Sandra * olweke kuna Europa ye vuvu kia sala e salu kia tomesa nsuki za akento. Kansi wau vo wandwa kwayingi kawandwa yo vumiswa kwa esi kanda diandi, Sandra wakomekenwa mu kituka se nkembi.

Sandra wafutwangwa 200 yovo 300 za nzimbu za euros konso fuku kalekanga ye yakala kimana kafuta e mfuka zina ngudi andi kadia tezo kia 40.000 za nzimbu za euros. * Sandra wavova vo, “nkumbu miayingi yayindulanga vo yambula yatina kwame, kansi wonga yamonanga mu kuma kia mbi ina esi kanda diame bevangwa. Ntambu yalekelwa.” O lusansu lwa Sandra lufwananene ye lwa mafunda ye mafunda ma akento ye akala bebundunwanga muna kompani dia wantu betanga zumba mu nza yawonso.

Tezo kia 4.000 ma mvu miviokele kala, nleke Yosefe watekwa kwa mpangi zandi. Wakituka se ntaudi muna nzo ya Ntinu wa Engipito. Nswaswani yo Sandra, Yosefe kuna lubantiku kamweswanga mpasi ko kwa mfumu zandi. Kansi vava kalembi tonda e ndomba ya nkaz’a mfumu andi, wavuninwa mambu vo nkaz’a mfumu andi kazola leka mu kingolo. Muna kuma kiaki, Yosefe wasiwa muna pelezo yo kangwa mu tuvambu.—Etuku 39:1-20; Nkunga 105:17, 18.

Yosefe wabundunwa kuna nz’ankulu; Sandra obundunwanga mu tandu kiaki. Yau nzole babwa muna vangu dia teka wantu diayantikila tuka kuna nz’ankulu. E vangu diadi ke ditokanenanga wete dia muntu ko kansi nzimbu kwandi kaka.

E vita i ndekwa zina nsi zayingi besadilanga muna baka abundu. Thutmose  III wa Ntinu a Engipito wabaka 90.000 ma abakami vava kanwana e vita muna nsi ya Kenani. Esi Ngipito babaka abundu  awaya yo kubatimisa mawumbu, kubatungisa tempelo yo kubakatulwisa e titi yamenanga muna mayanga.

Muna luyalu lwa Roma, e vita zasadisanga mu baka ntaudi zayingi. Muna baka ntaudi diavavanga vo banwana e vita. O wantu bevovanga vo muna tandu kiantete, bula kati kwa nkangu a Roma ntaudi bakala. Ndonga muna ntaudi za Engipito ye Roma batoma mweswa e mpasi. E ntaudi zasadilanga muna mawumbu ma esi Roma mvu 30 kaka bazinganga.

Ekolo mvu miaviokanga, o ubundu ke wafokokanga ko. Muna tandu kia 16 yakuna 19, e kinkita kia ntaudi mu Africa ye kuna America i kinkita kiatwasanga nzimbu zayingi ova nza. E nkubika ya UNESCO yasoneka vo tezo kia 25.000.000 yovo 30.000.000 ma akala, akento yo wana batekwa. Mafunda ye mafunda bafwa vava basaukanga o mbu wa Atlantico. Olaudah Equiano, mosi muna ntaudi ona wavuluka, wavova vo: “E kazu kia akento ye mbevo za kunganga mu mpasi za lufwa, i diambu disundidi e ngemi, nga ka dilendi vangama ko.”

Diankenda vo, ubundu ke vangu dia ngemi kaka ko muna lusansu lwa wantu. E Nkubika italanga o mambu ma salu omu nza yawonso yavova vo, tezo kia 21.000.000 dia akala, akento yo wana besalanga se ntaudi lembi futwa nzimbu. E ntaudi za lumbu yeto zisadilanga muna mawumbu, lojas, fábricas de tijolos, bordeis ye mu nzo za wantu. Kana una vo ke diavaninwa nswa ko, o ubundu wa mpila yayi mu wokela kaka wina omu nza.

O lubangamu lufilanga ntaudi zayingi mu vava luvevoko. Vitila tandu kieto, Spartacus ye 100.000 ma ntaudi basonga una balenda kolamena luyalu lwa Roma, kansi ekani diau diafunga. Muna tandu kia 18, ntaudi zayingi kuna sanga kia Caribe ya Hispaniola bakolamena mfumu zau. E mpasi zina ntaudi bamweswanga muna mpatu za minse zatwasa vita yanwanwa kwa nkangu tezo kia mvu 13, e vita yayi yasadisa esi Haiti mu baka kimpwanza muna mvu wa 1804.

E mpaika Aneyisaele muna ubundu kuna Engipito i luvevoko lusundidi muna lusansu lwa ubundu muna nza yawonso. Nanga tezo kia 3.000.000 dia wantu, i sia vo, zula kiampwena, bavevolwa muna ubundu kuna Engipito. Kieleka, luvevoko lwalu bavuanga o mfunu. Kadi Nkand’a Nzambi uyikilanga e zingu kiau kuna Engipito vo “zingu kiampasi muna mpila zawonso za ubundu.” (Luvaiku 1: 11-14) Faro mosi wasikidisa dina bafwete vanga muna kakidila o lutangu lwa nkangu a Isaele lwa lembi wokela.—Luvaiku 1:8-22.

Aneyisaele bavevolwa muna mpasi bamweswanga muna Engipto, kadi o Nzambi yandi kibeni wabakûla. Nzambi wavovesa Mose vo: “Nzeye mpasi zau. Nkulumukini yabakôla.” (Luvaiku 3:7, 8) Mu lumbu yeto, Ayuda bekembelelanga e Nduta konso mvu mu yindula e lumbu bakulwa muna ubundu.—Luvaiku 12:14.

Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Ke vena vilwa yo Yave wa Nzambi eto ko.” Usonganga mpe vo Nzambi kasoba ko. (2 Tusansu 19:7; Malaki 3:6) Nzambi watuma Yesu ‘kasamuna luvevoko kwa abakami, . . . , kasindika awana bebangikwanga benda kwau.’ (Luka 4:18) Nga o lwalu i luvevoko muna ubundu wa wantu? Ve kikilu. Yesu watumwa keza vevola wantu muna ubundu wa sumu yo lufwa. Lumbu kimosi Yesu wavova vo: “E ludi kikunuvevola.” (Yoane 8:32) Kana nkutu o unu, e ludi kina Yesu kalonga kivevolanga wantu mu mpila zayingi.—Tala e babu “ Vevoka Muna Ubundu wa Mpila mu Mpila.”

Kieleka, Nzambi wasadisa Yosefe yo Sandra mu vevoka muna ubundu wa mpila zayingi. Olenda tanga lusansu lwa Yosefe muna Nkand’a Nzambi, Etuku kapu kia 39 yakuna 41. O luvevoko lwa Sandra ke lwayizila mu mpila sivi ko.

Vava kayingwa kuna Europa, Sandra wayenda kuna Espanha. Kwakuna, wawanana ye Mbangi za Yave ye wayantika longoka yau Nkand’a Nzambi. Muna tomesa e zingu kiandi, Sandra wabaka e salu kiambote ye wavovesa ngudi andi kalembi dianga mfuka zayingi muna konso ngonde. Lumbu kimosi, Sandra wabokelwa kwa ngudi andi muna telefone. Wabokela kimana kalomba e ndoloki kwa Sandra mu kuma kia mfuka zina kadia. Nkia diambu diavangama? O ngudi andi mpe wayantika longoka Nkand’a Nzambi ye Mbangi za Yave! Sandra wavova vo, “E mama e ludi kivevuelo muna mpil’a sivi.” 

Yave wa Nzambi wamona e ntantu mu kuma kia mpasi zamweswanga kwa Aneyisaele muna ubundu kuna Engipito; i wau mpe kemonanga mu kuma kia mavangu ma nsoki ova nza yayi. Kieleka, muna fokola ubundu wa mpila zawonso ova nza yayi, nsobani zampwena zifwete vangama muna zingu kia wantu awonso. Nzambi wasia nsilu vo ke kolo ko otwasa e nsobani zazi. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo, “Mun’owu wa nsilu andi tuvingilanga e zulu diampa ye nz’ampa, i mûna mukala unsongi.”—2 Petelo 3:13.