Yaa mi ní ɔ nɔ

NIHEWI KƐ YIHEWI BIƆ KE

Kɛ Ye He Dlami Ngɛ Ha Kɛɛ?

Kɛ Ye He Dlami Ngɛ Ha Kɛɛ?

 Mɛni he je nɛ e sa kaa o susu tade nɛ o woɔ ɔ he? Ejakaa tadehi nɛ o woɔ ɔ deɔ níhi fuu kɛ kɔɔ o he. Kɛ o tade womi haa nɛ nihi naa mo ha kɛɛ?

 Níhi etɛ nɛ kudɔɔ he dlami ngɛ blɔ yaya nɔ, kɛ bɔ nɛ o ma plɛ kɛ yu o he ngɛ a he

#1: TV, hleedio kɛ Intanɛti nɛ kudɔɔ nihi a he dlami.

 Yiheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Theresa de ke: “Bɔ nɛ a tuɔ ní komɛ a he munyu ha be komɛ ɔ, lɛ haa nɛ ye bua jɔɔ jamɛ a ní ɔmɛ a he. Ke o hyɛ bɔ nɛ nihi fuu wo tade pɔtɛɛ ko kɛ dla a he ha a, e yi kulaa kaa mohu o ma ya he jamɛ a tade ɔ eko.”

 Ke a ngɛ níhi a jua tsɛe ngɛ TV, hleedio kɛ Intanɛti nɔ ɔ, pi yihewi pɛ nɛ e náa a nɔ he wami. Womi ko nɛ a tsɛɛ ke The Everything Guide to Raising Adolescent Boys ɔ de ke: “He dlamihi nɛ ba nɔ ɔ náa nihewi hu a nɔ he wami. Níhi a jua tsɛli bɔɔ mɔde kaa a maa gbla jokuɛ nyumuwi a juɛmi.”

 Nɔ́ nɛ e sa kaa o pee: Baiblo ɔ de ke: “Kuasia heɔ nɔ́ tsuaa nɔ́ yeɔ. Ní lelɔ lɛɛ e le e nane nya hyɛmi.” (Abɛ 14:15) Ngmami nɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ o susu níhi a he saminya loko o he nɔ́ ko. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke o na nɛ a ngma ngɛ tadehi nɛ a ngɛ juae he ke “sassy,” “hot,” aloo “sexy” ɔ, mo bi o he ke:

  •  ‘Ke i he tade nɛ ɔ, mɛnɔ lɛ ma ná he se?’

  •  ‘Kɛ nihi maa na mi ha kɛɛ?’

  •  ‘Anɛ bɔ nɛ nihi maa na mi ha a tsɔɔ kaa ja nɛ i ngɛ tutuutu lo?’

 Ga womi ngɛ he dlami he: Ngɛ otsi kake mi ɔ, mo kadi bɔ nɛ a tuɔ tadehi kɛ he dlami níhi a he munyu ha ngɛ TV, hleedio, Intanɛti nɔ kɛ ní peemi kpahi a mi. Nɛ o bi o he ke, mɛni su nɛ jamɛ a he dlami ɔmɛ woɔ mi he wami? Anɛ o he nɛ o kɛ maa wo jamɛ a he dlami ɔ mi ɔ tsɔɔ kaa jamɛ a su ɔ ngɛ o nɔ he wami náe lo? Yiheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Karen ɔ de ke, “Nihi suɔ nɛ a sa nihi a hɛ mi, a wo tade kpakpa, nɛ nihi nɛ a na bɔ nɛ a nɔmlɔ tso ɔ ngɛ ‘fɛu’ ha. Ke níhi a jua tsɛli yɔse nihewi kɛ yihewi a ní peepee nɛ ɔ, a nine suɔ a nɔ oya.”

#2: Ke o suɔ nɛ o sa nihi a hɛ mi.

 Niheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Manuel ɔ de ke: “Ke he dlami ko ba nɔ ɔ, nɔ tsuaa nɔ suɔ kaa e ma dla e he jã. Ke o dla we o he jã a, nihi maa tu o he munyu.” Yiheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Anna fĩ Manuel munyu ɔ se. Anna de ke: “Behi fuu ɔ, tsa pi he dlami nɛ e ba nɔ ɔ he je nɛ nihi he ɔ ní ɔmɛ, mohu ɔ, a sume nɛ a je e kpa.”

 Nɔ́ nɛ e sa kaa o pee: Baiblo ɔ de ke: “Nyɛ ha nɛ níhi a blɔ nya tomi nɛ ɔ nɛ jɔɔ nyɛ kudɔmi.” (Roma Bi 12:2, NW) Bɔ nɛ pee nɛ o nyɛ nɛ o kɛ ga womi nɛ ɔ nɛ tsu ní ɔ, hyɛ tadehi nɛ o ngɛ ɔ, nɛ o bi o he ke:

  •  ‘Mɛni lɛ kudɔɔ mi ngɛ tadehi a he mi he?’

  •  ‘Anɛ ní tsumi he pɔtɛɛ ko nɛ peeɔ he dlami níhi nɛ a he biɛ ɔ a tadehi pɛ nɛ i heɔ lo?’

  •  ‘Anɛ i bɔɔ mɔde kaa ma dla ye he kɛ sa nihi a hɛ mi lo?’

 Ga womi ngɛ he dlami he: E sɛ nɛ o na he dlami ngɛ blɔ enyɔ nɛ ɔmɛ pɛ a nɔ: he dlami nɛ e ba nɔ kɛ he dlami nɛ e be be. Mohu ɔ, nɛ o ma dla o he bɔ nɛ sa nɛ hi. Ke o dlaa o he bɔ nɛ sa a, o be tsui yee tsɔ kaa o je e kpa ngɛ bɔ nɛ nihi ngɛ a he dlae haa he.

#3: Susumi kaa ‘tadehi nɛ jeɔ nɔmlɔ tso ɔ hehi komɛ kpo ɔ lɛ hi.’

 Yiheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Jennifer de ke: “Ngɛ anɔkuale mi ɔ, be komɛ ɔ, e peeɔ mi kaa ma wo nɔ́ ko nɛ be hɛ ngmɛ nɔ. Kaa tade loo sikɛti kpiti, loo nɔ́ nɛ miaa nɔ.”

 Nɔ́ nɛ e sa kaa o pee: Baiblo ɔ de ke: “Nyɛ ko ha nɛ nyɛ he dlami nɛ pee kpo nɔ nɔ́ . . . mohu ɔ, nyɛ ha nɛ e pee tsui mi nɔmlɔ nɛ a nɛ ɔ.” (1 Petro 3:3, 4, NW) Bɔ nɛ pee nɛ o nyɛ nɛ o ngɔ ga womi nɛ ɔ kɛ tsu ní ɔ, mo susu níhi enyɔ nɛ ɔmɛ a he nɛ o hyɛ kaa te nɛ o maa hla: he dlami nɛ gblaa nihi a juɛmi kɛ baa o nɔ aloo he dlami nɛ sa?

 Ga womi ngɛ he dlami he: E sa nɛ wa he dlami nɛ tsɔɔ kaa wa peeɔ wa he humi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, su nɛ ɔ pɔɛ he mwɔnɛ ɔ. Se mo susu si fɔfɔɛ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ:

 Ngɔɔ lɛ kaa o kɛ nɔ ko nɛ jajeɔ tsɔ ngɛ ní sɛɛe nɛ nɔ ɔ ngmɛ́ mo blɔ nɛ o de eko. Níhi nɛ kɔ e he pɛ nɛ e ngɛ dee. Eko ɔ, nɔ ɔ yɔse we kaa e ha we nɛ o bua nɛ jɔ ní sɛɛmi ɔ he!

Kaa bɔ nɛ ní sɛɛmi ngɛ ɔ, he dlami ma nyɛ ma ha nɛ waa ‘gbla nihi a juɛmi kɛ ba wa nɔ’ nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ nihi a bua be wa he jɔe

 Ke o he dlami sɛ ɔ, o ngɛ kaa nɔ ɔ nɛ e jajeɔ tsɔ ɔ. Tade nɛ o wo ɔ ma nyɛ maa tsɔɔ kaa o ngɛ nihi dee ke a ‘hyɛ mo.’ Nɛ lɔ ɔ be hae nɛ o kɛ kã nɛ pee nɔ́ ko loo e maa tsɔɔ kaa o foɔ mo pɛ o nɔ mi. E ma nyɛ maa gbla nihi a juɛmi kɛ ba o nɔ, enɛ ɔ ma nyɛ maa ngɔ osla kɛ ba.

 Ke o sume nɛ o ngɔ nɔ́ ko nɛ o jua we kɛ to jua a, lɛɛ moo wo tade nɛ e sa. Yiheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Monica de ke: “Ke o peeɔ o he humi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa e sa nɛ o dla o he kaa yomoyo loo o wo blema tade ko. Nɔ́ nɛ e tsɔɔ kɛkɛ ji kaa o wo tade nɛ tsɔɔ kaa o buɔ o he nɛ o ngɛ bumi kɛ ha ni kpahi hulɔ.”