O LOO savali ese Timoteo mai i lo latou aiga, ma taulaʻi atu lana vaai i le ala o loo agaʻi i ai. O loo taʻimua e ana aumea le ala, a o latou savalia fanua ua masani lelei ai Timoteo. Ua faasolosolo mālie ona lē iloa atu le aai o Lusa, lea e i luga o se tamaʻi maupuʻepuʻe i se nofoaga maualalo. Ua ʻataʻata Timoteo a o mafaufau i lona tinā ma le tinā o lona tinā, o loo vaavaai atu ma le mitamita, a o le taimi e tasi e lē o faailoa mai lo la faanoanoa a o alu ese mai o ia. Pe e tatau ona liliu Timoteo ma toe talotalo tasi atu iā i laʻua?

Ua fai ma liliu atu le aposetolo o Paulo iā Timoteo ma ʻataʻata atu i ai ma le fiafia. Sa iloa e Paulo o loo iai pea le uiga matamuli o Timoteo e ao ona foʻia, peitaʻi sa fiafia o ia i le vaavaai atu i le maelega o lenei talavou. Sa fai si laʻitiiti o Timoteo, atonu pe toeitiiti atoa le 20 o ona tausaga pe sili teisi atu foʻi. Sa matuā faaaloalo o ia ma alofa iā Paulo. Ua mulimuli atu nei Timoteo i lenei tane maelega ma faamaoni, i se malaga e faitau selau maila le mamao ese mai i lona aiga. E la te savavali pe folau i vaa, ma fesagaʻi ma le tele o tulaga lamatia i le ala. E lē o mautinoa e Timoteo po o le a toe feiloaʻi i lona aiga.

O le ā na uunaʻia ai le talavou o Timoteo e tuliloa lenei ituaiga olaga? O ā taui e maua ona o le faia o nei faataulaga, ma e faapefea i le faatuatua o Timoteo ona iai se aafiaga lelei i lo tatou faatuatua?

Seʻi o tatou toe foʻi i tua i le lua po o le tolu tausaga ua mavae, ma seʻi faapea o Lusa o le nuu lea o Timoteo. O Lusa o se tamaʻi aai e maotua ma filemu, ma e tū i se nofoaga maulalo e tele ai le suāvai. Atonu e malamalama tagata i le gagana Eleni, ae sa latou tautatala pea i le gagana a le vaipanoa, o le gagana Lukaonia. I se tasi aso, na vāvāō ai le aai. Ua taunuu atu misionare e toʻalua, o le aposetolo o Paulo ma lana aumea femalagaaʻi o Panapa, sa malaga mai i Ikonio, o se aai telē e latalata ane. A o la talaʻi atu i le lautele, sa vaaia ai e Paulo se tamāloa pipili na faaalia le faatuatua moni. O lea na faia ai loa e Paulo se vavega ma faamālōlō le tamāloa!—Galuega 14:5-10.

O le toʻatele o tagata Lusa sa talitonu i talatuu a le aai, e faatatau i atua na liutagata sa ō ifo i le vaipanoa i taimi ua mavae. O lea na manatu ai tagata o Paulo o Hereme, a o Panapa o Seu. Sa toetoe a lē mafai e nei Kerisiano lotomaulalo, ona taofia tagata mai i le ofo atu o taulaga iā i laʻua.—Galuega 14:11-18.

Peitaʻi, e toʻaitiiti tagata Lusa e leʻi manatu ua asiasi mai ni atua faapaupau o loo taʻua i talatuu, ae sa manatu i ai o ni tagata moni ua la aumaia se tala e faagaeetia ai. O se faaaʻoaʻoga, o Eunike o se fafine Iutaia na faaipoipo atu i se tamāloa Eleni * e lē talitonu i le Atua. Sa fiafia Eunike ma lona tinā o Loi e faalogologo atu ma le naunau iā Paulo ma Panapa. O lea ua latou faalogo atu i le tala lelei ua leva ona fia faalogo i ai tagata faatuatua uma o Iutaia, e faapea ua afio mai le Mesia, ma faataunuu le tele o valoaga na tusia i Tusitusiga Paia e faatatau iā te ia.

Seʻi faaāta i mafaufau le aafiaga na oo iā Timoteo ona o le asiasiga a Paulo. Sa aʻoaʻoina Timoteo ʻtalu  mai lona laʻitiiti’ ina ia naunau i Tusitusiga Paia Eperu. (2 Timoteo 3:15) I le pei o lona tinā ma le tinā o lona tinā, sa iloa e Timoteo o loo taʻu mai e Paulo ma Panapa le upu moni e faatatau i le Mesia. Seʻi mafaufau foʻi i le tamāloa pipili lea na faamālōlō e Paulo. A o tuputupu aʻe Timoteo, atonu e tele taimi na ia vaaia ai lenei tamāloa i nofoaga faitele o Lusa, a o lea ua vaai atu ua savali le tamāloa! E lētioa a avea Eunike ma Loi o ni Kerisiano, ma mulimuli ane faapena foʻi Timoteo. E tele lesona e aʻoaʻoina mai e mātua ma mātua o mātua i aso nei mai iā Loi ma Eunike. Pe e mafai ona avea oe ma taaʻiga lelei i talavou?

E mautinoa sa fiafia i latou na avea ma soo Kerisiano i Lusa, e aʻoaʻoina e faatatau i le faamoemoe o le a maua e soo o Keriso. Peitaʻi, sa latou iloa foʻi e tele faigatā o le a fesagaʻia i le avea ai ma soo. Sa ō ane i le aai tagata tetee o Iutaia mai i Ikonio ma Anetioka, ma faavevesi tagata na nonofo i Lusa, ma iʻu ai ina latou faasagatau atu iā Paulo ma Panapa. E leʻi umi ae tuliloa e le motu o tagata sauā Paulo, fetogi iā te ia i maa ma iʻu ai ina paʻū i le eleele. Sa toso e nei tagata feita Paulo i tua o le aai, ma le manatu ua oti o ia.—Galuega 14:19.

Peitaʻi, sa ō atu iā Paulo soo sa iai i Lusa ma siʻosiʻomia o ia. E lē taumatea lo latou matuā fiafia ina ua toe tū i luga Paulo ma toe foʻi atu ma le lototele i Lusa! I le aso na sosoo ai, sa la tuua ai ma Panapa le aai ae ō atu i Teipe ina ia faaauau ona talaʻi ai. Ina ua maua soo fou i inā, sa lototetele i laʻua ma toe foʻi atu i Lusa e ui lava sa lamatia ai o la ola. O le iʻuga, ua taʻua i le tala e faapea: “Ua la faamalosia loto o le ʻausoo, ma faalaeiauina i latou ina ia tumau i le faatuatua.” Seʻi faaāta i mafaufau Timoteo o loo faalogologo ma pulatoʻa atu, a o aʻoaʻo e Paulo ma Panapa na Kerisiano e faapea, e sili atu lo latou faamoemoe matagofie o le a maua i le lumanaʻi, nai lo o mea o loo latou fesagaʻia. Sa la faapea atu: “E tatau ona tatou sao atu i le malo o le Atua i le tele o puapuaga.”—Galuega 14:20-22.

Sa vaai Timoteo o ola Paulo e tusa ai ma na upu, auā sa fesagaʻia ma le lototele e Paulo faigatā ina ia taʻu atu i isi le tala lelei. O lea, sa iloa e Timoteo afai e mulimuli i le faaaʻoaʻoga a Paulo, o le a tetee tagata Lusa iā te ia, ma atonu o le a tetee atu foʻi lona tamā. Peitaʻi, e leʻi avea ia luʻi ma itu na taofia ai Timoteo mai i lana filifiliga e auauna i le Atua. E toʻatele foʻi talavou i aso nei e pei o Timoteo. Ua latou filifilia ma le atamai ni aumea e malolosi i le faatuatua, o ē e faalaeiauina ma faamalosia i latou.  E lē o avea foʻi teteega ma itu e taofia ai nei talavou, mai i le auauna atu i le Atua moni.

E pei ona taʻua muamua, o le isi asiasiga a Paulo atonu na faia i le lua po o le tolu tausaga mulimuli ane ai. Seʻi faaāta le fiafia tele o le aiga o Timoteo ina ua taunuu atu Paulo, ma o lea ua ō atu faatasi ma Sila. E mautinoa sa matuā fiafia foʻi Paulo, a o ia vaaia iʻuga lelei o fatu o le upu moni na ia lūlūina i Lusa. O lea ua avea Loi ma lana tama teine o Eunike o ni Kerisiano faamaoni, ua la faaalia le “faatuatua e lē faatagāfai,” o se mea na fiafia tele ai Paulo. (2 Timoteo 1:5) Ae faapefea le talavou o Timoteo?

Sa iloa e Paulo ua taʻumatuaina faaleagaga le talavou o Timoteo talu mai lana asiasiga ua mavae. Sa ʻtaʻuleleia Timoteo e uso’ i Lusa, faapea foʻi Ikonio lea e iai i le pe ā ma le 20 maila (32 km) i le itu i mātū i sasaʻe o Lusa. (Galuega 16:2) Sa faapefea ona atiaʻe e Timoteo lenei ituaiga o talaaga?

O “tusitusiga paia” ia na aʻoaʻoina ai Timoteo ʻtalu mai lona laʻitiiti,’ e lona tinā ma le tinā o lona tinā, sa aofia ai fautuaga atamai ma aogā mo talavou. (2 Timoteo 3:15) O se faaaʻoaʻoga o le fautuaga lenei: “Ia e manatua o Lē e Sili na Foafoaina oe i aso o lou tauleʻaleʻa.” (Failauga 12:1) Sa tāua tele na upu ina ua avea Timoteo ma Kerisiano. Sa ia iloa o se tasi o auala sili e na te manatua ai Lē e Sili na Foafoaina o ia, o le talaʻi atu lea o le tala lelei e faatatau i le Alo o le Atua, o Keriso. Sa faasolosolo ona manumalo Timoteo i lona uiga matamuli, lea na taofia ai o ia mai i le agaʻigaʻi i luma ma lototele e faailoa atu i isi le tala lelei e faatatau iā Iesu Keriso.

Sa mātauina e tane na taʻimua i faapotopotoga le agaʻigaʻi i luma o Timoteo. Sa pāʻia o latou loto i le vāai atu i lona agaʻigaʻi i luma, ma faalaeiau i tagata uma na faatasi ma ia. A o le itu e sili ona tāua, sa mātauina mai e Ieova Timoteo. Sa faagaeeina e le Atua nisi valoaga na faia e faatatau iā Timoteo, atonu e fesootaʻi atu i le auaunaga o le a ia faia i le tele o faapotopotoga. Ina ua asiasi atu Paulo, sa ia iloa e mafai ona avea Timoteo ma aumea femalagaaʻi e fesoasoani i nisi o ana malaga faamisionare. Sa ioe iai uso i Lusa i lenā manatu. Sa faaee atu o latou lima i le talavou o Timoteo, o se gaoioiga e faaalia ai ua tofia atu iā te ia se faaeaga faapitoa i le auaunaga iā Ieova le Atua.—1 Timoteo 1:18; 4:14.

Seʻi manatu i le faateʻia o Timoteo, ae sa lotomaulalo pea ona o le matuā maufaatuatuaina o ia ma lenei tiute tauave ua tuuina atu iā te ia. Sa sauni o ia e alu malaga. * Ae na faapefea ona tali atu le tamā lē talitonu o Timoteo i le faaeaga fou o lona atalii, o le avea ma faifeʻau Kerisiano femalagaaʻi? Atonu e ese ni mea na mafaufau i ai le tamā mo le lumanaʻi o lona atalii. Ae faapefea le tinā o Timoteo ma le tinā o lona tinā? Pe sa la vaavaai atu ma le mitamita ma taumafai e natia lo la popole i le saogalemu o Timoteo? O le tulaga masani lenā o ni mātua.

E mautinoa sa alu Timoteo. I le taeao lea na faamatala i le amataga o le mataupu, na amata ai ona femalagaaʻi o ia faatasi ma le aposetolo o Paulo. A o ia tuua Lusa, o loo lagona atu le paʻō o maamaa ma le gasē o vao o loo ia uia, ma ua faasolo ina mamao ese atu o ia mai i lona aiga. Ina ua mavae se aso umi o savavali, sa taunuu nei tane e toʻatolu i Ikonio. Ua amata ona mātauina e Timoteo le auala e tuuina atu ai e Paulo ma Sila taʻiala mai i le vaega pule o loo i Ierusalema, ma galulue ia atiaʻe le faatuatua o tagata tapuaʻi i Ikonio. (Galuega 16:4, 5) Peitaʻi, ua na o se amataga lenā.

Ina ua uma ona asia faapotopotoga i Kalatia, sa tuua e nei misionare auala lautetele ma laulelei o Roma, ae savalia le faitau selau o maila e ui atu i fanua maualuluga laugatasi o Ferukia, ua agaʻi atu i le itu i mātū ona ō atu ai lea i le itu i sisifo. Sa faaauau ona latou mulimuli i le taʻitaʻiga a le agaga paia o le Atua, ma o lea na latou ō atu ai i Teroa ma folau atu i se vaa i Maketonia. (Galuega 16:6-12) E oo ane i le taimi lea, ua iloa e Paulo le aogā o Timoteo. Sa tuua e Paulo Timoteo ma Sila i Perea. (Galuega 17:14) Sa auina atu foʻi e Paulo le talavou o Timoteo e alu na o ia i Tesalonia. A o iai i inā, sa mulimuli Timoteo i faaaʻoaʻoga sa ia mātauina, ma atiaʻe le faatuatua o Kerisiano i inā.—1 Tesalonia 3:1-3.

Mulimuli ane na tusi Paulo e faatatau iā Timoteo:  “E lē o iā te aʻu se tasi e mafaufau lelei e pei o ia o lē e manatu mamafa iā te outou.” (Filipi 2:20) E leʻi faafuaseʻi ona iai lenā ituaiga talaaga. Na maua ona o le galue mamafa o Timoteo, auauna ma le lotomaulalo, ma tumau faamaoni e ui i tulaga faigatā. Maʻeu se faaaʻoaʻoga mataʻina mo talavou i aso nei! Ia aua neʻi galo e mafai ona e faia se talaaga mo oe lava. Pe afai o loo e talavou, o loo iai le avanoa e te faia ai se igoa mo oe lava e ala i le faamuamua o Ieova le Atua i lou olaga, ma feutagaʻi ma isi i se auala agalelei ma faaaloalo.

E pe ā ma le 14 tausaga sa faaalu e Timoteo e galulue faatasi ai ma lana uō, o le aposetolo o Paulo. E tele tulaga faigatā o le galuega a Paulo sa o la fesagaʻia faatasi, faapea taimi na olioli ai. (2 Korinito 11:24-27) Sa iʻu lava foʻi ina faafalepuipuiina Timoteo i se tasi o taimi ona o lona faatuatua. (Eperu 13:23) Sa alofa ma manatu mamafa Timoteo i ona uso ma tuafāfine Kerisiano, e pei lava foʻi o Paulo. O le pogai lea na tusi atu ai Paulo iā te ia: “Ua ou manatua ou loimata.” (2 Timoteo 1:4) I le pei o Paulo, e foliga mai sa ʻfetagisi faatasi Timoteo ma ē na fetagisi,’ ma taumafai ia malamalama i o latou tulaga ina ia faalaeiau ma faamāfanafana iā i latou. (Roma 12:15) Tau ina ia taʻitoʻatasi i tatou ma faia foʻi faapea!

E lētioa a mulimuli ane avea Timoteo ma toeaina Kerisiano iloga. Sa tuu atu i ai e Paulo le tiute tauave, ia asia faapotopotoga ina ia faamalosia ma faalaeiau i latou, ma ia tofia tane ua agavaa ina ia galulue o ni toeaina ma auauna o le faiva i le faapotopotoga.—1 Timoteo 5:22.

Sa alofa tele Paulo i le talavou o Timoteo, ma avatu i ai fautuaga faatamā ma aogā. Sa ia uunaʻia Timoteo ia taofimau i ana meaalofa faaleagaga, ma ia faaauau ona tuputupu aʻe ma agaʻigaʻi i luma. (1 Timoteo 4:15, 16) Sa ia faalaeiau Timoteo e aua neʻi avea lona tulaga talavou ma atonu o lona uiga matamuli, ma itu e taofia ai o ia pe a oo i le taimi e maumauaʻi ai e fai le mea saʻo. (1 Timoteo 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Sa avatu foʻi e Paulo i le talavou o Timoteo le fautuaga i le auala e togafiti ai lona maʻi e tupu soo, atonu o le manava tigā.—1 Timoteo 5:23.

Na oo mai le taimi na iloa ai e Paulo ua lata ina uma lona ola, ma e foliga mai o le a faasalaina o ia i le oti. Sa auina atu lana tusi faagaeeina mulimuli iā Timoteo, lea e aofia ai upu faagaeeloto nei: “Ia e taumafai malosi e vave sau iā te aʻu.” (2 Timoteo 4:9) Sa matuā alofa faapelepele Paulo iā Timoteo, ma sa ia taʻua Timoteo o lona “atalii pele ma le faamaoni i le Alii.” (1 Korinito 4:17) E lētioa a manaʻo Paulo ia faatasi ma lana aumea a o lata ina uma lona ola! O lea, e lelei ona tatou taʻitoʻatasi ma fesili ifo, ʻPe e manatu tagata iā te aʻu o se puna o faamāfanafanaga, pe a latou feagai ma tulaga faigatā?’

E tatou te lē o iloa pe na taunuu atu Timoteo e leʻi uma le ola o Paulo. Ae ua tatou iloa sa faia pea e Timoteo le mea sili ina ia faamāfanafanaina ma faalaeiau ai Paulo ma isi. Sa ola o ia e tusa ai ma le uiga o lona igoa o Timoteo, “O Lē e Āva i le Atua.” Sa ia faataatia foʻi se faaaʻoaʻoga mataʻina o le faatuatua, mo i tatou uma o talavou ma ē matutua ina ia faaaʻoaʻo i ai.