a mba.

7. (a) Inyuki ba bi héya Vasti tel yé i kiñemuda? (b) Lisuk li mba lelaa?

⁷ Kel yada, hilégé hi ntjama ni  tison i Susan yosôna, le jam li wonyu li nlona yubda ikété ndap kiñe. Kiñe Ahasuérus a bi naña soso ngand inyu jés dikoo tjé di mbok tjodisôna, a kôôba bijek bilam ni loñge wai, a kal ki le ba sébél kiñemuda le Vasti, nu yak nye a bé lôôs yé ngand ni bôda. Ndi Vasti a bi tjél lo. Hison ni hiun bi ntinde kiñe i bat batipék bé lelaa ba nlama kokse Vasti. Bobasôna ba nkit le ba nlama héya Vasti tel yé i kiñemuda. Jon bagwélél ba kiñe ba mbôdôl yéñ dingonda dilam ikété loñ yosôna, di di yé ngi yi bôlôm. Ikété yap nyen kiñe i mpohol kiñemuda nu mondo.​—Ester 1:1–2:4.

8. (a) Inyuki Mardôkai a nlama bana nduña ngéda a ntehe Ester a nañ? (b) Inyu yoñ, lelaa yak bés di nla bana litehge li kôli li Bibel inyu bilama? (Béñge yak Bingéngén 31:30.)

⁸ Noode le hégda Mardôkai a mbéñge Ester. A yé maséé, ndi a gwé ndék woñi ñem kiki ñôô wé u nañ, u nyila ki nlam mañge muda. Bibel i nkal le: “Hingonda hi hi bana loñge ntel, ni su nlam.” (Ester 2:7) Bibel i nti litehge li kôli inyu bilama: Bi yé loñge, ndi bi nlama kiha ni pék, yak ni suhulnyu. Ibale hala bé, bilama bi yé yañga, bi nyilha ngôk, bi ntinde ki mut i bana bilem bibe bipe. (Añ Bingéngén 11:22.) Baa u ntehe bé le hala a yé mbale? Inyu Ester, baa bilama gwé bi nhôla nye tole bi nyilha nye ngôk? Ngéda y’a kal bés.

9. (a) Kii i ntagbe ngéda bagwélél ba kiñe ba ntehe Ester, inyuki i bagla ni Mardôkai i nlama ba ndutu? (b) Inyuki Mardôkai a nwas le Ester a bii haiden? (Béñge Nkéñég matila.)

⁹ Bagwélél ba kiñe ba nyimbe Ester. Ba nyoñ nye, ba kena nye haa ni Mardôkai, nyoo i ndap kiñe, i i yé u ñwii lép. (Ester 2:8) Ngéda ba mbagal bo, Ester bo Mardôkai ba nok njôghe ngandak, inyule ba yé kiki man bo isañ. Mardôkai a nlama bé ba maséé le ngond yé lihôlôs i bii mut nu a nkon bé Djob woñi, to ibale mut nu a yé kiñe. Ndi Mardôkai a nla bé sôña jam li. * Di nla hégda le Ester a bak a nôgôl maéba ma Mardôkai ngandak ilole ba nkena nye. Nano, nye nunu a yé i ndap kiñe i Susan, a ban-ga ngandak mambadga ikété ño. Imbe niñ i mbem nye nyoo i ndap kiñe?

10, 11. (a) Nkén homa Ester a yé, a nla pala tinde nye i bana bimbe bilem? (b) Lelaa Mardôkai a ñunda le a ntôñ Ester?

¹⁰ Ester nunu a yé i homa nu a yé mondo ni nkén inyu  yé. A yé ipôla “ngandak dingonda,” di di nyôña ikété loñ i Persia yosôna. Dingonda dini, di nlama bé bana minlélém mi bilem, to minlélém mi mahop. Ba mbii bana boñge bôda isi énél i mut ngomin le Hegai, inyu boñ le a ha bo matééda ma ngim ñwii inyu kônde lémés bo, a hoog bo môô ma numb loñge. (Ester 2:8, 12) Ntén homa unu ni ntén niñ unu, u nla pala tinde bana boñge bôda i lôôha bok mis map i bilama, ni i jôp ikété pémsan bo ni bo. Lelaa Ester a’ boñ ni?

¹¹ Mut nye ki nye hana isi a ntôñ bé Ester kiki Mardôkai. Ñañ u nkal bés le hiki kel, a nlo bebee ni ndap i bôda inyu noode yi lelaa Ester a nke. (Ester 2:11) I ndék mañwin a nkôs, bebeg ni njel bagwélél ba ndap bôda, ma nlama kônha nye maséé ngandak. Inyuki?

12, 13. (a) Lelaa bôt ba nkéña Ester ba ntehe nye? (b) Inyuki Mardôkai a yé maséé i yi le Ester a nyelel bé le a yé ngond i Lôk Yuda?

 ¹² Ester a nlémél Hegai ngandak kayéle a ñunda nye loñgeñem iloo héga, a ti nye dingonda disaambok le di gwélél nye, a ti ki nye loñge liyééne ikété ndap bôda. Bibel i nkal le: “Ndi Ester a léba karis i mis ma bôt bobasôna ba ba tehe nye.” (Ester 2:9, 15) Baa bilama gwé gwotama gwon bi mboñ le bôt ba gwés nye? To, Ester a gwé bilem bilam bipe.

¹³ Kiki héga, di ñañ le: “Ester a yelel bé loñ yé to lihaa jé, inyule Mardôkai a béhe nye le a yelel bañ jam li.” (Ester 2:10) Mardôkai a nti higonda hini maéba le a yelel bañ le a yé ngond i Lôk Yuda; bebeg inyule a ntehe le bôt ba ngwés bé bôt ba Lôk Yuda ngandak i ndap kiñe. Kinje maséé  Mardôkai a nok nano i yi le, to hala kiki a ta bé ha, Ester a nôgôl nye, a noñok ki maéba mé ma pék!

14. Lelaa boñge ba wanda ba nla kôna ndémbél i Ester i len ini?

¹⁴ Yak len ini, boñge ba nla kônha bet ba néñés bo tole bagwal bap maséé. Ngéda ba nke haa ni bagwal bap, tole ngéda ba yé ni bôt ba ndéñg, ba nyega, tole ba biundba, ba nla kolba bilem bibe, ba adbe matiñ ma Bibel. Kiki Ester, ibale boñge ba mboñ hala, ba nla kônha ñem u Tata wap nu ngii maséé.​—Añ Bingéngén 27:11.

15, 16. (a) Lelaa Ester a nyoña ñem u kiñe? (b) Inyuki mahéñha ma mbôña i niñ i Ester ma nlama ba ndutu inyu yé?

¹⁵ Ngéda i nkola le Ester a ke i bisu bi kiñe. A nkôs kunde i pohol bieñg gwobisôna a gwé ngôñ, bebeg inyu boñ le a kônde ba nlam. Ndi ni suhulnyu yosôna, a mbat bé bieñg gwo ki gwo, handugi bi Hegai a nkal nye le a yoñ. (Ester 2:15) Bebeg le Ester a nok le bilama gwé gwotama bé gwon bi ga yoña ñem u kiñe; i nene le mbuu u lima ni suhulnyu bi yé bilem bi bi ntôl bé i ndap kiñe. Baa jam a nhoñol li yé maliga?

¹⁶ Bibel i ntimbhe le: “Kiñe i lôôha gwés Ester iloo bôda bape bobasôna, ni nye a léba karis ni loñgeñem bisu gwé iloo dingonda tjodisôna di ngi yi bôlôm, jon a ha nye ntut u ñéñél i ño wé, a yilha nye kiñemuda ño Vasti.” (Ester 2:17) I nlama ba ndutu inyu ngond Lôk Yuda ini i nihbe mahéñha ma yé i bôña i niñ yé: Nyen a yé kiñemuda mondo, nwaa ñénél nu bisu hana isi ha ngéda i! Baa tel yé mondo i mbet nye ño, i yônôs nye ni ngôk? To ndék!

17. (a) Lelaa Ester a ñunda le a nôgôl isañ lihôlôs? (b) Inyuki ndémbél i Ester i yé nseñ inyu yés i len ini?

¹⁷ Ester a nke ni bisu i nôgôl isañ lihôlôs le Mardôkai. A ntééda yak maada mé lôñni bôt ba Lôk Yuda, ndi a mboñ hala bisôsôli. Jam lipe li yé le, ngéda Mardôkai a nyelel jimb li ngim bôt i ñôô inyu nol Ahasuérus, Ester a nôgôl Mardôkai, a béhe kiñe kayéle i bôt ba ba gwéla. (Ester 2:20-23) Ester a ñunda ki le a nhémle Djob inyule a gwé suhulnyu, a bak ki manôgla. Ndémbél i Ester i yé bés nseñ ngandak i len ini, inyule bôt ba ntehe ha bé manôgla kiki lem ilam, ndi ndok ni ngimanôgla gwon bi nai! Ndi bet ba gwé bañga hémle ba ndiihe manôgla kiki Ester.

18. (a) Inyuki Mardôkai a ntjél ôôp i bisu bi Haman? (Béñge yak buk isi lipep.) (b) Lelaa bôlôm ni bôdâ ba hémle ba noñ ndémbél i Mardôkai?

¹⁸ Mut wada le Haman a nkôhna tel keñi i ndap Ahasuérus. Kiñe i ntéé nye kiki ñénél nu nyônôs iba ikété loñ yosôna ni ntipék nu kiñe nu bisu. Kiñe i mpémés yak mbén le hiki mut nu a ntehe Haman a nlama ôôp i bisu gwé. (Ester 3:1-4) Ndi mbén ini i ntééñga Mardôkai. A nyi le a nlama nôgôl kiñe, ndi hala a nkobla bé le a nlama ndogbene Djob. Ndutu i yé le Haman a yé man Lôk Agag, hala a nkobla le a yé ikété mbôda i Agag, nu a bé kiñe i Lôk Amalek i mpôdôl Samuel a bi nol. (1 Samuel 15:33) Lôk Amalek i bé bibéba bi bôt ngandak, kayéle ba yila baoo ba Yéhôva ni Israel. Jon Djob a bi bôn litén li Amalek jolisôna tjiba. * (Ndiimba Mbén 25:19) Man Lôk Yuda nu a nhémle Djob a yé mbén i ôôp i bisu bi man Lôk Amalek. Jon Mardôkai a ñôôp bé i bisu bi Haman. Letee ni len, bôlôm ni bôda ba hémle ba yé bebee i nimis niñ yap inyu nôgôl litiñ lini le: “Di nlama nôgôl Nyambe iloo bôt.”​—Minson mi baôma 5:29.

19. (a) Kii Haman a nsômbôl boñ? (b) Kii a mboñ inyu tinde kiñe i nôgôl nye?

¹⁹ Haman a nkala ni hiun. A nyéñ bé ndik nol Mardôkai nyetama, ndi a nsômbôl tjé litén li Mardôkai jolisôna! Inyu tinde kiñe i nôgôl nye, Haman a nkal kiñe bitembee ikolba bôt ba Lôk Israel. Ibabé le a sima jôl jap, a nkal kiñe le litén li li gwééne bé nye nseñ to wada, ni le ba yé “nsandga ni mbaglaga ikété bipes bi disi.” Jam li nlôôha libe li yé le, a nkal le ba nôgôl bé mambén ma kiñe, ni le ba yé bibéba bi bôt bi bi nkolba ngomin. * Ahasuérus a nti Haman béndél yé i kiñe, inyu band to imbe mbén a nyéñ pémés.​—Ester 3:5-10.

20, 21. (a) Lelaa Mardôkai ni Lôk Yuda i loñ Persia ba nleege mbén Haman a mpémés? (b) Kii Mardôkai a nyemhe Ester le a boñ?

 ²⁰ Hala a nom bé, bakil hosi ba ntjama ni loñ yosôna inyu legel unu ñwin, u u nkobla nyemb inyu bon ba Lôk Yuda. Noode le hégda masu ma bôt ba Yérusalem ngéda ñwin u mpam yak nyoo i boni, i het minyégla mi bon ba Lôk Yuda, mi mi bi nyodi i Babilôn, mi noode oñ lipénd inyu sôñ tison. Bebeg le ngéda Mardôkai a nok ñwin u, a nhoñol bo, a hoñol yak mawanda mé ni bôt bé ba lihaa i Susan. Ñem u nsagi Mardôkai, a kan mbot yé, a haba minsugut, a kôp libu i ño wé, a kahal lond i ñemkété tison. Ha nyen Haman a yii yé ni kiñe, ba nyok. Ndutu i bon ba Lôk Yuda ni i mawanda map ma ma yé i Susan, i nkal bé nye to jam.​—Añ Ester 3:12–4:1.

²¹ Mardôkai a nyi le a nlama boñ jam inyu sôñ Lôk Yuda, ndi kii a nla boñ? Ester a nok le Mardôkai a yé ikété njiiha, jon a ñéble nye mambot, ndi Mardôkai a ntjél le ba hôgbaha nye. Bebeg a bi tégbaha jôga li ngéda i badba inyuki Yéhôva a bi nwas le ba yoñ ngond yé, ni le i yila nwaa kiñe i i yé haiden. Ndi i nene le nano, a mbôdôl nok inyuki. Mardôkai a nlegel kiñemuda ñwin i bat nye le a soohe kiñe “inyu loñ yé.”​—Ester 4:4-8.

22. Inyuki Ester a nkon woñi i ke i bisu bi nlô wé nu a yé kiñe? (Béñge yak buk isi lipep.)

 ²² Ngéda Ester a nok ñwin u, ñem u nsagla nye. Hala a yé manoodana makeñi inyu hémle yé. Ndimbhe a nti Mardôkai i ñunda le a nkon woñi. A nhôñlaha nye mbén i kiñe, i i nkal le ibale mut a nlo i bisu bi kiñe ibabé le kiñe nyen a naña nye, a nwo. A nla ndik pei nyemb ibale kiñe a nand nye ntoñgo wé. Baa Ester a kôli hoñol le kiñe a’ nand nye ntongo wé? Baa a ga kôhna bé nlélém jam kiki Vasti nu a bi tjél nôgôl mbén i kiñe? Ester a nkal Mardôkai le hala a yé 30 ma dilo le kiñe a naña bé nye! Baa kiñe a nhôya ndik nye, tole a ngwés ha bé nye hala kiki a nhéñha mahoñol hiki ngéda? * Ester a kôli kon woñi.​—Ester 4:9-11.

23. (a) Kii Mardôkai a nkal Ester inyu lédés hémle yé? (b) Inyuki di kôli kôna Mardôkai?

²³ Mardôkai a mpôdôs Ester ni bibuk bi ngui inyu lédés hémle yé. A nkal nye le ibale a ntjél boñ jam li, tohi i Lôk Yuda i ga lôl homa numpe. Ndi nyemede a bem bañ le a mpei. Mardôkai a ñunda hana le a nhémle Yéhôva ngandak, nu a ga nwas bé le litén jé li tjé, a nla bé ki to nwas mimbônga nwé le mi yon bé. (Yôsua 23:14) Ha nyen Mardôkai a nkal Ester le: “Njee a nyi too u njubul ikété ane inyu ngéda kiki ini?” (Ester 4:12-14) Ni ntehe bé le di kôli kôna ndémbél i Mardôkai? A mbôdôl Yéhôva Djob ñem ni ñem wé wonsôna. Baa yak bés di gwé nya hémle i?​—Bingéngén 3:5, 6.

24. Lelaa Ester a ñunda le a gwé hémle ni makénd?

²⁴ Ngéda i nkola le Ester a yoñ makidik. A mbat Mardôkai ni bon ba Lôk Yuda bape, le ba sôga je dilo daa. Bibuk bi nsôk mu ñwin a nlegel bo bi ñunda le a gwé hémle ni makénd. A nkal le: “Ibale me ntjiba, wee me tjibga.” (Ester 4:15-17) Bibuk bi, bi ntihba bés letee ni len. I nla ba le mu dilo di tjo daa, Ester a nsoohe iloo kiki a mah bé soohe i niñ yé. Sôk i nsôk, ngéda i ke i bisu bi kiñe i nkola. A nhaba mambot mé ma kiñemuda ni bieñg bilam inyu lémél kiñe. I mbus, nye nu a yé ke.

25. Toñol lelaa mam ma ntagbe ilole Ester a nlo i bisu bi nlôm.

²⁵ Kiki di mbôk di kal i bibôdle bi yigil, Ester nunu a yé ke i tehe kiñe. Baa u yé nôgda lelaa ñem wé u yé bép ni ngui ni lelaa a nsoohe Yéhôva ikété ñem? Nye nunu a njôp i ndap kiñe het a nla tehe kiñe Ahasuérus a yii i yééne yé i ane. Bebeg le a nleñ mis i béñge su u kiñe inyu noode añ mahoñol mé. Ibale a nlama bem, hiki linut li nene nye ngim ngeñ. Sôk i nsôk, nlôm a ntehe nye. A mbôk ndugi a hel, mbus a nwemla. A lek nye ntoñgo wé u gôl!​—Ester 5:1, 2.

26. (a) Inyuki i mbéda bañga bikristen makénd kiki Ester? (b) Inyuki nson u Ester u yé bôdôl mbôdlak?

²⁶ Ester a nkôs kunde i pot ni kiñe. Ester a nhémle Djob, a nlek ki joo inyu liten jé. A yé loñge ndémbél i hémle inyu bagwélél ba Djob ba ngéda yosôna. I len ini, bañga bikristen i ndiihe ndémbél ilam ini. Yésu a bi kal le bôt ba ga yimbe bañga yé banigil inyule i mba bebee i wo inyu unda gwéha. (Añ Yôhanes 13:34, 35.) Mut a nla bé unda ntén gwéha u ibale a gwé bé makénd kiki Ester. Lelaa a mboñ inyu yis kiñe le ntipék wé nu a ngwés le Haman, a njubul nye jimb? Kii a mboñ inyu sôñ litén jé? Yigil i noñ i ga timbhe mambadga ma.