1, 2. Ang’o momiyo Yesu nohero Maritha, to ang’o ma nyiso ni ne en dhano morem?

ANG’O ma biro e pachi sama iwinjo kiwuoyo e wi Maritha? Kata obedo ni en kende e ma Muma luongo nyinge ka wacho ni Yesu nohere, Yesu nohero mon mamoko bende ma nohero Nyasaye kaka Maria min mare, kod Maria nyamin Maritha. (Joh. 11:5; 19:25-27) To kare ang’o momiyo bug Injili wuoyo e wi Maritha kamano?

² Yesu nohero Maritha nikech ne en gi chuny mar rwako welo kendo ne en jakinda. E wi mano, Maritha nohero Nyasaye ahinya. Ne en dhako ma noketo yiene chuth kuom puonj mag Yesu. Ne en gi yie motegno ni Yesu e Mesia ma ne okor wachne. (Joh. 11:21-27) Kata kamano, en bende ne en dhano morem mana kaka wan. Kinde moro kane Yesu odhi limogi, Maritha nochoko chir monyiso Yesu gimoro ma noparo ni ok ber, kodwaro ni Yesu orie wachno. Nowachone niya: “Ruoth, ok idew ni nyamera oweya ka an e ma atimo gik moko kenda? Nyise ni obi okonya.” (Som Luka 10:38-42.) Ang’o mwanyalo puonjore kuom wachni?

3, 4. Maria noyiero “gima ber” e yo mane, to en puonj mane ma Maritha norwako gi chunye duto? (Ne picha man malo.)

³ Nikech Maritha gi Maria norwako Yesu, Yesu notiyo gi thuolono  maber mondo opuonjgi adiera moko mabeyo. Maria notiyo gi thuolono maber mondo owinj puonj mowuok kuom Japuonj Maduong’, omiyo ‘nobet e tiend Ruoth kowinjo gik ma Ruoth ne wacho.’ Maritha bende dotimo kamano. En adier ni Yesu dopwoyo Maritha bende ka dine oweyo gik ma notimo mondo en bende ochik ite ne puonj.

⁴ Kar mano, Maritha nodich gi loso chiemo makende kendo notimo gik mamoko ma ne nyalo miyo Yesu owinj maber e odgi kanyo. Kata kamano, tijego nomiyo ochako parore mokalo tong’ ma iye ochako wang’ gi Maria. Yesu nofwenyo ni Maritha ne temo timo gik mathoth ahinya omiyo nonyise e yo mang’won niya: “Maritha, Maritha, iparori kendo ichandori gi gik mang’eny.” Kae to nong’adone paro ni ne onge tiende tedo kit chiemo mathoth. Bang’ mano Yesu nowuoyo e wi Maria kowacho ni Maria ok notimo gima rach. Yesu nowacho kama: “Maria to oseyiero gima ber, kendo ok nomayego.” Maria ne wiye nyalo wil gi gik ma nochamo e odiechieng’ makendeno, kata kamano wiye ne ok nyal wil gi kaka Yesu nopwoye kaachiel gi puonj ma noyudo nikech nochiko ite malong’o. Bang’e, kosekalo higni mokalo 60, jaote Johana nondiko niya: ‘Yesu nohero Maritha gi nyamin mare.’ (Joh. 11:5) Weche ma Nyasaye notayo gi rohone mondo ondikgo, nyiso maler ni kuom adier Maritha norwako siem kendo notimo kinda mondo oti ne Jehova gadiera e ngimane duto.

5. Ngima ma sani opogore nade gi kinde ma ne ondikie Muma, to mano miyo wapenjore penjo mane?

⁵ Kiwuoyo kuom gik ma galo ji, ngima ma wadakie sani opogore nade gi kinde ma ne indikoe Muma? Higni 60 gi dire mosekalo, ne onyis rowere moko ma somo e piny Amerka niya: “Onge kinde moro amora e ngima dhano ma dongruok osebetie e okang’ ma malo ahinya moloyo e kindewagi. Weche tudruok, masinde mitiyogo e goyo buge, gasede ma nigi piche ma nyilni, redio, sinembe, [kod] televison tinde ni malo ahinya. . . . Gigi thung’owa pile ka pile gi gik ma galowa . . . Kinde matin mokalo, ne waparo ni wadak e ‘Tieng’ ma Wi Ji Ochiwoe.’ Wamedo neno kaka kare en ‘Tieng’ ma Ji Ogaloree.’” Gaset mar The Watchtower ma Septemba 15, 1958 nowacho niya: “Gik ma galo ji biro mana medore kaka piny medo chomo e kethruokne.” Mano en adier! Kendo mano miyo wapenjore penjo moro maduong’ niya: Wanyalo timo ang’o mondo watang’ ne gik ma ok ochuno ma nyalo galowa mondo wabed kaka Maria ka waketo pachwa duto e weche Nyasaye?

6. Ere kaka jotich Jehova osetiyo maber gi teknoloji ma yudore e piny?

⁶ Riwruok mar oganda Jehova me piny osetiyo maber gi teknoloji mag pinyni mondo gimed landogo wach maber. Kuom ranyisi, we wawuo ane e wi sinema miluongo ni “Photo-Drama of Creation,” ma ne nyiso piche ma luwore luwore kaachiel gi vidio ma chieko ma ne nigi rangi mopogore opogore kod dwol. Kane pok Lweny Mokwongo mar Piny ochakore kendo kane pod odhi nyime, sinemano nojiwo dhano tara gi tara e piny ngima, nimar sinemano ne tieko konyiso kaka Loch Kristo mar Higni Aluf Achiel ne dhi kelo kuwe madier. Bang’e, wach maber mar Pinyruoth nochak land e redio kendo dhano tara gi tara e piny mangima nowinjo oteno. Ndalowagi, kompyuta kod Intanet itiyogo e yo molony mondo wach maber olandre, to mano miyo joma  odak e chulni man mabor kod kuonde duto mosokore yudo wach maber.

7. (a) Ang’o momiyo tiyo ahinya gi gik ma yudore e pinyni nyalo hinyowa? (b) En ang’o monego wakaw mapek ahinya e ngimawa? (Ne weche moler piny.)

⁷ Mana kaka Muma miyowa siem, tiyo ahinya gi gik ma yudore e piny nyalo kelonwa hinyruok. (Som 1 Jo-Korintho 7:29-31.) Yot ahinya mondo Jakristo oketh seche mathoth e gik ma ok richo ruok kaka timo gik ma more koyueyo, somo asoma buge, ng’iyo TV ahinya, bayo abaya, wuotho e dukni madongo korango aranga gik moko, kata manyo masinde kod gik mamoko mowuok manyien. Gik mamoko ma bende nyalo ketho sechewa oriwo tudruok ahinya gi ji e Intanet, ndiko sms sa te, oro e-mail, manyo weche manyien motuch kod mag spot seche duto. Nyalo chopo kama gigo e ma wasiko waparo apara e ngimawa. * (Ekl. 3:1, 6) Ka ok waketo tong’ kuom thuolo ma watiyogo e gik ma ok ochuno, wanyalo po ka wajwang’o gima dwarore moloyo e ngimawa, ma en lamo Jehova.—Som Jo-Efeso 5:15-17.

8. Ang’o momiyo siem ma imiyowa ni kik waher gik manie piny en gima onego wakaw mapek?

⁸ Satan oseloso pinyni mondo oywago pachwa kendo ogalwago. Mano e gima notimore ne Jokristo mokwongo, kendo e kindewagi otimore e okang’ ma malo ahinya. (2 Tim. 4:10) Omiyo, dwarore waluw siem ma wacho niya: “Kik uher . . . gik manie piny.” Ka wasiko watimo lokruok kaluwore gi siem ma chalo kamano, ok bi galwa kendo mano biro miyo watim dongruok e ‘hero Wuonwa.’ Mano biro miyo obednwa mayot timo dwach Nyasaye, kendo biro miyo wasik koyie kodwa nyaka chieng’.—1 Joh. 2:15-17.

9. Ang’o ma Yesu nowacho e wi gima onego wachomie wang’wa, to ere kaka noketo ranyisi maber?

⁹ Weche mang’won ma Yesu nonyiso Maritha noluwore gi gik ma nopuonjo kod ranyisi ma noketo. Nojiwo jopuonjrene ‘ochom wang’gi kamoro achiel,’ ma en tiyo ne Jehova kendo manyo Pinyruodhe ma ok gigalore. (Som Mathayo 6:22, 33.) Yesu ne onge gi gige ringruok mang’eny; ne oonge ode owuon kata mana puodho.—Luka 9:58; 19:33-35.

10. En ranyisi mane ma Yesu noketonwa ka nochako lendo?

 ¹⁰ Ne nitie gik mathoth ma ne timore e pinyka ma ne nyalo galo Yesu, kata kamano ok noweyo mondo gigo ogale. Ka nochako tije mar lendo, nopuonjo oganda moro e dala mar Kapernaum motimonegi honni. Bang’ mano, jogo nochako saye ni kik owuog e dalano. Yesu to noneno nade kwayogino? Nodwokogi niya: “Nyaka aland wach maber mar Pinyruodh Nyasaye e taonde mamoko bende nikech mano e momiyo ne oora.” (Luka 4:42-44) To mana kaka nowachono, Yesu nowuotho e Palestina duto kolendo kendo kopuonjo ji. Kata obedo ni ne en ng’ama kare chuth, pod ne en gi dwaro mapile mag ringruok kendo seche moko ne ojaol nikech tich matek ma notimo ne Nyasaye.—Luka 8:23; Joh. 4:6.

11. En ang’o ma Yesu nonyiso ng’at moro ma ne yware gi owadgi, to Yesu nochiwo siem mane?

¹¹ Kinde machielo bende kane Yesu puonjo jolupne kaka ginyalo nyagore gi akwede, jal moro nong’ade kowuoyo ka kwaye niya: “Japuonj, nyis owadwa mondo opog koda gik ma wuonwa ne oweyo.” Kata kamano, Yesu nodagi donjo e ywaruokno. Nodwoke kama: “Omera, en ng’a moseketa jang’ad-bura kata jathek e kindu ji ariyo?” Kae to Yesu nodhi nyime puonjo jowinjo mage konyisogi ni gibed motang’ mondo gige ringruok kik galgi ma mon-gi tiyo ne Nyasaye.—Luka 12:13-15.

12, 13. (a) Kodong’ kinde matin to Yesu tho, en wach mane ma nomoro Jo-Grik moko ma norwako din mar Jo-Yahudi? (b) Yesu notimo ang’o kane wach moro ma ne nyalo gale nosieko?

¹² Juma mogik ka Yesu nie pinyka, noparore ahinya. (Mat. 26:38; Joh. 12:27) Ne en gi tich mang’eny ma ne pod rite, kendo ne idhi yale ang’aya mi otho tho malit miwuoro. Kuom ranyisi, par ane gima ne otimore chieng’ Jumapil Nisan 9, e higa 33. Mana kaka ne okor, Yesu nodonjo Jerusalem ka oidho nyathi punda, kendo oganda nopake ni en e ‘jal ma biro kaka Ruoth e nying Jehova.’ (Luka 19:38) Kinyne, Yesu nodonjo e hekalu kendo nochoko chir ma oriembo jolok ohala ma igi lach ma ne tiyo gi od Nyasaye e mayo Jo-Yahudi wetegi pesa.—Luka 19:45, 46.

¹³ Kuom oganda ma ne nitie Jerusalem, ne nitie Jo-Grik moko ma noserwako puonj mag Jo-Yahudi kendo ne gimor ahinya gi okang’ ma Yesu nokawono, mi gikwayo Filipo otimnegi chenro giromie gi Yesu. Kata kamano, Yesu nodagi mondo kik ogale. Kar mano, noketo pache kuom gik ma ne dwarore moloyo ma ne ni nyime. Ne ok otem manyo ji mathoth ma ne nyalo dokne mondo kik onege e lwet jowasik Nyasaye kochiwogo ngimane kaka misango. Omiyo, bang’ ka noselero ni obiro tho, noluwo ne Andrea gi Filipo niya: “Ng’ato ang’ata mohero ngimane ahinya, okethe, to ng’at mosin gi ngimane e pinyni, norit ngimaneno nyaka chop oyud ngima ma nyaka chieng’.” Kar moro oganda mar Jo-Grikgo, nojiwogi mondo giluw kit ngimane mar chiwruok ma osingonegi niya: “Ka ng’ato dwaro tiyona, Wuora biro miye duong’.” Onge kiawa ni Filipo nodwoko ne Jo-Grikgo weche ma Yesu nowachogo.—Joh. 12:20-26.

14. Kata obedo ni Yesu noketo tij lendo obed mokwongo, ang’o ma nyiso ni ne en-ga gi thuolo mar timo gik mamoko?

¹⁴ Kata obedo ni Yesu ne ok oyie mondo ogale e chopo dwache maduong’ ma ne en tij lando wach maber, ne en-ga gi thuolo mar timo gik mamoko bende. Ne oyie dhi e arus moro ka nogwele kendo nomedo mor e nyasino ka notimo hono mar loko pi obed divai. (Joh. 2:2, 6-10) E wi mano, noyiega  dhi e migago ma ji ne gwelegae e seche mag odhiambo ka en gi osiepene mogeno kaachiel gi joma ne nyalo bedo jopuonjrene. (Luka 5:29; Joh. 12:2) To gima duong’ie moloyo, Yesu ne ketoga tenge thuolo mar lemo, paro matut, kod yueyo.—Mat. 14:23; Mar. 1:35; 6:31, 32.

15. Jaote Paulo nochiwonwa paro mane, to ere kaka noketonwa ranyisi maber?

¹⁵ Jaote Paulo nopimo ngima mar Jokristo gi ng’wech ma rarieya. Nowacho niya: “Wawituru oko ting’ duto.” (Som Jo-Hibrania 12:1.) Onge kiawa ni Paulo noluwo gik ma nopuonjo, nimar noweyo tich maber kaka achiel kuom jotelo mag din e oganda Jo-Yahudi ma ne nyalo miyo obed gi mwandu kaachiel gi huma. Noketo pache kuom “gik ma dwarore moloyo” kendo nochiwore ne tij Nyasaye kodhi Siria, Asia Matin, Makedonia, gi Judea nyadinwoya. Kane jaote Paulo wuoyo e wi geno ma ne en-go mar yudo ngima ma nyaka chieng’ e polo, nowacho kama: “Wiya wil gi gik man chien kendo alawo gik man nyime, anyagora matek ka achomo michno man malo.” (Fil. 1:10; 3:8, 13, 14) Nikech Paulo ne ok nie ngima mar kend, mano nomiye thuolo maber mar ‘siko ka ochiwore ne tij Ruodhwa ma onge gima galo pache.’—1 Kor. 7:32-35.

16, 17. Bed ni wan e kend kata ooyo, wanyalo luwo nade ranyisi ma Paulo noketo kaka japuonjre Kristo? Chiw ane ranyisi.

¹⁶ Mana kaka Paulo, moko kuom jotich Nyasaye oseyiero mar weyo ma ok gidonjo e kend mondo kik gibed gi ting’ mang’eny mar joot kendo mondo gichiwre chuth ne tij Pinyruoth. (Mat. 19:11, 12) Jotich Nyasaye manie kend thothne jabedo gi ting’ momedore mag rito joot. Bed ni ng’ato nie kend kata ooyo, waduto onego ‘wawit oko ting’ duto’ mondo wati ne Nyasaye ka onge gik mathoth ma galowa. Mano nyalo dwaro ni wang’ad oko gik ma mayowa seche mang’eny kendo wabed gi chenro mar tiyo ne Nyasaye kuom thuolo momedore.

¹⁷ Ne ane ranyisi mar Mark gi jaode Claire ma wuok Wales. Ng’ato ka ng’ato kuomgi nochako timo tij painia bang’ tieko skul, kendo ne gidhi nyime timo tij painia kata bang’ kendore. Mark leronwa niya: “Ne wamedo keto ngimawa obed mayot kuom dar e odwa ma ne nigi kor nindo adek kendo weyo tich ma ne watiyo kuom seche moko e juma mondo wachiwre ne tij gedo e piny mangima.” Kuom higni 20 mosekalo, giselworore e Afrika duto, ka gikonyo tij gero Ute Romo. Nitie kinde ma pesagi ne tin ma gidong’ mana gi dola 15 kende, to Jehova nokonyogi malich. Claire wacho niya: “Tiyo ne Jehova odiechieng’ kodiechieng’ miyo wabedo gi chuny mokuwe. Wasebedo gi osiepe mathoth kuonde ma wasedhiye kendo onge gimoro amora ma waseremo. Gik ma ne waweyo tin ahinya kopim gi mor ma wan-go kuom tiyo ne Jehova gi thuolowa duto.” Thoth jotich Nyasaye ma tiyone gi thuologi duto oseyudo ni mano en adier. *

18. Gin penjo mage ma jomoko onego openjre?

¹⁸ To nade in? Inyalo timo ang’o kifwenyo ni tinde ionge siso mar keto weche Pinyruoth mokwongo nikech gik moko nono e ma gali? Samoro gima nyalo konyi en somo kendo puonjruok Muma e yo malong’o. Ere kaka inyalo timo mano? Sula ma luwo mae biro lero wachno.