Linog . . . bagyo . . . pag-atake hin mga terorista . . . pamusil ha eskwelahan. Ini nga mga termino agsob mabasa ha mga laray ulohan. Syempre, makaharadlok an pakabasa mahitungod hin kalamidad pero mas makaharadlok an pakaeksperyensya mismo hito. Ano an imo puydi himoon antes, durante, ngan katapos hin kalamidad basi magkaada ka daku nga posibilidad nga matalwas ngan padayon nga mabuhi?

WARAY eksemted ha kalamidad. An pagpangandam amo an pinakaimportante nga yawi basi matalwas. Pero ano an nahiuupod hito?

• Andama an imo hunahuna. Karawata an kamatuoran nga nahitatabo an kalamidad ngan posible nga makaeksperyensya ka hito o an imo mga hinigugma. Urhi na gud kon an pagpangandam hihimoon la katapos na han kalamidad.

• Hibaroi an mga kalamidad nga puydi mahitabo ha iyo lugar. Hibaroi kon diin an mga evacuation center. Usisaha kon talwas an pagkahimo han iyo balay o an lokasyon hito. Kuhaa an bisan ano nga puydi magin hinungdan hin sunog. Pag-instalar hin mga smoke detector, ngan liwani an mga bateriya hito hin mas agsob o bisan makausa la ha usa ka tuig.

• Pag-andam hin mga suplay para ha emergency. Puydi mawara an suplay han koryente, tubig, komunikasyon, ngan transportasyon. Kon may-ada ka awto, siguroha nga damu an gasolina hito, ngan pirme pagkaada pagkaon, tubig, ngan emergency kit ha iyo balay.—Kitaa an kahon nga “ May-ada Ka ba han Imo Kinahanglan?”

• Magkaada lista han numero han telepono han imo kasangkayan, hirayo man hira o hirani la.

• Paghimo hin ruta ha paggawas ngan praktisa ito. Hibaroi an hirani nga mga exit han iyo bilding ngan an emergency plan han eskwelahan han iyo anak. Pagtoka hin lugar diin magkikirigta an iyo pamilya—sugad ha eskwelahan o ha librarya—usa ha hirani ngan usa ha gawas han iyo barangay. Iginrirekomendar han mga awtoridad nga praktison han iyo pamilya an pagkadto hito nga mga lokasyon.

• Pagplano ha pagbulig ha iba, sugad ha mga lagas ngan baldado.

“Han naglarab an kalayo, an kadam-an waray magpanik, naglangan-langan la hira,” siring ni Joshua nga gin-unabi kanina. “An iba nagparong pa hin kompyuter o nagkuha pa hin irimnon nga tubig. Usa nga lalaki an nagsiring, ‘Bangin kinahanglan la naton maghulat.’” Bisan kon nag-alang an iba, hi Joshua gumuliat: “Kinahanglan na kita gumawas yana!” Tungod hito, nakapanhunahuna an iya mga katrabaho ngan  sumunod ha iya ha paglusad ha hagdan. “Kon may matumba, alsaha hiya, ngan ayaw undang,” an padayon nga singgit ni Joshua. “Makakagawas kita dinhi!”

• Sunog. Hapa ngan kamang dayon ngadto ha pinakahirani nga magagawsan. Tungod han aso, makuri an pakakita, ngan an pakahanggab hin aso amo an kasagaran nga rason kon kay ano nga damu an namamatay ha sunog. Bayai an imo mga gamit. Importante an kada segundo basi matalwas ka.

• Linog. Sirong ha marig-on nga muwebles o sapit ha bungbong. Paglaom nga magkakaada pa mga pagbay-og, ngan gawas ngan pahirayo dayon ha bilding. Bangin lumabay pa an mga oras antes umabot an mga rescuer, salit pangalimbasog ha pagbulig ha iba kon posible.

• Tsunami. Kon tigda nga umatras an tubig ha baybayon, kadto dayon ha hitaas nga lugar. Laumi an damu ngan mas dagku nga balud.

• Buhawi o bagyo. Kadto dayon ha talwas nga matatagoan.

• Baha. Gawas ha balay o bilding nga ginbaha. Likyi an paglinakat-lakat o pagdrayb ha baha. An tubig han baha mahugaw ngan may nakatago nga mga peligro, upod na an mga basura, abrido nga imburnal, ngan natumba nga poste han koryente.

• Maaram ka ba? An duha ka piye han masulog nga tubig mahimo makaanod hin awto. An pagdrayb ha masulog nga tubig amo an kasagaran nga hinungdan kon kay ano nga damu an namamatay ha baha.

• Kon mag-obligar an mga awtoridad ha pag-ebakwit, sunod dayon! Pahibaroa an imo kasangkayan kon hain ka, kay bangin ibutang nira ha peligro an ira kinabuhi ha pagpinamiling ha imo.

• Maaram ka ba? An pag-text bangin mas matataporan kay ha pagtawag ha telepono.

• Kon mag-obligar an mga awtoridad nga diri gumawas ha balay o ha evacuation center, sunda hira. Kon magkaada kemikal, bayolohikal, o nuklear nga aksidente o pag-atake, pagpabilin ha sulod han balay, paronga an mga bentilasyon, ngan siguroha nga selyado an tanan nga purtahan ngan bintana. Durante hin nuklear nga aksidente o pag-atake, pakadto ha pinakaubos nga bahin ha sulod han iyo balay o bilding basi malikyan an radyasyon. Pagkita hin local news ha TV o pamati ha radyo. Magpabilin ha sulod tubtob nga ipahibaro han awtoridad nga waray na peligro.

Basi malikyan an sakit ngan peligro, tagda ini nga mga suhestyon:

• Pakiukoy ha imo kasangkayan, kon posible, imbes ha mga evacuation center.

• Tipigi nga malimpyo an imo inuukyan.

• Gamit hin equipment nga magpuprotektar ha imo kon naglilimpyo ka. Kon posible, gamit hin gwantes, marig-on nga sapatos, hard hat, ngan dust mask. Magin alerto ha mga kable hin koryente ngan natatabonan nga mga baga.

• Padayon nga buhata an iyo rutina kada adlaw tubtob nga posible. Kinahanglan makita han imo mga anak nga kalmado ka ngan diri nawawad-an hin paglaom. Buligi an imo mga anak ha ira leksyon ha eskwelahan, pag-uyag, ngan pagsingba sugad nga pamilya. Ayaw paghinunahunaa an mga news mahitungod han trahedya, ngan ayaw ibuhos ha imo pamilya an imo kabaraka o kasina. Karawat hin bulig, ngan buligi an iba.

• Laumi nga may-ada mahimo mawara ha imo durante hin kalamidad. An gobyerno ngan an iba nga organisasyon nakapokus ha pagbulig ha mga tawo nga mabuhi, diri ha pagsaliwan han tanan nga nawara ha ira. Basi mabuhi, kinahanglan naton hin limpyo nga tubig, pagkaon, bado, ngan urukyan.—1 Timoteo 6:7, 8.

• Laumi nga maaapektohan an imo emosyon ngan karawat hin bulig. Kasagaran nga naaabat ini katapos han kalamidad. An sintomas nag-uupod hin kabaraka, depresyon, pagburobag-o han emosyon, ngan pagkuri ha pagpokus, pagtrabaho, ngan pagkaturog. Pakiistorya ha sangkay nga nagtatagad ha imo.

Bisan kon nakatalwas hi Joshua ha sunog, damu han iya katrabaho an namatay. Nakakarawat hiya hin bulig tikang ha Kristiano nga mga tigurang ngan mga doktor ha kahimsog han hunahuna. “Ginpasarig nira ako nga normal la an akon kasubo ngan mawawara gihap ito,” siring niya. “Paglabay hin unom ka bulan naibanan an akon magraot nga mga inop. Pero an iba nga sintomas waray dayon mawara.”

Tungod han mga kalamidad, mahimo mahunahuna naton nga waray hustisya. Tungod hito, sayop nga ginbabasol han iba an Dios. Sugad kan Joshua, damu han nakakatalwas an naabat hin kakonsensya. “Tubtob yana, nakukonsensya ako kay mas damu pa unta an akon puydi matalwas,” siring niya. “Nakabulig ha akon an akon pagtoo nga diri na maiha ipapadapat han Dios an hustisya ha tuna ngan tatadungon an tanan nga sayop. Ha pagkayana, ginpapabilhan ko an kada adlaw han akon kinabuhi ngan ginbubuhat ko an akon mahihimo basi matipigan ito.”—Pahayag 21:4, 5. *