1, 2. Nakai tatai mo e tau lotu ha Kerisitenitome, fēfē e logonaaga he Tau Fakamoli a Iehova ke he higoa he Atua?

 KO E tau lotu ha Kerisitenitome ne fakaheu ke fakaaoga e higoa he Atua. Ma e fakatai, ko e hafagiaga he Revised Standard Version he Tohi Tapu ne pehē kua “hepe katoatoa” e lotu ke fakaaoga e higoa ka tutala ke he Atua.

² Kehe ai, kua matalahi e Tau Fakamoli a Iehova ke fakahigoa aki e higoa he Atua mo e ke fakaheke ai. (Totou Salamo 86:12; Isaia 43:10.) Kua logona hifo e tautolu e lilifu ke maama e kakano he higoa he Atua mo e ke iloa e aoga he fakatapu e higoa haana. (Mata. 6:9) Ke lagomatai a tautolu ke nakai nimo e lilifu ke iloa a Iehova, kia manamanatu a tautolu ke he tolu e hūhū aoga: Ko e heigoa e kakano ke iloa e higoa he Atua? Fakakite fēfē e Iehova kua uho e higoa haana ki a ia? Ti maeke fēfē a tautolu ke ‘o he higoa a Iehova’?

3. Ko e heigoa e kakano ke iloa e higoa he Atua?

³ Ke iloa e higoa he Atua ne nakai ni ko e iloa e kupu “Iehova.” Ko e kakano ke iloa ko e vahega Atua fēfē a Iehova. Kua putoia he mena nei haana aga, tau mahani, finagalo, mo e tau gahua haana, mua atu he puhala ne fehagai a ia mo e tau tagata haana. He fakamooli e Iehova e finagalo haana, ne fakakite fakahaga e ia e aga haana ko e Atua. (Fakatai 4:18) Iloa e tautolu na tala age he Atua e higoa haana ki a Atamu mo Eva, ha kua fakaaoga ai e Eva he mole e fanau ia Kaino. (Kene. 4:1) Ko e tau fekafekau fakamooli ha Iehova ko Noa, Aperahamo, Isaako, mo Iakopo ne iloa foki e higoa he Atua. Ne lahi e iloa ha lautolu hagaao ke he Atua ha kua fakamonuina e ia a lautolu, leveki ki a lautolu, mo e fakakite haana finagalo ki a lautolu. Mogo fakamui, ne fakakite he Atua ki a Mose e taha mena uho hagaao ke he kakano he higoa haana.

4. Ko e ha kua hūhū a Mose ke he Atua hagaao ke he higoa haana? Ko e ha kua manako a ia ke omoomoi e tau Isaraela to fakahao he Atua a lautolu?

 ⁴ Totou Esoto 3:10-15. He 80 e tau ha Mose, ne poaki e Atua ki a ia: “Kia uta e koe haku motu ko e fanau a Isaraela mai Aikupito.” Ne hūhū mogoia e Mose e hūhū kakano lahi ki a Iehova: ‘Ka hūhū mai e tau Isaraela ki a au hagaao ke he higoa haau, ko e heigoa kua lata ia au ke tala age ki a lautolu?’ Kua leva tuai e iloa he tau tagata he Atua e higoa haana, ti ko e ha kua hūhū e Mose e hūhū nei? Manako a ia ke iloa ko e Atua fēfē a Iehova. Manako a Mose ke talitonu he tau Isaraela to fakahao mooli he Atua a lautolu. Ti maeke ia tautolu ke maama e kakano. Kua leva lahi he fakatupa e tau Isaraela ti liga fakauaua ai to maeke a Iehova ke lagomatai a lautolu. Falu Isaraela ne tapuaki foki ke he tau atua Aikupito!​​—Eseki. 20:7, 8.

5. Ko e heigoa ne fakakite e Iehova hagaao ke he higoa haana ki a Mose?

⁵ Ko e heigoa e tali ha Iehova ki a Mose? Pehē a ia kua lata a Mose ke tala age ke he tau Isaraela: “Ko Iehova, ko e Atua he tau matua ha mutolu . . . ne fakafano mai au kia mutolu.” Ne tala age foki a ia ki a Mose ke talahau: “KO AU KO E MOUI [po ke, TO FAKAMOOLI AI AU KE HE MENA IA] ne fakafano mai e ia au kia mutolu.” a Mo e tau kupu nei, ne fakakite he Atua e taha mena uho hagaao ki a ia. To fakamooli a ia ke he mena kua manako a ia ki ai, po ke to taute e ia e mena kua manako a ia ke taute, ke fakamooli e tau maveheaga haana. Ti ko ia ko e Atua kua taute tumau e tau mena kua mavehe e ia. Ko e mena ia ne lafi e Iehova: “Ko e haku higoa haia tukulagi, mo e haku a fakamanatuaga haia ke he taha hau mo e taha hau.” Liga aamotia lahi mahaki e tau kupu nei ki a Mose ti fakamalolō haana tua!

6, 7. Taute fēfē e Iehova e mena ne mavehe e ia ke taute?

⁶ Nakai leva he mole e tutala ha Iehova ki a Mose, ne fakamooli e Iehova e mena ne mavehe e ia mo e fakatokanoa e tau Isaraela. Na fakahala e ia a Aikupito aki e tau malaia hogofulu ti fakakite kua nakai fai malolō a Farao mo e tau atua Aikupito. (Esoto 12:12) Ti vevehe ua e Iehova e Tahi Kula, takitaki atu ai e tau Isaraela, ti fakatomo a Farao mo e kautau haana. (Sala. 136:13-15) He tutakale, ne fakamomoui e Iehova e tau Isaraela tokologa ia he foaki ki ai e tau mena kai mo e mena inu. Nakai popo  foki e tau mena tui mo e tau afialoalohui ha lautolu. (Teu. 1:19; 29:5) Kua fakamooli he mena nei kua nakai fai mena ka taofi a Iehova mai he taute e mena ne mavehe a ia ke taute. Ne tala age a ia ki a Isaia: “Ko au ko au ni ko Iehova; ti nakai ha i ai e Fakamoui ka ko au ni hoko au.”​​—Isaia 43:11.

⁷ Ko Iosua, ko e takitaki ka matutaki atu a Isaraela, ne kitia foki e tau gahua malolō ne taute e Iehova i Aikupito mo e he tutakale. Ke he fakahikuaga he moui ha Iosua, ne tala age a ia ke he tau Isaraela: “Ka kua iloa e mutolu mo e ha mutolu a tau loto katoa, mo e ha mutolu a tau agaaga katoa, nakai to ha kupu taha he tau kupu mitaki oti ne vagahau mai ai e Iehova ha mutolu a Atua kia mutolu; kua hoko oti kia mutolu, nakai ni to ha kupu taha.” (Iosua 23:14) Ne taute mooli e Iehova e mena ne mavehe e ia ke taute.

8. He vahā nei, taute fēfē e Iehova e mena kua mavehe e ia?

⁸ He vahā nei, ne taute foki e Iehova e mena ne mavehe e ia ke taute. Ne talahau tuai e ia puhala he Tama haana ke he tau aho fakamui, to fakamatala e tala mitaki he Kautu “ke he lalolagi oti.” (Mata. 24:14) Ko Iehova ni ka talahau tuai e gahua nei mo e moua e malolō ke taute aki. Ti fakaaoga e ia e tau tagata noa ke taute ai! (Gahua 4:13) Ti ka fakamatala e tautolu e tala mitaki, kua lagomatai a tautolu ke fakamooli e perofetaaga he Tohi Tapu. Kua fakaheke e tautolu e Matua ha tautolu mo e fakakite kua kakano mooli ai ka liogi a tautolu: “Kia tapu hau a higoa. Kia hoko mai hau a kautu. Kia eke hau a finagalo ke he lalolagi, tuga ne eke ke he lagi.”​​—Mata. 6:9, 10.

9, 10. Ko e heigoa foki e mena ka fakaako e tautolu hagaao ki a Iehova mai he puhala ne fehagai a ia mo e tau Isaraela?

⁹ Nakai leva he toka e Isaraela a Aikupito, ne fakakite fakalahi e Iehova a ia ki a lautolu. Ne taute e Iehova e maveheaga Fakatufono mo lautolu ti mavehe ke leveki a lautolu tuga e taane ne leveki e hoana haana. (Iere. 3:14) Ti tuga e hoana a Isaraela ki a Iehova. Ko lautolu ko e tau tagata ne fakahigoa ke he higoa haana. (Isaia 54:5, 6) Ane mai omaoma a lautolu ke he tau poakiaga haana, to fakamonuina e ia a lautolu, puipui a lautolu, ti foaki ki a lautolu e mafola. (Nume. 6:22-27) To iloa he tau motu oti kua nakai fai Atua foki ne tatai mo Iehova. (Totou Teutaronome 4:5-8; Salamo 86:7-10.) He eke e tau Isaraela mo tau tagata he Atua, tokologa e tau tagata taane mo e tau fifine mai he falu motu ne fifili ke tapuaki a Iehova. Ne taute e lautolu tuga e fifine Moapi ko Ruta, ne pehē ki a Naumi: “To eke e motu hau mo motu haku, to eke e Atua hau mo Atua haku.”​​—Ruta 1:16.

¹⁰ Kavi ke he 1,500 tau, ne fakakite  fakalahi foki e Iehova a ia ko e Atua he puhala ne fakafehagai a ia mo e tau Isaraela. Pete he liuliu tumau a lautolu ki a ia, ne fakakite e ia ki a lautolu e lahi he fakaalofa noa mo e fakauka. (Esoto 34:5-7) Ka e fai fakakaupāaga e fakauka ha Iehova. He fakaheu he tau Isaraela ko e motu katoa ke talitonu ki a Iesu mo e tamate a ia, ne nakai liu a lautolu ke fakahigoa ke he higoa he Atua. (Mata. 23:37, 38) Ki a Iehova, ne eke a lautolu mo akau kua mate mo e mago. (Luka 23:31) Fēfē e logonaaga he tau Isaraela he mogo fakamui hagaao ke he higoa he Atua?

11. Ko e ha e tau Isaraela ne nakai liu fakaaoga e higoa he Atua?

¹¹ Fai magaaho he mole, ne kamata e tau Iuta ke moua e manatu hehē hagaao ke he higoa he Atua. Manatu a lautolu ko e higoa he Atua kua tapu lahi ti nakai lata he ha tagata ke totoku ai. (Esoto 20:7) Ti ko e fua, ne tiaki fakahaga e lautolu e fakaaoga he higoa he Atua. Ne liga mamahi e finagalo ha Iehova ke kitia e higoa haana ne taute fakakelea he nakai fakalilifu ai. (Sala. 78:40, 41) Uho lahi ki a Iehova haana higoa. Pehē e Tohi Tapu kua ita tafuā a ia ma e haana higoa. Ha kua nakai fakalilifu he tau Iuta e higoa a Iehova, ne nakai latatonu a lautolu ke moua ai. (Esoto 34:14) Kua fakaako he mena nei a tautolu ke aoga lahi mahaki ke fakalilifu fakalahi e higoa he Tufuga.

12. Ko hai e tau tagata ne fakahigoa ke he higoa he Atua?

¹² Puhala ia Ieremia, ne mavehe e Iehova to taute e ia mo e motu foou e “maveheaga fou.” Ko e tau tagata oti he motu nei, “ko e tau lalotagata katoa mo e tau iki,” ka ‘iloa a Iehova.’ (Iere. 31:31, 33, 34) Taute ne fe he Atua e maveheaga foou nei? He Penetekoso he tau 33. Mo hai ne taute e Iehova e maveheaga foou? He Tohi Tapu, ne ui a lautolu ko e “Isaraela he Atua,” ti putoia e lautolu e tau tagata mai he tau motu oti kana. Ne hagaao a Iehova ki a lautolu ko e “tau motu oti kana kua fakahigoa aki ke he haku a higoa.”​​—Kala. 6:16; totou Gahua 15:14-17; Mata. 21:43.

13. (a) Fakaaoga nakai he tau Kerisiano fakamua e higoa he Atua, ti iloa fēfē e tautolu e mena ia? (e) Fēfē e logonaaga haau he fakaaoga e higoa he Atua ke he gahua fakamatala?

¹³ Ko e tau Kerisiano fakamua, ko e tau tagata he motu foou nei ne fakaaoga e higoa he Atua. Ma e fakatai, ne fakaaoga e lautolu e higoa haana he fatiaki mai he tau Tohiaga Tapu Heperu. b He mogo ne vagahau e aposetolo ko Peteru ke he matakau lahi ha Isaraela mo lautolu ne liliuina he Penetekoso he tau 33, ne fakaaoga lagaloga e ia e higoa he Atua. (Gahua 2:14, 20, 21, 25, 34) Ha kua fakaheke he tau Kerisiano fakamua a Iehova, ne fakamonuina e ia e gahua fakamatala ha lautolu. He vahā nei, ka tala age e tautolu ke he falu e higoa haana mo e fakakite ai ki a lautolu mai he Tohi Tapu, kua fakamonuina foki e Iehova e gahua ha tautolu. Ko e lilifu ma tautolu ke tala age a Iehova ke he tau tagata ke he puhala nei. Ma lautolu kua iloa e Atua, maeke he mena nei ke kamata e tuaga kapitiga homo ue atu mo Iehova ka tupu malolō mo e tumau tukulagi.

14, 15. Iloa fēfē e tautolu kua puipui e Iehova e higoa haana?

¹⁴ Fakamui, mua atu he mole e mamate he tau aposetolo, falu ne kamata ke fakahehē e fakapotopotoaga Kerisiano aki e tau fakaakoaga fakavai. (2 Tesa. 2:3-7) Ko e tau akoako fakavai nei ne mumuitua foki ke he tau aga fakamotu Iutaia he nakai fakaaoga e higoa he Atua. Fakaatā nakai e  Iehova e higoa haana ke galo? Nakai pihia! Iloa fēfē e tautolu e mena ia? Liga nakai iloa katoatoa e tautolu e puhala ne fakaleo e higoa he Atua he vahā i tuai, ka kua tumau agaia e higoa haana. He tau tau loga, kua haia e higoa he Atua he tau fakaliliuaga he tau Tohi Tapu loga mo e he tau tohiaga he tau pulotu Tohi Tapu. Ma e fakatai, he 1757, ne tohi e Charles Peters ko e kakano he higoa he Atua ne fakamaama kua mua atu e Atua ko Iehova ke he ha matahigoa. He tohi 1797 hagaao ke he tapuakiaga he Atua, ne tohi e Hopton Haynes ko Iehova e higoa ne fakaaoga he tau Iutaia ma e Atua, “ko ia tokotaha ne tapuaki e lautolu; tuga ne taute e Keriso mo e haana tau Aposetolo.” Nakai ni fakaaoga e Henry Grew (1781-1862) e higoa he Atua ka e maama foki kua nakai fakalilifu e higoa he Atua ti kua lata ke fakatapu. Pihia foki ko George Storrs (1796-1879) mo Charles T. Russell, ne gahua fakalataha he fakaaoga e higoa he Atua.

¹⁵ Ko e tau 1931 ne aoga lahi ma e tau tagata he Atua. Ato hoko ke he mogoia, ne ui a lautolu ko e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu he Lalolagi Katoa. Ka ko e tau ia, ne talia e lautolu e higoa Tau Fakamoli a Iehova. (Isaia 43:10-12) Ne fakailoa e lautolu ke he lalolagi kua matalahi a lautolu ke eke mo “tau tagata māna” mo e fakaheke e higoa he Atua. (Gahua 15:14) Ka manamanatu a tautolu ke he puhala ne puipui e Iehova e higoa haana, kua fakamanatu ki a tautolu e tau kupu ne fakamau ia Malaki 1:11: “Kua kamata mai he mena ne hake ai e la, ke hoko ke he mena ne hifo ai a ia, to fakaheke ki ai haku a higoa ke he tau motu kehe.”

16. Lata ke fēfē e logonaaga ha tautolu he ui ko e Tau Fakamoli a Iehova?

¹⁶ Ne tohi he perofeta ko Mika: “Ko e tau motu oti kua takitaha mo e fano ke he higoa he atua ha lautolu, ko tautolu foki, to o a tautolu ke he higoa a Iehova ha tautolu a Atua tukulagi tukumuitea.” (Mika 4:5) Ma e tau tagata he Atua he magahala ia, ke ui he higoa haana ne nakai ni ko e lilifu lahi. Ne taute foki a lautolu ke mauokafua kua talia he Atua a lautolu. (Totou Malaki 3:16-18.) Pihia nakai e logonaaga haau? Eketaha nakai a koe ke ‘fano he higoa a Iehova’?

17. Ko e heigoa e kakano ke ‘o he higoa a Iehova’?

¹⁷ Ke ‘o he higoa a Iehova,’ kua lata ia tautolu ke taute tolu e mena. Fakamua, lata ia tautolu ke tala age ke he falu e higoa ia ha ko e “mena fakamomoui a lautolu oti kana kua ui ke he higoa he Iki [Iehova].” (Roma 10:13) Uaaki, lata ia tautolu ke moua e tau mahani ne ha ha ia Iehova, mua atu e fakaalofa. Toluaki, lata ia tautolu ke omaoma fakamakai ke he tau fakatufono he Atua mo e he puhala ia, fakaheke e higoa he Matua ha tautolu. (1 Ioa. 4:8; 5:3) To fakatumau nakai a koe ke ‘fano he higoa a Iehova’ tukulagi?

18. Ko e ha a lautolu oti kua fakaheke e higoa ha Iehova kua amanaki atu ke he vahā anoiha?

¹⁸ Ko lautolu oti ne tiaki a Iehova po ke totoko a ia to nakai leva ti iloa a ia. (Eseki. 38:23) Kua tuga a Farao a lautolu, ne pehē: “Ko hai kia a Iehova kia fanogonogo ai au ke he hana tau kupu?” Ne omoi a Farao ke kitia kua mua e Atua ko Iehova. (Esoto 5:1, 2; 9:16; 12:29) Ka kua fifili a tautolu ke iloa a Iehova ti eke mo tau kapitiga haana. Kua matalahi a tautolu ke eke mo tau tagata omaoma haana mo e ke fakahigoa ke he higoa haana. Amanaki atu a tautolu ke he vahā anoiha ha kua falanaki a tautolu ke he maveheaga ia Salamo 9:10: “To tua kia koe a lautolu kua iloa hāu a higoa, ha ko e mena nakai tiaki e koe, Iehova na e, a lautolu kua kumi kia koe.”