Ba tɛnɛ mɛ ka ya ni

Ngbangɔ du nɛ?

Ngbangɔ du nɛ?

Gbinya ti ya Ngbangɔ

 Ngbangɔ na ambeti mɛ santo 66 mɛ abombi ni ndoni kɔi. Asundó ni na ya abulu 1 600. Ngbangɔ na pa mɛ alo ka tɛ Nzapa, aye tɛnɛngɔ ya “tɛnɛ mɛ alo ka tɛ Nzapa.”—1 Tɛsalionikɛ 2:13.

Na ya tɛnɛ mɛ e na tɛnɛngɔ tɛnɛ ti:

 Bɛta tɛnɛ na ndo Ngbangɔ

  •   Zo mɛndó su Ngbangɔ na? Ngbangɔ du buku tɛ Nzapa, kanda lo salelandó akɔli 40 ti nɛngɔ ya ala suni. Elengbi ti dikɔngɔ atãngani ka popo tɛ la: Moizɛ, Gbia David, Matai, Marko, Luka nga na Yoanɛ. a Nzapa hɛ̃ndó akɔli niko dangɔ bɛ tɛ lo ti nɛngɔ ya ala su tɛnɛ tɛ lo.—2 Timɔte 3:16.

     Emu selɛlo mɛ: Se gbia kwa yɔ ka ti sɛkrɛtɛrɛ tɛ lo ya lo su hɛ̃ ni mbeti kɔi ko, ngoi mɛndɛ̃ lo lengbi ti pangɔ hɛ̃ lo bo alo ti ngbondoni, elengbi ti tɛnɛngɔ ya mbeti niko du tɛ gbia kwa kanda ta tɛ sɛkrɛtɛrɛ ma. Abɛse du ya Nzapa salelandó azi ya ala su tɛnɛ tɛ lo ko, elengbi ti tɛnɛngɔ ya lo la du nvɛ̃ Ngbangɔ.

  •   Tɛnɛ mɛ “Ngbangɔ,” alengbi na nɛ? “Ngbangɔ” alo na yanga ti Grɛkɛ Biblia, mɛ alengbi na “ambeti ti yakere yakere.” Na pɛni abandandó salelangɔ tɛnɛ mɛ, Biblia so fangɔ ambeti zu ti yakere yakere mɛ apombi ni ndoni kɔi ti nɛngɔ ya ati Ngbangɔ.

  •   Asundó Ngbangɔ ná ngoi mɛ wa? Abandandó sungɔ Ngbangɔ na bulu ti 1513 U.N.E. wa a onzindó sungɔ ni na pɛ bulu ɔngɔ 1 600 alengbi ti dungɔ na bulu ti 98 N.E.

  •   Ngbangɔ ti kɔzoni mɛndó asu ni na olo kawa? Ngbangɔ ti kɔzoni mɛndó asu ta kɔi dɛ na olo da ma. Na lo mɛ ya a sundó ni ka lɛ ye mɛ ndo gbɛ̃ iɔ, na ndakisa: papirisi nga na pɔrɔ tɛrɛ sa. Kanda awa sungɔ mbeti mɛ ala hĩnga kwa ti sungɔ mbeti nzɔ̃ni amundó akopi ni wa na gesi ala sundó Ngbangɔ na ya asiɛklɛ gba wa ala bata ngandó tɛnɛ mɛ kaya ni na lo tɛ azi mɛ na dingɔ na gesi.

  •   “Ngbina Ngbangɔ” na “Fãna Ngbangɔ” adu nɛ? ngoi gba ando ili ni ya Ngbina Ngbangɔ ti fangɔ Ngbangɔ mɛ asu ni na yanga ti Ebre. b Ngoi gba ando ili fãna Ngbangɔ ti fangɔ Ngbangɔ mɛ asu ni na yanga ti Grɛkɛ, mɛ azi hĩnga nga ni na ila ti Ngbangɔ mɛ asu ni na yanga ti Grɛkɛ tɛ awakristo. Eteni niko zu sɛ la abombi ni wa ando ili ni ya buku mɛ sãto. c

  •   Tɛnɛ mɛ kaya Ngbangɔ nɛ? Ngbangɔ tɛnɛ tɛnɛ ti aye ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃, apandɛ, andia, aprɔfɛsi, atɛnɛ ti ndara bere poɛmɛ, amatɔ, bia nga na mbeti mɛ asu to hɛ̃ azi bere bombi.—Ba “ Ili ambeti ti ya Ngbangɔ mɛ adɔngɔ ni na mɔlɔngɔ.”

 Aye mɛ Ngbangɔ tɛnɛ tɛnɛ ni nɛ?

 Ngbangɔ kambisa na ndunu ni se mɛndó Nzapa mɛ Nvɛ̃ Ngunu Zu li na ndozu na tise. Nzapa fa e na ili lo ti Yehova na lége ti Ngbangɔ wa lo yɔ nga ya azi hĩnga ni.—Nzembo 83:18.

 Ngbangɔ pa hɛ̃ e se mɛndó agbɛ̃ na ili Nzapa, wa ni kambisa nga ye mɛ lo na lingɔ ya ili lo diri ti sãto.

 Ngbangɔ kambisa dangɔ bɛ mɛ Nzapa na ni na lo tɛ azi nga na sese. Ni fa nga se mɛ Nzapa na hãngɔ ye zu mɛ ndo hɛ̃ azi pɛnɔ na bi mɛ na gangɔ.

 Ngbangɔ hɛ̃ wangɔ mɛ ba dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bi kɔi kɔi. Nga ma:

  •   Batangɔ mangbi ti nzɔ̃ni na azi mɛndɛ̃. “Ye kwɛ zu mɛ ĩ ndo ye ya azi ali tɛrɛ ĩ ko, ĩ li nga bo gi tɛrɛ ye niko na tɛrɛ la.”—Matie 7:12.

     Aye tɛnɛngɔ ya: Ayɔ ya e ndo li ye tɛrɛ azi nga ma se mɛ e ndo ye ya ali na ni tɛrɛ e.

  •   Nwɔ̃ngɔ sɔngɔ bɛ. “Ta bɛ ĩ asɔ na lo ti lá ti ndã ma, na lo mɛ ya, lá ti ndã na gangɔ nga na pɛnɔ tɛ lo nvɛni.”—Matie 6:34.

     Aye tɛnɛngɔ ya: Na se lɛ kpãngɔ bɛ ngbũ na lo ti ndã ko, adu nzɔ̃ni ya e kpã bɛ e na ndo aye mɛ e na ni ndɛ.

  •   Dungɔ ka libala na dengɔ bɛ. “Ale kɔ wali kɔi kɔi aye ya lo nga ma se mɛ lo ndoye na tɛrɛ lo nvɛni, ko ale ya kɔli atɔndɔ kɔ lo.”—Efɛzɛ 5:33.

     Aye tɛnɛngɔ ya: Songo na tɔndɔngɔ la ndo li ya libala du ndo ti dengɔ bɛ.

 Tɛnɛ mɛ kaya Ngbangɔ gbinyangbi?

 Ipɔ. Azi ti kɔdɛ mɛ ndo kambisa nda tɛnɛ ti Ngbangɔ agindó hĩngangɔ bere tɛnɛ mɛ kaya amaniskri ti gã aɔngbi na tɛnɛ mɛ kaya Ngbangɔ mɛ e na ni ndɛ. Ni la ala hũ ya ta pa mɛ kaya Ngbangɔ ti kɔzoni agbinyangbi ma. Ta adu ye ti kamwangɔ ma. Wa se du ya gwɛ̃ tɛ Nzapa du ya azi di tɛnɛ tɛ ni wa ala gbɔ̃ nga nda ni ko, alengbi ti dungɔ ye ti ndara ya lo li zu ya ta pa ni binyangbi ma, ta seni la ma? dYisaya 40:8.

 Nda mɛ agbinyangbi a Ngbangɔ ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ nɛ?

 Ndɛ lo mɛ ko, ta azi gba mɛ ndo di Ngbangɔ lengbi ti gbɔ̃ngɔ nda tɛnɛ na yanga mɛndó asu na Ngbangɔ na ebandeli ma. Kanda Ngbangɔ na “Nzɔ̃ Pa” na lo tɛ “azi ti lɛ sese zu, ti ale zu, nga na ti yanga kɔdɔrɔ zu.” (Suma 14:6) Na lo ni la azi na gwɛ̃ ya agbinyangbi Ngbangɔ na yanga mɛ ala hĩnga nzɔ̃ni ti nɛngɔ ya ala di wa ala gbɔ̃ nda pa tɛ Nzapa nzɔ̃ni.

 Agbinyangbindó Ngbangɔ na landangɔ alo taa mɛ:

  •   Gbinyangbingɔ tɛnɛ kɔi kɔi se alengbi.

  •   Gbinyangbingɔ da atɛnɛ ni ndo si na atɛnɛ mɛ ndo kambisa nda tɛnɛ ti yanga mɛndó asu na Ngbangɔ na ebandeli na ndenge ti woni ti nɛngɔ ya azi mɛ di agbɔ̃ nda ni.

  •   Gbinyangbingɔ mɛ ndo ili ni ya paraphrase se ti gbinyangbingɔ niko ndo yɔ ya agbinyangbi ni na landangɔ se mɛ ala gbɔ̃ nda pa ti ya Ngbangɔ nga na se mɛ ala hũ ya azi lengbi ti sepalangɔ na ni. Se ti gbinyangbingɔ na ambeti niko alengbi ti lingɔ ya azi sepala na ni, kanda ni gbɛ̃ pa ti ya Ngbangɔ, ngoi mɛndɛ̃ ni lengbi nga ti gbɛ̃ngɔ tɛnɛ ti vɛrsɛ.

 Gbinyangbingɔ tɛnɛ kɔi kɔi na ndara ti nɛngɔ ya ahɛ̃ azi pa mɛ lo ka tɛ Nzapa na mbilimbili nga na zangɔ la ya ala gbɔ̃ ndani la du se ti nzɔ̃ni ti gbinyangbingɔ Ngbangɔ. e

 Zo mɛndó zi lége ya asu atɛnɛ ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ mɛ kaya Ngbangɔ na?

 Nzapa mɛ nvɛ̃ Ngbangɔ ndó la zi lége ya asu atɛnɛ zu mɛ kaya ni. Ndó uzu lo pɔna bo ndasewa tɛ azi ti Izraɛlɛ ti nɛngɔ ya ni ‘zia tɛnɛ tɛ ni na yambati la’ wa lo lindó zu ti nɛngɔ ya ala bata Ngbangɔ mɛ asu ni na yanga ti Ebre.—Roma 3:2.

 Ambeti mɛndɛ̃ azanga kaya Ngbangɔ?

 Ipɔ. Ambeti zu ti ya Ngbangɔ na seni, ta mbeti kɔi mɛ “zanga” da ma. Azi mɛndɛ̃ lengbi ti tɛnɛngɔ ya Ngbangɔ ti gã ndó na ambeti mɛndɛ̃ la ahãna ni zi. f Kanda atɛnɛ mɛ kaya Ngbangɔ ndo fa yangondo ya ni ndo tɛnɛ bɛta tɛnɛ. (2 Timɔte 1:13) Afa ya ambeti zu ti ya Ngbangɔ mɛ asu ni na lége ti nyingɔ vúru tɛ Nzapa ko, ni na mangbi. Ni la ta elengbi ti tɛnɛngɔ ya ambeti zu ti gã mɛ azi mɛndɛ̃ ndo tɛnɛ ya ni ndó kaya Ngbangɔ, ta adu mbeti ti ya Ngbangɔ ma. g

 Mɔ lua avɛrsɛ ti ya Ngbangɔ ngasia?

  Ili anzĩna mbeti ti ya Ngbangɔ

a Ti nɛngɔ ya mɔ hĩnga ili anzĩna mbeti ti ya Ngbangɔ mɛ adɔngɔ ni na mɔlɔngɔ, azi mɛ su ni nga na ngoi mɛndó asu na ni ko, ba “Etanda ya Mikanda ya Biblia.”

b Asundó ambanga eteni ti Ngbangɔ na yanga ti Aramɛyɛ, yanga niko mangbindó na yanga ti Ebre.

c Awa dingɔ Ngbangɔ gba ndo sepala na tɛnɛ mɛ “Ngbangɔ mɛ asu ni na yanga ti Ebre” nga na “Ngbangɔ mɛ asu ni na yanga ti Grɛkɛ tɛ awakristo.” Ta tɛnɛ niko ndo fa ya ta “Ngbina Ngbangɔ” di dɛ ngbondoni ma wa “Fana Ngbangɔ” la du ngbondoni.

e Azi gba ndo sepala dingɔ Biblia—Libongoli ya Mokili ya Sika na lo mɛ ya asu atɛnɛ ti mbilimbili kaya ni nga omɛ woni ya zo di ni. Ba tɛnɛ mɛ “Biblia—Libongoli ya Mokili ya Sika ebongolamá malamu?

f Ando ili ambeti niko zu ya Apocryphe. Na bangɔ buku Encyclopædia Britannica, “Ambeti niko zu ndo li mabere asundó ni na lége ti nyingɔ vúru tɛ Nzapa kanda ta ni ka popo ti anzĩna mbeti ti ya Ngbangɔ ma,” aye tɛnɛngɔ ya ta ambeti niko adu ambeti ti ya Ngbangɔ ma.