Mo hinga?

Ândö azo asara tongana nyen ti tene abongo ti ala aga “ti bengba” tongana ti so a sara ka tënë ni na Exode?

▪ Bible atene so arideau so a zia na tere ti tabernacle ti Nzapa, ndo so lani a yeke voro Jéhovah dä na ngoi ti azo ti Israël, nga na yanga ni, a sara ni na “lin ti nzoni mingi, ti bleu, ti pourpre, na ti bengba”. (Exode 26:1; 38:18). A sara nga lani ‘abongo nde nde ti nzoni-kue’ ti aprêtre na ‘bongo ti bengba’.​—Exode 28:1-6.

Ti wara lani bengba nzoroko so, azo ni ayeke gboto mbeni ngu so ayeke na yâ ti ambeni kete kete nyama so a iri ala a-cochenille, me na yâ ti awali ni. Anyama so ayeke na kpangbi pëpe nga a yeke wara ala na ndo ti mbeni keke so a iri ni Kermes, na yâ ti akodoro so ayeke na tere ti ngu-ingo ti Méditerranée. A yeke wara nzoroko ti bengba so na yâ ti apara ti anyama so ti wali. Tongana ala yeke na para, ala kpa mbeni kete lê ti keke na ala kale na tere ti akugbe nga amaboko ti keke ti Kermes. A ro ala na maboko na a neka yâ ti ala. Na pekoni, ngu ti yâ ti ala ni asigigi tongana bengba midon, so a lingbi ti mélangé ni na ngu na ti tene a yôro abongo dä si a mû nzoroko ni. Wasungo mbaï, Pline l’Ancien, so ayeke zo ti Rome giriri, asara tënë ti bengba nzoroko so, nga lo tene so a yeke na popo ti anzoni couleur so azo ti ngoi ti lo aye ni lani mingi.

Na popo ti aChrétien so asû Bible, ala so wa la ayeke lani dä na Pentecôte ti ngu 33?

▪ Atâa so akoli miombe la asû ândö mbage ti Bible na yanga ti Grec, peut-être ala omene la ayeke lani dä.

Na Kusala 1:4, Jésus atene na adisciple ti lo: “Ala sigigi na Jérusalem pëpe, me ala ngbâ ala ku ye so Babâ ni amû zendo ni.” Oko mbeti ti Kusala so atene so Matthieu, Jean na Pierre (azo so ayeke sû ande Bible) asara tâ gi tongaso, ala bungbi “ndo oko” na tanga ti adisciple ni. Aita ti Jésus na lege ti mitele ayeke nga lani dä (Kusala 1:12-14; 2:1-4). Use na popo ti ala, Jacques na Jude (so mbeni iri ni ayeke Judas), asû nga mbeti ti Jacques na ti Jude na pekoni.​—Matthieu 13:55; Jacques 1:1; Jude 1.

Na yâ ti Évangile ti lo, Marc asara tënë ti mbeni maseka-koli so akpe na ngoi so a ga ti gbu Jésus. Lo yeke sara gi tënë ti lo wani la, teti so tanga ti adisciple ni akpe ti ala lani kue awe (Marc 14:50-52). Tongaso, e lingbi ti tene so Marc aga disciple ti Jésus aninga kamême awe, na peut-être lo yeke nga lani dä na Pentecôte ti ngu 33 so.

A-Chrétien use so angbâ, so asû nga Bible, ayeke Paul na Luc. Na Pentecôte ti ngu 33, ade Paul aga lani disciple ti Christ pëpe (aGalate 1:17, 18). Na bango atënë ni, Luc ayeke nga lani dä pëpe, teti so lo wani lo zi tere ti lo na popo ti “azo so abâ [kusala ti Jésus] na lê ti ala”.​—Luc 1:1-3.

[Foto na lembeti 20]

A mû akete nyama so ti sara na nzoroko ti bengba

[Lingu ti foto ni]

Na nzoni bê ti SDC Colour Experience (www.sdc.org.uk)

[Foto na lembeti 20]

Pierre na sarango tënë na Pentecôte ti ngu 33