Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

SHAPITA WA BUSATU

‘Shandya Bonso Bakwitabija’

‘Shandya Bonso Bakwitabija’

1, 2. Le ntanda yāshintyile namani tamba mu mafuku a Noa, ne Abalama wēivwene namani pa uno mwanda?

ABALAMA waela meso, wamone tempelo milamila (ziggourat) yādi imweka mu kyabo kibundi kya Ulu. * Ku ino tempelo kudi lunwa ne mwishi ukanda. Bapidishitu ba leza kweji belanga’ko monka bitapwa. Mona’po bidi Abalama patulumuka ne kupuka mutwe pamona bino bintu. Kitatyi kyajokela ku njibo mu dishinda diyule bantu, padi walangulukila pa bilezaleza biyudile mu Ulu. Bine, uno mutōtelo wa bubela wātandabukile tamba mu mafuku a Noa!

2 Noa wāfwile myaka ibidi’tu kumeso kwa Abalama kubutulwa. Kitatyi kyālupukile Noa ne kisaka kyandi mu safini pa kupwa kwa Dilobe dikatampe, uno mukulutuba wāelele kitapwa kudi Yehova Leza, nandi wātambija nkongolo. (Ngal. 8:20; 9:12-14) Mu kine kitatyi’kya, kwādi’nka mutōtelo utōka pano pa ntanda. Ino pano, lukongo lwa dikumi lwa tamba pa Noa byolwāzambalele pano panshi, mutōtelo utōka wāshilwile kujimina. Konsokonso, bantu bādi kebatōta baleza ba bajentaila. Nansha ke Tela shandya Abalama, wēkujije mu butōtyi bwa bankishi, padi na kupunga bankishi.Yos. 24:2.

I muswelo’ka wāikele Abalama ke kimfwa kya kutendelwa kya lwitabijo?

3. Būmi bwa Abalama pobwādi bukyendelala, le wālombwele ngikadilo’ka, ne i ñeni’ka yotubwanya kuboila’ko?

3 Abalama wādi mwishile na bano bantu. Būmi bwandi byobwādi bukyendelela, wāimanije bininge mwanda wādi na lwitabijo. Bine, mutumibwa Polo wāpelwe mushipiditu mwenda mafuku wamwita bu ‘shandya bonso bakwitabija’! (Tanga Loma 4:11.) Tutalei bidi bintu byākweshe Abalama atamije lwitabijo. Netu tubwanya kuboila’ko ñeni mivule ya mwa kutamijija lwitabijo.

Kwingidila Yehova pa Kupwa kwa Ntanda Kulobela

4, 5. Le Abalama wādi ubwanya kwifunda myanda ya Yehova kupityila kudi ani, ne mwanda waka tubafule ku kunena amba byādi bibwanika?

4 Le Abalama wāyukile myanda ya Yehova Leza namani? Tuyukile’mba Yehova wādi na bengidi ba kikōkeji pano panshi mu mene mafuku’a. Umo bidi i Shema. Nansha byākadipo mwana mukulu wa mu bana basatu ba Noa, ino i mutelwe divule bu umbajinji. Padi i pa mwanda Shema wādi muntu wa lwitabijo lwa kutendelwa. * Kyaba kimo pa kupwa kwa Dilobe, Noa wātelele Yehova bu “Leza wa Shema.” (Ngal. 9:26) Shema wādi ulēmekele Yehova ne mutōtelo utōka.

5 Lelo Abalama wādi uyukile Shema? Bibwanika. Langa’po bidi Abalama paādi nkasampe. Bine, ye uno wāsangele bininge pa kuyuka’mba wādi na nkambo wandi wāikele’ko myaka 400 ne kupita! Shema wāmwene bubi bwāikele’ko pano pa ntanda kumeso kwa Dilobe, Dilobe dikatampe dine dyātōkeje ntanda, ngalwilo ya mizo mibajinji kitatyi kyādi kyenda kivula bantu pano panshi, ne bintu bibi byālupukile ku butomboki bwa Nimiloda kitatyi kyādi kyūbakwa Kyamba kya Babele. Inoko Shema, muntu wa lwitabijo, kēkujijepo mu buno butomboki, o mwanda Yehova pa kuvutakanya ndimi ya bōbaki ba kyamba, Shema ne kyandi kisaka bāendelele kwisamba ludimi lubajinji lwādi lwisamba bantu, ludimi lwa Noa. Abalama nandi wādi ubadilwa mu kino kisaka. Na bubine, Abalama wātamine koku ulēmekele Shema. Kutabukidila, Shema wāikele’ko myaka mivule mu bula bwa būmi bwa Abalama. O mwanda Abalama wādi ubwanya kwifunda myanda ya Yehova kupityila kudi Shema.

Abalama wāpelele butōtyi bwa bankishi bwādi buyudile mu Ulu

6. (a) Le Abalama wālombwele namani amba wālamine ku mutyima ñeni mikatampe iboilwa ku Dilobe? (b) Le ba Abalama ne Salai badi na būmi bwa muswelo’ka?

6 Mu myanda yonso, Abalama wālamine ku mutyima ñeni mikatampe iboilwa ku Dilobe. Wālongele bukomo bwa kunanga na Leza na mwānangile Nandi Noa. O mwanda Abalama wāpelele kutōta bankishi ne kusaka kwishila na bantu ba Ulu, padi’nka ne na ba mu kyandi kisaka. Inoko, wāsokwele mukwashi wa kutendelwa mu būmi bwandi. Wāsongele Salai, mwana-mukaji mwishile na bakwabo, ke’nkapo ku buya bwandi ino i ne ku lwitabijo lwandi lukatampe mudi Yehova. * Nansha byokebādipo na mwana, bano ba mulume ne mukaji bātene bine nsangaji mivule mu kwingidila Yehova pamo. Kadi bālelele Lota mwana-nshiye, mwipwa wa Abalama.

7. Le balondi ba Yesu bafwaninwe kwiula Abalama namani?

7 Abalama kālekelepo Yehova mwanda wa bankishi ba mu ntanda ya Ulu. Aye ne Salai bādi betabije kwishila na bantu bādi batōta bankishi. Shi tusaka kutamija lwitabijo lwa binebine, tufwaninwe kwikala na mushipiditu umo onka. Netu tufwaninwe kwitabija kwishila na bantu. Yesu wānene amba, balondi bandi ‘kebadipo ba pano pa ntanda’ ne amba ino ntanda yādi ya kufula ku kwibashikwa. (Tanga Yoano 15:19.) Shi nobe kodi mutanwe na masusu a kupelwa na bantu ba mu kyenu kisaka nansha ba mu kyenu kibundi mwanda wa butyibi bobe bwa kwingidila Yehova, vuluka’mba kudipo bunka. Udi mu bulunda buyampe, unañanga na Leza na mwānangile nandi ba Abalama ne Salai bākubadikidile.

“Taluka mu Ntanda Yenu”

8, 9. (a) Le Abalama wēmwenine kintu’ka kyakāidilwepo? (b) Le Yehova wāpele Abalama musapu’ka?

8 Difuku dimo, Abalama wēmwenine kintu kyakāidilwepo. Wāpelwe musapu na Yehova Leza! Bible kanenenepo myanda mivule ya mwaātambwidile uno musapu, ino unena’tu amba “Leza wa ntumbo” wāsokokele kudi uno muntu wa lwitabijo. (Tanga Bilongwa 7:2, 3.) Padi Abalama wāpelwe ntompejo ya ntumbo mivule ya Mubikadi wa diulu ne ntanda kupityila kudi mwikeulu. Tubwanya’tu’nka kufwatakanya muswelo wāivwene Abalama nsangaji pa kumona kwishila kudi pabukata bwa Leza mūmi ne bankishi bambulwa būmi bādi batōta bantu ba mu andi mafuku.

9 Le Yehova wāpele Abalama musapu’ka? Wāmunene’mba: “Taluka mu ntanda yenu ne ku bulongo bobe, wende ku ntanda īngi yo nkakufunkila.” Yehova kātelelepo ntanda mine yaādi ulanga—ino wāmulombwele’tu amba ukamufunkila’yo. Dibajinji bidi, Abalama wādi unenwe kushiya yabo ntanda ne balongo bandi. Mu bibidiji bya mu Moyen-Orient, kisaka kyādi na mvubu bininge. Mwanda kushiya kwa muntu balongo bandi nansha kuvilukila kulampe, kwādi kumonwa divule bu kubi mpata; ku bamo, bu kubi kutabuka ne kufwa kwine!

10. Le i kika kinenenwa’mba kushiya kwāshile ba Abalama ne Salai njibo yabo mu Ulu kwādi kwipāna?

10 Kushiya yabo ntanda kwāmulombele bine kwipāna. Na bubine Ulu kyādi kibundi kiloe kadi kya bupeta. (Tala kapango “ Kibundi Kyāshile ba Abalama ne Salai.”) Bintu byasokwelwe bilombola’mba mu Ulu wa kala mwādi mobo malumbuluke; amo ādi na byumba dikumi ne bibidi ne kupita bya kisaka nansha bengidi, kadi munda mwa mpango mwādi mushinwine. Kadi mwādi ne byakwikwasha nabyo ku ngitu, kimfwa nsulo ya mema, kwakoya ne misalani. Tuvulukei kadi amba ba Abalama ne Salai kebākidipo kadi bankasampe; Abalama wādi padi na myaka 70 ne kupita, Salai nandi na 60 ne kupita. Abalama wādi bine usaka Salai ekale biyampe ne kumulela biyampe—monka mwikadilanga mulume ye-yense muyampe na wandi mukaji. Langa’po bidi mīsambo yobēsambile pangala pa uno mwingilo, ne bipangujo byādi bibwanya kwibaya ku mutyima. Bine, Abalama ye uno wāsangele bininge pāitabije Salai ano makambakano! Pamo bwa Abalama, Salai wāitabije ne mutyima tō kushiya bintu byonso bilumbuluke bya kwabo.

11, 12. (a) Le ba Abalama bādi bafwaninwe kuteakanya bika ne kukwata butyibi’ka kumeso kwa kutamba mu Ulu? (b) Le i bika byotubwanya kumona mu ñeni byālongekele mu lubanga lwine lwa kutaluka?

11 Ba Abalama ne Salai byobākwete buno butyibi, bādi bafwaninwe kulonga bivule. Mwingilo mukatampe wa kukuta bintu ne kwibiteakanya wādi wibatengele. Le bādi ba kusela bika ne kushiya bika mu luno lwendo lwa kwenda kuntu kokebayukilepo? Ino kya mvubu kutabuka i kino, bādi na bantu bobādi bashikete nabo. Le byādi bya kwikala namani na Tela mununu? Bākwete butyibi bwa kumusela ne kumulama mu dishinda. Padi uno mukulutuba wāitabije kwenda nabo mwanda i aye wāselēle kyandi kisaka mu Ulu. Bimweka’mba wālekele butōtyi bwa bankishi. Lota mwipwa wa Abalama nandi wādi wa kwenda nabo.Ngal. 11:31.

12 Mfulo mfulō, bwakya lubanga lwa kutaluka kwenda. Mona’po bidi mu ñeni balongo bakwenda nabo bebungile panja pa mpembwe ya kibundi, kadi mona ne munonga wa Ulu. Abakandija bintu pa bangamedia ne pa bimbulu, abakongakanya luombe lwa kwenda nalo, kisaka ne bengidi beteakanye kadi bonso basangele kwenda. * Padi meso onso abakupukila kudi Abalama, amutala mwanda alete kishima kya kutaluka. Mfulo mfulō, kitatyi kibabwana, abataluka ne abatambe mu Ulu lonso.

13. I muswelo’ka ulombolanga bengidi bavule ba Yehova mushipiditu na wādi na Abalama ne Salai?

13 Dyalelo, bengidi bavule ba Yehova bakwatanga butyibi bwa kuvilukila kokwa kusakilwa basapudi bavule ba Bulopwe. Bakwabo bakwata butyibi bwa kwifunda ludimi lweni mwanda wa kutandabula mwingilo wabo. Nansha kukwata butyibi bwa kutompa manwa meshileshile a kusapula okebatompele kashā. Divule dine butyibi bwa uno muswelo bulomba kwipāna—ko kunena’mba kwitabija kushiya bintu biyampe bya ku ngitu. Bine, bengidi ba Yehova badi na uno mushipiditu na wādi na ba Abalama na Salai bafwaninwe kufwijibwa’ko! Shi tulombole lwitabijo lwa uno muswelo, tubwanya kukulupila’mba Yehova uketupa nyeke bintu bivule kupita pa byotumupa. Kakomenwangapo nansha dimo kwesela bantu ba lwitabijo. (Bah. 6:10; 11:6) Le wāesele Abalama?

Abaabuka Ufalete

14, 15. Le lwendo lwa kutamba ku Ulu kufika mu Halane lwādi namani, ne mwanda waka Abalama wākwete butyibi bwa kushikata mu Halane mu kitatyi kampanda?

14 Balongo abashilula bityebitye kwibidila lwendo. Tubwanya kumona mu ñeni ba Abalama ne Salai, bādi’nka bakanda pa bimbulu kupwa ke lwa panshi, kwivwana mīsambo yobesamba moityangila na lunwa lwa mañengele akutyilwe ku bintu bikokwa na banyema. Bityebitye, enka ne bangiya mu lwendo abaibidila bininge kutūla kitūlo ne kutaluka monka, kadi bakwasha Tela mununu atentame biyampe pa ngamadia nansha kimbulu. Benda ku mutamba wa kungala ne kushika, balonda ku mukunkujo wa Munonga wa Ufalete. Benda’nka kwenda, adi mafuku ke mayenga.

15 Mfulo mfulō, pa kupwa kwenda kintu kya makilometele 960, abafika ku mobo a mu Halane, kibundi kya bupeta kidi pa mansanka a mashinda a Kutunduka ne Kushika. Kisaka kibaimana pa kino kibundi ne kushikata’mo mu kitatyi kampanda. Padi Tela wākokele bininge wākomenwa kwenda.

16, 17. (a) Le i kipwano’ka kyāsangeje Abalama mpata? (b) Le Yehova wāesele Abalama namani paāshikete mu Halane?

16 Mu kine kitatyi’kya, Tela wāfwa na myaka 205. (Ngal. 11:32) Abalama wāsengelwe bininge mu kino kitatyi kya bushiyena, mwanda Yehova wēsambile nandi monka. Wāpitulukile mu bulombodi bwaāmupele kala mu Ulu, ne kumulaya milao mikwabo. Abalama wādi wa kwikala “muzo mukatakata,” kadi bisaka byonso bya pano panshi byādi bya kweselwa pa mwanda wa aye. (Tanga Ngalwilo 12:2, 3.) Pa kusangela mpata kino kipwano kyobāsambile na Leza, Abalama wāyukile amba kitatyi kibabwana kya kwenda.

17 Inoko pano, kwādi bintu bivule bine bya kusela, mwanda Yehova wāesele Abalama kitatyi kyaāshikete mu Halane. Nsekununi inena’mba, “biyampe byabo byonsololo abapu kungwija, ne myuya yāmwene mu Halane.” (Ngal. 12:5) Pa kwikala ke muzo, Abalama wādi ufwaninwe kwikala na bintu bya ku ngitu ne bengidi—kipango kikatampe. Yehova kapetejangapo nyeke bengidi bandi, ino wibapanga byonso byobasakilwa mwanda wa kuvuija kiswa-mutyima kyandi. Kino kyo kyākankamikile Abalama, wāendelela kuludikila balongo bandi ku kifuko kyakādipo uyukile.

Kushiya būmi bwabo buyampe mu Ulu kwāletēle ba Abalama ne Salai makambakano

18. (a) Le Abalama wēmwenine kintu kikatampe mu mānga ya mwādi mwikadile Leza na bantu bandi kitatyi’ka? (b) Le i myanda’ka mikwabo ya mvubu yāmwekele mwenda myaka mu mafuku 14 Kweji wa Nisane? (Tala kapango “ Difuku dya Mvubu Mpata mu Mānga ya mu Bible.”)

18 Byādi bilomba mafuku mavule pa kwenda lwendo lwa tamba ku Halane kwenda ku Kalekemishi, kwine kwādi kuvudile bañenda kwabuka Ufalete. Padi i kuno kwēmwenine Abalama kintu kikatampe mu mānga ya mwādi mwikadile Leza na bantu bandi. Abalama waābukile na balongo bandi munonga mu mafuku 14 a Kweji wāityilwe mwenda mafuku bu Nisane, mu 1943 K.K.K. (Div. 12:40-43) Ntanda yālaile Yehova kulombola Abalama yādi kunshi. Kipwano kyālongele Leza na Abalama kyāfikidile mu dine difuku’dya.

19. Le mu mulao wālaile Yehova kudi Abalama mwādi ne mulao wisambila pa bika, ne Abalama wāvulukile padi bika?

19 Abalama pa kwenda kunshi kwa ntanda, balongo baimene kubwipi na mutyi mukatampe wa Mola, kubwipi na Shekema. Kwine’kwa Yehova wesamba nandi monka. Pano mulao wa Leza wēsambīle pa lukunwa lwa Abalama, nansha bana bādi ba kupyana ntanda. Le Abalama wāvulukile bupolofeto bwānene Yehova mu Edena, bwisambila pa “lukunwa,” nansha lutundu lwādi lwa kupandija muzo wa muntu difuku dimo? (Ngal. 3:15; 12:7) Eyo padi. Wāshilwile padi kwivwanija’mba wādi ubadilwa mu mpango mikatampe yādi na Yehova mu ñeni.

20. Le i muswelo’ka wāfwijije’ko Abalama pa dyese dyāmupele Yehova?

20 Abalama wāfwijije’ko bininge pa dyese dyāmupele Yehova. Abalama paādi wenda mu ntanda—na bukosoke mwanda wa bene Kenani bādi bakidi’mo—wāimene ne kūbāka madabahu a Yehova, dibajinji ku Mola, kupwa ke kubwipi na Betele. Wāityile pa dijina dya Yehova, padi na kulombola mutyima wandi wa kufwija’ko Leza wandi paādi umona mu ñeni mukekadila būmi bwa bandi bana mu mafuku āya kumeso. Wādi padi usapwila ne bakwabo bene Kenani. (Tanga Ngalwilo 12:7, 8.) Na bubine, makambakano makatampe ādi atengele lwitabijo lwa Abalama mu lwendo lwandi lwa mu būmi. Kintu kisangaja i kino, Abalama kātadilepo kunyuma, ku njibo ne ku bintu biyampe byaāshile mu Ulu. Wādi utala’nka kumeso. Bahebelu 11:10 wisambila padi Abalama amba: “Wadi utengele kibundi kya byalwilo, kya mushimiki ne mulongi wakyo, ke Leza kadi.”

21. Le tubwanya kunena bika shi tudingakanye buyuki botudi nabo pa Bulopwe bwa Leza ne buyuki bwa Abalama, ne ubasumininwa kulonga bika?

21 Batwe bengidila Yehova dyalelo tuyukile myanda mivule itala kibundi kya kyelekejo—Bulopwe bwa Leza—kutabuka Abalama. Tuyukile amba Bulopwe buludikanga momwa mūlu ne amba busa kufudija panopano ponka ngikadilo ya ino ntanda, kadi tuyukile’mba pano Yesu Kidishitu, Lukunwa lwa Abalahama lwālailwe tamba kala, uludikanga buno Bulopwe. Bine, tukekala’po na dyese kashā dya kukamona kitatyi kikekala Abalama ke mūmi monka ne kitatyi kyakevwanija ne pa mfulo muswelo wāfikidile mpango ya Yehova yaādi wivwana’tu bitupu! Le usakanga kumona Yehova ufikidija milao yandi yonso? Nankyo i biyampe wendelele kulonga byobya byālongele Abalama. Lombola mushipiditu wa kwipāna, kikōkeji, ne kufwija’ko bininge pa madyese akupele Yehova. Shi wiule lwitabijo lwa Abalama ‘shandya bonso bakwitabija,’ nabya ukekala shobe mu buluji kampanda!

^ mus. 1 Leza wāshintyile mwenda myaka dijina dya Abalama ke Abalahama, ko kunena’mba, “Shandya Mizo Mingi Mingi’tu.”Ngal. 17:5.

^ mus. 4 Mu muswelo umo onka, Abalama i mutelwe divule bu mubajinji mu bana ba Tela, nansha byākadipo mukulu.

^ mus. 6 Leza wāshintyile mwenda mafuku dijina dya Salai ke Sala, ko kunena amba “Mwanā Mulopwe.”Ngal. 17:15.

^ mus. 12 Bafundi bamo batatanaga amba ngamedia kadipo umunwa mu mafuku a Abalama. Inoko kebabwanyapo kuleta bubinga bwine bobatatena. Bible i mutele bangamedia misunsa mivule amba bādi babadilwa mu bintu bya Abalama.Ngal. 12:16; 24:35.