Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mibelu yambuluisha bena mu dîku

Longesha bana bebe malu a bitupa bia lulelu

Longesha bana bebe malu a bitupa bia lulelu

Alicia *, nsongakaji wa bidimu 17 udi wamba ne: “Imue misangu, ntu musue anu kumanya malu a balume ne bakaji, kadi ndi mmona ne: meme mukonke baledi banyi nebalue kumone ne: nkadi ndua muana mubi.”

Inez, mamuende wa Alicia udi wamba pende ne: “Ntu njinga bua kusomba ne muananyi wa bakaji bua kumuambila malu a bitupa bia lulelu, kadi utu muditue anu mu dienza malu ende dîba dionso. Mbikole bua kumusangana musombe tshianana.”

LELU, kudi bimfuanyi ne malu a balume ne bakaji miaba yonso: ku TV, mu filme nansha mu piblisite. Bidi bimueneka ne: anu baledi ne bana babu ke batu bamona diyukidilangana bua malu aa bu tshibindi. Michael, nsonga wa mu Canada, udi wamba ne: “Ndi ngela meji ne: baledi mbamanye mutubi bituenza buôwa ne bundu bua kuyukila nabu malu aa. Tshibi, bitu bipepele bikole bua kuayukila ne mulunda.”

Anu bu bana, baledi batu pabu imue misangu bumvua bundu bua kuyukila ne bana babu malu aa. Debra Haffner, mulongeshi wa malu a makanda a mubidi udi wamba mu mukanda wende kampanda ne: “Baledi ba bungi mbangambila ne: mbasumbila bana babu mikanda idi yakula bua bitupa bia lulelu ne mbabatekelayi mu nzubu yabu, kadi kabatu banji kuyukila nabu malu adimu to.” Mbienze bu badi bambila bana ne: “Tudi basue bua numanye mubidi wenu ne bitupa bia lulelu, kadi katuena basue anu kuyukila nenu bua malu aa to.”​—Beyond the Big Talk

Wewe muikale muledi, kuena ne bua kuela meji a nunku to. Mbimpe wewe nkayebe uyukile malu a bitupa bia lulelu ne bana bebe bua malu asatu adi alonda aa:

  1. Bantu bakadi bumvuija malu a balume ne bakaji mushindu mukuabu. James, nsonga wa bidimu 20 udi wamba ne: “Bantu kabatshitu bamona dimanyangana anu bu bualu budi mua kuenzeka anu pankatshi pa mulume ne mukajende patupu to. Lelu, bantu bakadi bangatshilangana mukana anyi kunyima, bafundilangana bilele bia busenji ku Enternete nansha mu telefone.”

  2. Bantu bakuabu badi mua kukunyangila bana ne malu a busenji anu patshidibu bapuekele. Mamu Sheila udi wamba ne: “Bana nebumvue malu a busenji anu padibu batuadija kuya mu kalasa ne kabakuikala ne muenenu muimpe wa malu a bitupa bia lulelu uudi musue to.”

  3. Bana bebe badi ne nkonko ya kuela bua malu a balume ne bakaji, kadi mbapange mushindu wa kuyukila nebe. Ana, udi ne bidimu 15 wa mu Brésil udi wamba ne: “Mu bulelela, ntu mpanga mua kuashila baledi banyi muyuki udi utangila malu a balume ne bakaji.”

Umanye ne: Nzambi mmukupesha wewe muledi mudimu wa kulongesha bana bebe malu a balume ne bakaji. (Efeso 6:4) Nansha nanku, bidi mua kukuenza wewe ne bana bebe bundu. Kadi bansonga ba bungi batu pabu ne lungenyi lua buena lua Danielle, udi ne bidimu 14 elu: “Tudi basue baledi betu batulongeshe malu a balume ne bakaji, kadi katuena basue kuamanyina kudi balongeshi anyi ku TV to.” Kadi mmushindu kayi uudi mua kuyukila ne bana bebe malu aa atu bantu bamona bu a bundu? *

Ubalongeshe bilondeshile bidimu bidibu nabi

Bu mudi bana mu bantu, badi batuadija kumvua malu a balume ne bakaji anu patshidibu bapuekele. Tshidi tshitambe kutonda ntshia ne: mu ‘matuku a ku nshikidilu’ aa, bantu babi mbatungunuke ne kuenza “malu mabi.” (2 Timote 3:1, 13) Diakabi, batu banyanga bana ba bungi kudi bantu bakulumpe.

Ke bualu kayi, mbimpe wewe muledi ulongeshe bana bebe anu patshidibu bapuekele. Mamu Renate wa mu Allemagne udi wamba ne: “Wewe muindile too ne pikalabu ne bidimu dikumi ne pamutu, kabakuyukila nebe badilekelele to, nebumvue bundu.” Tshidi ne bualu nkulongesha bana malu bilondeshile bidimu biabu.

Bua badi ne bidimu muinshi mua bisambombo:

Ubalongeshe nangananga mêna a bitupa bia lulelu ne ubakuate ku matshi ubambile ne: muntu nansha umue kena ne bua kubilenga to. Mamu Julia wa mu Mexique udi wamba ne: “Ngakatuadija kulongesha muananyi wa balume pavuaye ne bidimu bisatu, bualu mvua mumanye ne: balongeshi, bandeji anyi bana bakuabu bakulumpe bavua mua kunyangila muananyi. Uvua ne bua kumanya mushindu wa kudilama nkayende.”

TSHIUDI MUA KUENZA: Longesha muanebe bua ikala ubenga ne muoyo mujima padi muntu ujinga kunaya ne bitupa biende bia lulelu. Tshilejilu, udi mua kumulongesha bua amba ne: “Ndekela! Tshianana ndi nkufunda!” Umuambile ne: muntu yeye ujinga kuenza nunku alua akuambile nansha yeye mumulaye bintu anyi ujinga kumuenzeja ku bukole. *

Bua bana batshidi mu tulasa tupuekele:

Mu tshikondo etshi ke muudi mua kuenda kusakidila dimanya ku dikadi nadi bana bebe. Tatu Peter udi wamba ne: “Kumpala kua kuyukila ne bana, anji kumanya bikadibu bamanye ne umona ni mbasue kumanya malu makuabu. Kubayukidishi ku bukole to. Wewe muikala uyukila ne bana bebe kuonso eku, udi mua kuyukila nabu malu aa bipepele.”

TSHIUDI MUA KUENZA: Ikala uyukila ne bana bebe njila ne njila, kadi mu minite mikese pamutu pa kuyukila nabu mêba mavule bua kubambila malu onso musangu umue. (Dutelonome 6:6-9) Wewe wenza nunku, kuakubatondesha nsombelu to. Kabidi, padibu benda bakola, nebamanye kabidi malu makuabu adibu nawu dijinga.

Bua bana ba bitende:

Etshi ke tshikondo tshiudi mua kujadika bikale muanebe ukadi mumanye bimpe malu adi atangila bitupa bia lulelu. Ana utukadi batele kuulu eku udi wamba ne: “Mu kalasa muetu, bana ba balume ne ba bakaji batu basangila mu mpukampuka nansha kabayi balunda. Bu mundi muena Kristo, ndi njinga kumvua tshidi bualu ebu bimpe. Nansha mudi kuyukila malu a balume ne bakaji kuenza bundu, ndi anu ne bua kumanya tshidiwu umvuija.” *

Tshia kumanya: Bana ba bitende badi mua kubenga bua kuela nkonko bualu badi batshina ne: baledi babu badi mua kulua kubamona bu bana babi. Ke tshivua tatu Steven mumone pende. Udi wamba ne: “Muananyi wa balume utu umvua bundu bua kuyukila nanyi malu a balume ne bakaji. Kadi tuakamona ne: uvua utumona tuetu bu bavua bamuangata bu muana mubi. Tuakamuambila ne: katuvua tubenga bualu tuvua tumumona bu muana mubi to, tuvua anu basue kumanya neukadi ne dimanya dikumbane didi mua kumuambuluisha bua kuepuka bilele bibi.”

TSHIUDI MUA KUENZA: Pamutu pa kumutondesha ne nkonko ya malu a balume ne bakaji, mukonka akuambile mutu balongi babu bamona tshilumbu etshi. Tshilejilu, udi mua kuamba ne: “Lelu, bantu ba bungi kabatu bamona kuangatshilangana mukana bu kuende masandi to. Ke mutu balongi benu bela meji anyi?” Nkonko ya nunku idi mua kuambuluisha muanebe bua kuyukila nebe bimpe ne kukulejaye wende muenenu.

Lekela kumvua bundu

Tshidibi, kuyukila ne muanebe bua malu a balume ne bakaji ngumue wa ku midimu mikole iudi wewe muledi nayi. Kadi diditatshisha diebe nediambuluishe bana bebe. Mamu Diane udi wamba ne: “Padi matuku ende apita, bundu budi buende bukepa ne kuyukila ne muana malu a balume ne bakaji kudi kulua mushindu wa kukolesha malanda enu.” Steven utukavua batele udi ujadika pende wamba ne: “Nuenu bikale ne tshibidilu tshia kuyukila mu dîku dienu pa malu onso, nebipepele bua wewe kuyukila ne bana bebe malu adi enza bundu bu mudi a bitupa bia lulelu. Bundu kabutu anu bujika to, kadi kuakula malu patoke kudi kulengeja nsombelu mu dîku dia bena Kristo.”

^ tshik. 3 Tudi bashintulule mêna mu tshiena-bualu etshi.

^ tshik. 11 Tshiena-bualu etshi netshikuleje mushinga wa kuyukila ne bana bebe malu a balume ne bakaji. Tshiena-bualu tshia buena etshi tshia musangu walonda netshiumvuije muudi mua kulongesha bana bebe bikadilu bimpe panudi nuyukidilangana malu a buena aa.

^ tshik. 16 Bidi biumvuangane ne malu adi mu dibeji dia 171 mu mukanda wa Longa malu kudi Mulongeshi Munene, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

^ tshik. 19 Bua kuyukila bimpe ne muanebe ukadi tshitende malu a balume ne bakaji, enza mudimu ne malu adi mu nshapita wa 1, 2, 3, 4 ne 5, wa 28, 29 ne wa 33 idi mu mukanda wa Les jeunes s’interrogent​—Réponses pratiques, volume 2, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

NEWANDAMUNE TSHINYI?

Bala malu adibu bambe kudi bansonga ba miaba kampanda adi alonda aa ne ela meji muudi mua kuandamuna nkonko idi ilonda.

“Baledi banyi batu bangambila bua kubala mikanda idi yakula bua bitupa bia lulelu ne kuyukila nabu meme mupete nkonko. Kadi ntu njinga bua bobu bangambile malu a bungi pa tshilumbu etshi.”​—Ana, wa mu ditunga dia Brésil.

Bua tshinyi udi pebe umone ne: mbimpe kulongesha bana malu a bitupa bia lulelu pamutu pa kubapesha mikanda idi yakula bua malu aa?

“Ndi mumanye malu a busenji a bungi adi atangila bitupa bia lulelu atu bantu benza adi nansha papa wanyi kayi mumanye to. Meme mumuebeje nawu, nebimuvuayije mubidi.”​—Ken, wa mu ditunga dia Canada.

Mmalu kayi adi mua kutshinyisha muanebe bua kukukuatshilaye idiye nayi munda?

“Pangakapeta muoyo mukole wa kukonka baledi banyi malu a bitupa bia lulelu, bavua bamone bu ne: nkadi mulue muana mubi ne bangebeja ne: ‘Udi wela nkonko ya nanku bua tshinyi? Kudi bualu anyi?’”​—Masami, wa mu ditunga dia Japon.

Padi muanebe ukuebeja malu a bitupa bia lulelu, mmushindu kayi udi diandamuna diebe mua kumusaka bua ikala ukukuatshilawu anyi kumupangisha?

“Bu baledi banyi bangambile ne: pavuabu bukole buanyi ebu bavua pabu bela nkonko ya buena yanyi ne ki mbibi bua meme panyi kuela nkonko, bivua mua kungambuluisha.”​—Lisette, wa mu ditunga dia France.

Mmunyi muudi mua kuambuluisha muanebe bua kukuambilaye malu a bitupa bia lulelu mudilekelela?

“Mama wanyi uvua ungela nkonko idi itangila bitupa bia lulelu ne dîyi dimpe. Ndi mona ne: uvua wenza bimpe, bua muana kalu kumona bu badi bamulumbuluisha.”​—Gerald, wa mu ditunga dia France.

Pautu uyukila ne muanebe bua bitupa bia lulelu, utu ne dîyi dia mushindu kayi? Bidiku bikengela kudiakaja anyi?