တၢ်မၤလိ ၁၉
ဖဲတၢ်အကတၢၢ် အဆၢကတီၢ် “ကလံၤစိးအစီၤပၤ” န့ၣ် မ့ၢ်မတၤလဲၣ်
“လၢတၢ်အကတၢၢ် အဆၢအကတီၢ်န့ၣ် တၢ်လၢကလံၤထံးအစီၤပၤန့ၣ် ကဒုးသုးဒီးအီၤ [ကလံၤစိးအစီၤပၤ]” လီၤ.—ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၄၀.
တၢ်သးဝံၣ် ၁၅၀ ဃုယွၤဒ်သိး နကန့ၢ် တၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤ
တၢ်မၤလိအံၤ အတၢ်တိာ်ပာ် *
၁. ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤ တၢ်မနုၤလဲၣ်.
တယံာ်လၢၤဘၣ် တၢ်ကမၤအသးဒီး ယဟိဝၤယွၤ အခ့အပှၤတဖၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ပသ့ၣ်ညါအီၤသ့လီၤ. လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပဝဲကိးဂၤဒဲး ကထံၣ်ဘၣ် တၢ်မၤအသးလၢ အရ့ဒိၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဒၤနံးယ့လး အဆၢဒိၣ် ၁၁ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ပၢတၢ်ပြးလၢ အစိအကမီၤဒိၣ်ကတၢၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢတနီၤ ကမၤဝဲ တၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ တဲဝဲလၢ စီၤပၤခံဂၤလၢအမ့ၢ် ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤန့ၣ် ကဒုးလိာ်အသးလီၤ. ဒီးဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ ဘူးကလၢာ်လံ. အဃိ ပနာ်သ့သပှၢ်ကတၢၢ်လၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ ကဆဲးလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ ခဲလၢာ်လီၤ.
၂. ဒ် ၁ မိၤၡ့ ၃:၁၅, လီၣ်ဖျါ ၁၁:၇ ဒီး လီၣ်ဖျါ ၁၂:၁၇ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ဖဲပမၤလိ ဝံဒၤနံးယ့လး အတၢ်စံးပာ်အခါ ပကဘၣ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အရ့ဒိၣ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်.
၂ ဒ်သိးပကနၢ်ပၢၢ် ဝံအတၢ်စံးပာ်ဖဲ ဒၤနံးယ့လး အဆၢဒိၣ် ၁၁ အပူၤအဂီၢ် ပကဘၣ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်လၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ အဲၣ်ဒိးတဲဝဲထဲ တၢ်ပၢတၢ်ပြး ဒီးပဒိၣ်တဖၣ်လၢ အပၢဝဲထံကီၢ်လၢ ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် အိၣ်အါအလီၢ် မ့တမ့ၢ် အမၤနးမၤဖှီၣ် ကစၢ်ယွၤ အပှၤဂီၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤ အခ့အပှၤ အနီၣ်ဂံၢ်အိၣ်ထဲတစဲးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဘၣ်မနုၤအဃိ ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် အဲၣ်ဒိးမၤနးမၤဖှီၣ်ဝဲ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ကစၢ်ယွၤ အခ့အပှၤတဖၣ်လဲၣ်. မ့ၢ်လၢ မုၣ်ကီၤလံၢ် ဒီးအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ် အဝဲသ့ၣ်အတၢ်တိာ်ပာ်လၢ အဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ကမၤဟးဂီၤကွံာ် ပှၤလၢအမၤဝဲ ယဟိဝၤယွၤ ဒီးယ့ၣ်ၡူးအတၢ်မၤတဖၣ်အဃိလီၤ. (ဖး ၁ မိၤၡ့ ၃:၁၅ ဒီး လီၣ်ဖျါ ၁၁:၇; ၁၂:၁၇ တက့ၢ်.) ဒ်သိးပကနၢ်ပၢၢ် ဝံဒၤနံးယ့လး အတၢ်စံးပာ်အံၤ ကဘၣ်အဂီၢ် ပကဘၣ်နၢ်ပၢၢ် လံာ်စီဆှံ အတၢ်စံးပာ်လၢ အဂၤတဖၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤ.
၃. လၢတၢ်မၤလိအံၤအပူၤ ဒီးတၢ်မၤလိ လၢခံတခါန့ၣ် ပကတဲသကိး တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.
၃ ခဲအံၤပကတဲသကိး ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၅-၃၉ လီၤ. ဖဲပမၤလိအခါ ပကသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ဖဲ ၁၈၇၀ တုၤလၢ ၁၉၉၁ နံၣ်န့ၣ် ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤ မ့ၢ်မတၤလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးပကသ့ၣ်ညါဘၣ်စ့ၢ်ကီး ဘၣ်ဃးဒီး ဝံအတၢ်စံးပာ်တခါအံၤန့ၣ် ဘၣ်မနုၤအဃိ ပကြၢးဆီတလဲ ပတၢ်နၢ်ပၢၢ်တစဲးလဲၣ်. ဒီးတၢ်မၤလိ လၢခံတခါန့ၣ် ပကတဲသကိး ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၄၀–၁၂:၁ ဒီးပကမၤဘၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး ပတၢ်နၢ်ပၢၢ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ တစဲးဖိလီၤ. ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ ဘၣ်ထွဲလိာ်အသးဒီး တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖဲ ၁၉၉၁ တုၤလၢ အၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုးန့ၣ်လီၤ. ဖဲနမၤလိ တၢ်မၤလိခံခါအံၤအခါ ကွၢ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ဂီၤလၢ အခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ “စီၤပၤတဖၣ်လၢ အထီဒါလိာ်အသး ဖဲတၢ်အကတၢၢ် အဆၢကတီၢ်” တက့ၢ်. ဘၣ်ဆၣ် အဆိကတၢၢ်န့ၣ် ပကတဲသကိး ဘၣ်ဃးဒီး စီၤပၤခံဂၤလၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤအပူၤန့ၣ် မ့ၢ်မတၤလဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပသ့ၣ်ညါနီၤဖး ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤ ကသ့ဒ်လဲၣ်
၄. ဒ်သိးပကသ့ၣ်ညါနီၤဖး ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤအဂီၢ် တၢ်လၢအကမၤစၢၤပှၤ သၢမံၤန့ၣ် မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.
၄ လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ် တၢ်လၢ “ကလံၤစိးအစီၤပၤ” ဒီး “ကလံၤထံးအစီၤပၤ” န့ၣ်အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ တၢ်ပၢတၢ်ပြးလၢ အအိၣ်လၢ ကီၢ်အံၣ်စရ့ အကလံၤထံး ဒီးအကလံၤစိးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပတဲဒ်န့ၣ် သ့လဲၣ်. မ့ၢ်လၢ မူခိၣ်ကလူးတဂၤ တဲဘၣ်ဝံဒၤနံးယ့လးလၢ “ယဟဲဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါနၤလၢ တၢ်လၢအကဘၣ် နပှၤဂီၢ်မုၢ်လၢ မုၢ်နံၤကတၢၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.” (ဒၤနံးယ့လး ၁၀:၁၄) ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ အကလုာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲကစၢ်ယွၤ အပှၤဂီၢ်မုၢ် တုၤလၢ ခ.န ၃၃ ဘူၣ်ယဲၢ်ဆံအနံၤလီၤ. စးထီၣ်ဖဲ နံၤအဝဲန့ၣ်န့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ခရံာ်အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲ အပှၤဂီၢ်မုၢ်လီၤ. အဃိ တၢ်ဂ့ၢ်အါတက့ၢ်ဖဲ ဒၤနံးယ့လး အဆၢဒိၣ် ၁၁ အပူၤန့ၣ် ဘၣ်ထွဲလိာ်အသးဒီး ခရံာ်အပျဲၢ်အဘီၣ် ဒီးတမ့ၢ် အံၣ်စရ့လး အကလုာ်ဘၣ်. (မၤတၢ် ၂:၁-၄; ရိမ့ၤ ၉:၆-၈; ကလၤတံ ၆:၁၅, ၁၆) ဒ်တၢ်ဆၢကတီၢ် လဲၤပူၤကွံာ်ဝဲအသိး ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤန့ၣ် ဆီတလဲဝဲလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်လၢအတဆီတလဲဘၣ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲလီၤ. တၢတမံၤန့ၣ် စီၤပၤတဖၣ်အံၤ ကပၢဝဲထံကီၢ်လၢ ကစၢ်ယွၤပှၤဂီၢ်မုၢ် အိၣ်အါအလီၢ် မ့တမ့ၢ် ကမၤနးမၤဖှီၣ် ကစၢ်ယွၤ အပှၤဂီၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ. ခံမံၤတမံၤန့ၣ် ခီဖျိလၢ အဝဲသ့ၣ် မၤနးမၤဖှီၣ် ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်အဃိ ကပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ် သးဟ့ဝဲ ယဟိဝၤယွၤ လၢအမ့ၢ် ယွၤအမ့ၢ်အတီလီၤ. သၢမံၤတမံၤန့ၣ် စီၤပၤခံဂၤအံၤ ကဂုာ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤ လၢတဂၤဒီးတဂၤ အဖီခိၣ်လီၤ.
၅. ဖဲ ခ.န ၁၀၀ တုၤလၢ ၁၈၇၀ န့ၣ်ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤအိၣ်ဧါ, တဲဖျါထီၣ်တက့ၢ်.
၅ ဖဲ ခ.န ၁၀၀ အလီၢ်ခံန့ၣ် ခရံာ်ဖိလၢအဘျၣ်တဖၣ် နုာ်လီၤလၢ ခရံာ်ဖိတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် အမ့ၢ်အတီအပူၤ ဒံးယံာ်ဒံးအါထီၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် သိၣ်လိဝဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါကမၣ် အတၢ်သိၣ်လိတဖၣ် ဒီးတသိၣ်လိ လံာ်စီဆှံအတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီလၢၤဘၣ်. စးထီၣ်ဖဲန့ၣ် တုၤလၢ ၁၈၇၀ န့ၣ်ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ကရၢကရိ လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢန့ၣ် တအိၣ်လၢၤဘၣ်. ခရံာ်ဖိလၢအဘျၣ်တဖၣ် အါထီၣ်ဝဲဒ် နီၣ်စံစၣ် လၢစံာ်ပျီပူၤအသိးလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ မတၤတဖၣ် ကဲခရံာ်ဖိအမ့ၢ်အတီလဲၣ်န့ၣ် ပသ့ၣ်ညါနီၤဖးဘၣ်အီၤ ကီဒိၣ်မးလီၤ. (မးသဲ ၁၃:၃၆-၄၃) ဘၣ်မနုၤအဃိ အရ့ဒိၣ်လၢ ပကဘၣ်သ့ၣ်ညါ တၢ်ဂ့ၢ်တခါအံၤလဲၣ်. မ့ၢ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤန့ၣ် တဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ပၢတၢ်ပြး ဒီးစီၤပၤလၢ အပၢတၢ်ဖဲ ခ.န ၁၀၀ တုၤလၢ ၁၈၇၀ အတီၢ်ပူၤဘၣ်. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ကရၢကရိလၢ အဝဲသ့ၣ် ကမၤနးမၤဖှီၣ်ဝဲန့ၣ် တအိၣ်ဘၣ်. * ဘၣ်ဆၣ် ပသ့ၣ်ညါပာ်စၢၤလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤန့ၣ် ကဟဲဖျါထီၣ်ကဒါက့ၤဖဲ ၁၈၇၀ အလီၢ်ခံလီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပတဲဒ်န့ၣ်သ့လဲၣ်.
၆. ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် စးထီၣ်ကရၢကရိထီၣ်ကဒီးအသး ဖဲလဲၣ်အဆၢကတီၢ်လဲၣ်, တဲဖျါထီၣ်တက့ၢ်.
၆ စးထီၣ်ဖဲ ၁၈၇၀ န့ၣ်ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် စးထီၣ်ကရၢကရိထီၣ်အသး ဒ်ပှၤတကရူၢ်အသိးလီၤ. ဖဲနံၣ်အဝဲန့ၣ်န့ၣ် ခၠါ(ရ်)ထ့(စ်)ရးစၢၤ ဒီးအသကိးတဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်မၤလိလံာ်စီဆှံ အကရူၢ်တကရူၢ်လီၤ. ဒီပုၢ်ဝဲၢ် ခၠါ(ရ်)ထ့(စ်)ရးစၢၤ ဒီးအသကိးလၢ အဘူးဒီးအီၤတဖၣ် မၤတၢ်ဒ် ကလူး (ပှၤဆှၢတၢ်ကစီၣ်ဖိ) လၢအဘၣ်တၢ်တဲဆိပာ်စၢၤအီၤလၢအ “ကကတဲာ်ကတီၤကျဲ” တချုးလၢ မ့းၡံအၤအဘီအမုၢ် သူၣ်ထီၣ်အသးဒံးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. (မၤလကံ ၃:၁) အဃိ ဖဲန့ၣ်အခါ ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ကရၢကရိ အိၣ်ဖျါထီၣ်ကဒီးလီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် တၢ်ပၢတၢ်ပြးလၢ အကမၤနးမၤဖှီၣ် ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤတဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲဧါ. ပကဆဲးကွၢ်သကိး တၢ်ဂ့ၢ်အံၤလီၤ.
ကလံၤထံးအစီၤပၤန့ၣ် မ့ၢ်မတၤလဲၣ်
၇. မတၤကဲဝဲ ကလံၤထံးအစီၤပၤ တုၤလီၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီန့ၣ်လဲၣ်.
၇ ဖဲ ၁၈၇၀ နံၣ်န့ၣ် ဘြံးတၢၣ် ကဲထီၣ်ဘီမုၢ် အဒိၣ်ကတၢၢ် လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ ဒီးအအိၣ်ဒီး သုးမုၢ်လၢ အဂံၢ်အဘါဆူၣ်ကတၢၢ်လီၤ. ဘီမုၢ်တဘ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ဒိလီၤအီၤဒ် တၢ်အနၢၤဖိတဘိလၢ အမၤနၢၤကွံာ် တၢ်အနၢၤအဝဲသၢဘိလီၤ. တၢ်အနၢၤသၢဘိန့ၣ် ဒိလီၤဝဲ ကီၢ်ဖြၣ်စ့ၣ်, စပ့ၣ် ဒီးနဲသၢၤလဲၤလီၤ. (ဒၤနံးယ့လး ၇:၇, ၈) ဒီးဘြံးတၢၣ်န့ၣ် ကဲဝဲကလံၤထံးအစီၤပၤ တုၤလီၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီလီၤ. တချုးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီန့ၣ် ကီၢ်အမဲရကၤမ့ၢ်ဝဲ ထံကီၢ်လၢ အထူးတီၤဒိၣ်ကတၢၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ ဒီးအစးထီၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး ဘြံးတၢၣ်လီၤ.
၈. ဖဲမုၢ်နံၤခံကတၢၢ် ဒီတကတီၢ်အပူၤန့ၣ် မတဂၤကဲ ကလံၤထံးအစီၤပၤလဲၣ်.
၈ ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီန့ၣ် အမဲရကၤကီၢ်စၢဖှိၣ် ဒီးဘြံးတၢၣ် ဒုးသကိးတၢ် ဒီးအဝဲသ့ၣ် အဂံၢ်အဘါဆူၣ်ထီၣ် တုၤဒၣ်လဲာ် အဒိၣ်စိလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လီၤ. ဒ်ဝံဒၤနံးယ့လး တဲဆိပာ်စၢၤဝဲအသိး စီၤပၤတဂၤအံၤ “အိၣ်ဝဲဒီး တၢ်သုးမုၢ်ဖးဒိၣ် ဒီးဆူၣ်ဝဲလီၤ.” (ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၅) ဖဲမုၢ်နံၤခံကတၢၢ် အတီၢ်ပူၤ ဘြံးတၢၣ်ဒီးအမဲရကၤ လၢအဖီၣ်လိာ်သးစုအံၤ ကဲထီၣ်ဝဲ ကလံၤထံးအစီၤပၤလီၤ. * မ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်န့ၣ် မတဂၤကဲထီၣ် ကလံၤစိးအစီၤပၤလဲၣ်.
ကလံၤစိးအစီၤပၤန့ၣ် မ့ၢ်မတၤလဲၣ်
၉. ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဟဲပၢၢ်ထီၣ်ကဒီး အခါဖဲလဲၣ်, ဒီး ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၅ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲဒ်လဲၣ်.
၉ ခၠါ(ရ်)ထ့(စ်)ရးစၢၤ ဒီးအသကိးတဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်မၤလိလံာ်စီဆှံကရူၢ် ဝံၤအလီၢ်ခံတနံၣ်, ဘၣ်ဖဲ ၁၈၇၁ နံၣ်န့ၣ် ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဟဲပၢၢ်ထီၣ်ကဒီးလီၤ. ဖဲနံၣ်အဝဲန့ၣ် အီတိ ဘီ ဘ့းစမးခ် မၤစၢၤဝဲဒ်သိး တၢ်လီၢ်တဘျုးတီၤ ကဖီၣ်လိာ်သးစု ဒီးအဝဲသ့ၣ် ကဲထီၣ်ကၠၢမနံၣ်အဘီမုၢ်လၢ အဂံၢ်ဆူၣ်လီၤ. စီၤပၤဝ့လ်ဟဲ တၢတဂၤ ကဲထီၣ်ကၠၢမနံၣ်အစီၤပၤ အဆိကတၢၢ်တဂၤ ဒီးအဝဲဃုထၢထီၣ်ဝဲ အီတိ ဘီ ဘ့းစမးခ် လၢကကဲခိၣ်ကဲနၢ်လၢ တၢ်ပၢတၢ်ပြးတခါအံၤအဂီၢ်လီၤ. * ဒ်တၢ်ဆၢကတီၢ် လဲၤပူၤကွံာ်အသိး ကၠၢမနံၣ် ဂုာ်ပၢဝဲ ထံကီၢ်တနီၤလၢ အအိၣ်ဝဲလၢ အၤဖြံၤကၤ ဒီးပစံးဖံး ပီၣ်လဲၣ်မိၢ်ပှၢ်လီၤ. ဒီးကၠၢမနံၣ်န့ၣ် အဲၣ်ဒိးန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤ အါန့ၢ်ဒံး ဘြံးတၢၣ်လီၤ. (ဖး ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၅ တက့ၢ်.) ကၠၢမနံၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ သုးမုၢ်လၢအဂံၢ်ဆူၣ် ဘူးကထဲသိးဒီး ဘြံးတၢၣ်ညါလီၤ. အဃိ ကၠၢမနံၣ် ပျၢ်လီၤဝဲအသုးမုၢ်သံၣ်ဘိ ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီ ဒ်သိးကဒုးဝဲ အဒုၣ်အဒါတဖၣ်လီၤ.
၁၀. ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၅, ၂၆ ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ ဒ်လဲၣ်.
၁၀ ဝံဒၤနံးယ့လး တဲပာ်စၢၤစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ တၢ်ကမၤအသးဒီး ကၠၢမနံၣ် အဘီအမုၢ်ဒီး အသုးမုၢ်သံၣ်ဘိ ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝံအတၢ်စံးပာ် တဲဝဲလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤန့ၣ် “တဆၢထၢၣ်ဘၣ်ဝဲဘၣ်.” ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. မ့ၢ်လၢ “အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကကူၣ်တၢ်ထီဒါအီၤလီၤ. ဒီးပှၤလၢအအီၣ်ဝဲလၢ တၢ်အီၣ်ဝံၣ်ဒၣ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ် ကမၤဟးဂီၤအီၤ” အဃိလီၤ. (ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၅, ၂၆) လၢဒၤနံးယ့လးအစိၤန့ၣ် ပှၤလၢအအီၣ် “တၢ်အီၣ်ဝံၣ်ဒၣ်ဝဲတဖၣ်” န့ၣ်ပၣ်ဃုာ်ဒီး ပှၤခိၣ်ပှၤနၢ်လၢ “ဆၢထၢၣ်လၢ စီၤပၤအမဲာ်ညါ” န့ၣ်လီၤ. (ဒၤနံးယ့လး ၁:၅) ဝံအတၢ်စံးပာ်တခါအံၤန့ၣ် အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ မတၤတဖၣ်လဲၣ်. အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ ပှၤဒိၣ်ပှၤပှၢ်လၢ ကၠၢမနံၣ် အတၢ်ပၢတၢ်ပြးအပူၤ, သုးခိၣ်တဖၣ် ဒီးပှၤလၢအဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတၢ် ဘၣ်ဃးဒီး သုးတကပၤ လၢအမၤသကိးတၢ်ဒီးစီၤပၤ ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိတၢ်လၢ ပှၤဒိၣ်ပှၤပှၢ်တဖၣ်အံၤ မၤဝဲအဃိ စီၤပၤအတၢ်စိတၢ်ကမီၤ လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲ ဒီးလၢကၠၢမနံၣ်န့ၣ် တၢ်ပၢတၢ်ပြး ဟဲအိၣ်ထီၣ် လၢအသီတခါလီၤ. * တကးဒံးဘၣ် ဝံအတၢ်စံးပာ် ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးစီၤပၤ ကဒုးလိာ်သးအဃိ တၢ်ကကဲထီၣ်အသး ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ ဘၣ်ဃးဒီး ကလံၤစိးအစီၤပၤန့ၣ် ဝံအတၢ်စံးပာ် တဲဝဲလၢ “အသုးမုၢ် လုၣ်ဘၢကွံာ်တၢ်, ဒီးပှၤကလီၤဃံၤ ဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤအါဂၤလီၤ.” (ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၆) ဒ်ဝံအတၢ်စံးပာ် တဲဝဲအသိး ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး တၢတဘျီန့ၣ် ကၠၢမနံၣ်အသုးဖိတဖၣ် “လီၤဃံၤ” ဒီးအဝဲသ့ၣ်အါဂၤ “ဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤ” လီၤ.
၁၁. ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤန့ၣ် မၤဝဲတၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၁ ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၇, ၂၈ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်လၢအကဟဲကဲထီၣ်အသး တချုးဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုးတၢတဘျီ စးထီၣ်ဒံးဘၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်န့ၣ် တဲဝဲလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤ “ကကတိၤတၢ်ကဘျံးကဘျၣ်လၢ စီၢ်နီၤခိၣ်တဖျၢၣ်ဃီအဃၢၤလီၤ.” ဒီးတဲစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤက “အိၣ်ဝဲဒီး တၢ်ထူးတၢ်တီၤဖးဒိၣ်” ညါလီၤ. ဒ်လံာ်စီဆှံ တဆၢအံၤ တဲဝဲအသိး တၢ်မၤအသးဒ်န့ၣ်လီၤ. ကၠၢမနံၣ် ဒီးဘြံးတၢၣ်တဲလိာ်အသးလၢ အဝဲသ့ၣ်လီကီဝဲ တၢ်ဃူတၢ်ဖိးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ် ဒုးလိာ်အသးဖဲ ၁၉၁၄ အခါပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ် လံၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ. တချုးလၢ ၁၉၁၄ နံၣ်န့ၣ် ကၠၢမနံၣ်မ့ၢ် ထံကီၢ်လၢ အထူးတီၤကတၢၢ် ခံဘ့ၣ်တဘ့ၣ် လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢလီၤ. ဒ် ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၂၉, ၃၀ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ကၠၢမနံၣ် ဒုးတၢ်ဒီး ကလံၤထံးအစီၤပၤ ဘၣ်ဆၣ် ဒုးဝဲတနၢၤဘၣ်.
စီၤပၤတဖၣ် ဒုးဝဲကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်
၁၂. ဖဲဟီၣ်ခိၣ် တၢ်ဒုးတၢတဘျီန့ၣ် ကလံၤထံးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤစိးအစီၤပၤ မၤဝဲတၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၂ စးထီၣ်ဖဲ ၁၉၁၄ န့ၣ်စီၤပၤခံဂၤ ဆဲးဒုးလိာ်အသး တဂၤဒီးတဂၤ ဒီးဒုးစ့ၢ်ကီးဝဲ ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် ဒံးယံာ်ဒံးအါထီၣ်လီၤ. အဒိ ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုးတၢတဘျီ အတီၢ်ပူၤ ကၠၢမနံၣ် ဒီးဘြံးတၢၣ်အပဒိၣ် မၤအၢမၤနးဝဲ ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤလၢ အတနုာ်လီၤကဲသုးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးအမဲရကၤ အပဒိၣ် ထၢနုာ်ဝဲ ပှၤလၢအတီခိၣ်ရိၤမဲ တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်မၤတဖၣ် လၢဃိာ်ပူၤလီၤ. တၢ်မၤအၢမၤနးအံၤ မၤလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ လီၣ်ဖျါ ၁၁:၇-၁၀ အပူၤလီၤ.
၁၃. ဖဲ ၁၉၃၀ အလီၢ်ခံ ဒီးဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး ခံဘျီတဘျီအတီၢ်ပူၤန့ၣ် ကလံၤစိးအစီၤပၤ မၤဝဲတၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၃ ဖဲ ၁၉၃၀ အလီၢ်ခံ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး ခံဘျီတဘျီန့ၣ် ကလံၤစိးအစီၤပၤ မၤအၢမၤနးဝဲ ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် အၢအၢသီသီလီၤ. ဖဲနးစံၣ်ဖၤထံၤ ပၢဝဲကၠၢမနံၣ်အခါ ဟ့ၣ်တလၢး ဒီးအခ့အပှၤတဖၣ် တြီဃာ်ဝဲ ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၤ. ကလံၤစိးအစီၤပၤ မၤသံဝဲယဟိဝၤယွၤ အပှၤဂီၢ်မုၢ် ၁,၅၀၀ ဃၣ်ဃၣ် ဒီးထၢနုာ်အဝဲသ့ၣ် လၢဃိာ်ပူၤ လၢအကထိတဖၣ်လီၤ. ဝံဒၤနံးယ့လး တဲဆိပာ်စၢၤဝဲ တၢ်မၤအသးတဖၣ်အံၤလီၤ. အဒိ အဝဲတဲဝဲလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤ “ကမၤဘၣ်အၢ တၢ်အလီၢ်စီဆှံ” ဒီး “ကပာ်ကွံာ် တၢ်လုၢ်တနံၤဘၣ်တနံၤ” လီၤ. အဝဲမၤဝဲဒ်န့ၣ်ခီဖျိ တြီဃာ်ဝဲကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် ဒ်သိးအသု တစံးထီၣ်ပတြၢၤ ယဟိဝၤယွၤအမံၤ လၢတၢ်သဘျ့အပူၤ တဂ့ၤအဂီၢ်လီၤ. (ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၃၀, ၃၁) ကၠၢမနံၣ် အခိၣ်အနၢ် ဟ့ၣ်တလၢးန့ၣ် အၢၣ်လီၤဝဲလၢ ကမၤသံဝဲ ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်ခဲလၢာ် လၢအအိၣ်လၢ ကီၢ်ကၠၢမနံၣ်အပူၤလီၤ.
ကလံၤစိးအစီၤပၤ လၢအသီတဂၤ
၁၄. ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး ခံဘျီတဘျီ ဝံၤအလီၢ်ခံ မတၤကဲထီၣ် ကလံၤစိးအစီၤပၤလဲၣ်, တဲဖျါထီၣ်တက့ၢ်.
၁၄ ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး ခံဘျီတဘျီ ဝံၤအလီၢ်ခံ စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ ကဲထီၣ်ဝဲ ကလံၤစိးအစီၤပၤလီၤ. ဒီးအဝဲစးထီၣ် ပၢဝဲတၢ်လီၢ်အါတီၤလၢ အအိၣ်လၢ ကၠၢမနံၣ် အတၢ်ပၢဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်နးစံၣ် အပဒိၣ်ပပှၢ်လၢ အပၢတၢ်အၢအၢသီသီအသိး စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ မၤအၢမၤနးဝဲ ပှၤလၢအပာ်ဆိ တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ကစၢ်ယွၤလၢ နီၣ်ဂံၢ်တၢလၢ အတၢ်အိၣ်မူပူၤန့ၣ်လီၤ.
၁၅. ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး ခံဘျီတဘျီ ဝံၤအလီၢ်ခံ ကလံၤစိးအစီၤပၤ မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၅ ဖဲဟီၣ်ခိၣ်တၢ်ဒုး ခံဘျီတဘျီ ဝံၤတယံာ်ဘၣ်န့ၣ် ကလံၤစိးအစီၤပၤ လၢအမ့ၢ် စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ ဒီးပှၤလၢအဖီၣ်လိာ်သးစုဒီးအီၤတဖၣ်န့ၣ် မၤအၢမၤနးဝဲ ကစၢ်ယွၤ အပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ်လီၤ. ဒ်ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ လီၣ်ဖျါ ၁၂:၁၅-၁၇ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ကလံၤစိးအစီၤပၤ တြီဃာ်ဝဲ ပတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ် ဒီးနီဟးထီၣ်ကွံာ်ဝဲ ယဟိဝၤယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ် လၢအကထိတဖၣ် လၢထံကီၢ်အပူၤလီၤ. ဖဲမုၢ်နံၤခံကတၢၢ်တဖၣ် အတီၢ်ပူၤန့ၣ် မုၢ်ကီၤလံၢ်လူလီၤဝဲ တၢ်မၤအၢမၤနးအ “ထံမိၢ်ပှၢ်” လၢကစၢ်ယွၤ အပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် အဖီခိၣ် ခီဖျိလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အမၤပတုာ် ကစၢ်ယွၤ အခ့အပှၤအတၢ်မၤ တန့ၢ်ဘၣ်. *
၁၆. စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ မၤလၢပှဲၤဝဲ ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၃၇-၃၉ ဒ်လဲၣ်.
၁၆ ဖး ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၃၇-၃၉ တက့ၢ်. ဝံအတၢ်စံးပာ် တဲဝဲလၢ ကလံၤစိးအစီၤပၤ “တပးကဲဘၣ် အပၢ်အကစၢ်တဖၣ်ဘၣ်.” အတပာ်ကဲဘၣ်ဝဲလၢ ကျဲဒ်လဲၣ်. စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ အဲၣ်ဒိးမၤလီၤမၢ်ကွံာ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအဃိ အဝဲသ့ၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢး မၤဟးဂီၤကွံာ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အစိအကမီၤ လၢပှၤဂၤအဖီခိၣ်လီၤ. ဒ်သိးအတၢ်တိာ်ပာ်အံၤ ကလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်အဂီၢ် စးထီၣ်လၢ ၁၉၁၈ န့ၣ်စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ အပဒိၣ်ပပှၢ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ လၢကၠိန့ၣ် ပှၤကသိၣ်လိ တၢ်သိၣ်လိလၢအမ့ၢ် ကစၢ်ယွၤတအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးကလံၤစိးအစီၤပၤအံၤ “မၤလၤကပီၤ တၢ်သုးမုၢ်အကစၢ်” လၢကျဲဒ်လဲၣ်. စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ သူစ့အါမး ဒ်သိးကမၤဒိၣ်ထီၣ် အသုးမုၢ်သံၣ်ဘိ ဒီးကထုးထီၣ် နယူချံယါ လၢအကထိတဖၣ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် အဂံၢ်ဘါ ကဆူၣ်ထီၣ်အဂီၢ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ်န့ၣ် ကလံၤထံးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤစိးအစီၤပၤ ခံဂၤလၢာ် အိၣ်ဒီးတၢ်စုကဝဲၤ လၢလၢပှဲၤပှဲၤလၢ အမၤသံ ပှၤလၢအကကွဲၢ်တဖၣ် သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
စီၤပၤခံဂၤ မၤသကိးတၢ်
၁၇. “တၢ်သးဘၣ်အၢတမံၤလၢ အမၤသယုၢ်တၢ်” န့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၇ ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤ မၤသကိးတၢ် ဒ်သိးကမၤ တၢ်လၢအရ့ဒိၣ် တမံၤအဂီၢ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် “ပာ်ထီၣ် တၢ်သးဘၣ်အၢတမံၤလၢ အမၤသယုၢ်တၢ်လီၤ.” (ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၃၁) “တၢ်သးဘၣ်အၢတမံၤ” န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢလီၤ.
၁၈. ဘၣ်မနုၤအဃိ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤဒ် “တၢ်သးဘၣ်အၢတမံၤ” လဲၣ်.
၁၈ ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤဒ် “တၢ်သးဘၣ်အၢတမံၤ” လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. မ့ၢ်လၢအတဲဝဲလၢ အဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဃူတၢ်ဖိး လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သ့လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ထဲဒၣ်ယွၤအဘီအမုၢ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ဃူတၢ်ဖိးတခါအံၤသ့လီၤ. ဒီးဝံအတၢ်စံးပာ် တဲဝဲလၢ တၢ်သးဘၣ်အၢတမံၤအံၤန့ၣ်က “မၤသယုၢ်တၢ်” လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. မ့ၢ်လၢဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢန့ၣ် ကထီဒါ ဒီးမၤဟးဂီၤကွံာ်ဝဲ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ လၢအကမၣ်လီၤ.—ကွၢ်တၢ်လွံၢ်နၢၣ်လၢ အခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ “စီၤပၤတဖၣ်လၢ အထီဒါလိာ်အသး ဖဲတၢ်အကတၢၢ် အဆၢကတီၢ်” န့ၣ်တက့ၢ်.
ဘၣ်မနုၤအဃိ ပကဘၣ်သ့ၣ်ညါ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတခါအံၤလဲၣ်
၁၉-၂၀. (က) ဘၣ်မနုၤအဃိ ပကဘၣ်သ့ၣ်ညါ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတခါအံၤလဲၣ်. (ခ) တၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ပကတဲသကိး တၢ်သံကွၢ်မနုၤလဲၣ်.
၁၉ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဝံဒၤနံးယ့လး အတၢ်စံးပာ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး ကလံၤစိးအစီၤပၤ ဒီးကလံၤထံးအစီၤပၤန့ၣ် လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲဖဲ ၁၈၇၀ တုၤလၢ ၁၉၉၁ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ ပနာ်သ့သပှၢ်ကတၢၢ်လၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်တခါအံၤလၢ အတလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဒံးဘၣ် အိၣ်တ့ၢ်တစဲးန့ၣ် ကလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ် သပှၢ်ကတၢၢ်လီၤ.
၂၀ ဖဲ ၁၉၉၁ န့ၣ်စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ ဟးဂီၤကွံာ်ဝဲအဃိ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ မတဂၤမ့ၢ် ကလံၤစိးအစီၤပၤလဲၣ်. တၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ပကတဲသကိး တၢ်သံကွၢ်အံၤ အတၢ်စံးဆၢလီၤ.
တၢ်သးဝံၣ် ၁၂၈ အိၣ်ဂၢၢ်ဆိးကျၢၤ တုၤအကတၢၢ်
^ လံာ်အဆၢ. 5 ပထံၣ်ဘၣ် တၢ်အုၣ်အသးလၢ ဝံဒၤနံးယ့လး အတၢ်စံးပာ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး “ကလံၤစိးအစီၤပၤ” ဒီး “ကလံၤထံးအစီၤပၤ” န့ၣ် ဆဲးလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပတဲအီၤဒ်န့ၣ်သ့လဲၣ်. ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိ ပကဘၣ်နၢ်ပၢၢ် ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤလဲၣ်.
^ လံာ်အဆၢ. 5 လၢတၢ်ဂ့ၢ်တခါအံၤအဃိ ဖျါလၢပတကြၢးပာ်ပနီၣ် ရိမ့ၤစီၤပၤ အိၤရံလံၤယၢၤ (ခ.န ၂၇၀-၂၇၅) ဒ် “ကလံၤစိးအစီၤပၤ” ဒီးပတကြၢး ပာ်ပနီၣ် နီၢ်ပၤမုၣ် စနိဘံၤယၤ (ခ.န ၂၆၇-၂၇၂) ဒ် “ကလံၤထံးအစီၤပၤ” အသိးလၢၤဘၣ်. အဃိ ပဆီတလဲ ပတၢ်နၢ်ပၢၢ်လၢ အအိၣ်ပာ်စၢၤဖဲ Pay Attention to Daniel’s Prophecy! တၢ်မၤလိ ၁၃ ဒီး ၁၄ အပူၤလီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 8 ကွၢ်တၢ်လွံၢ်နၢၣ်လၢ အခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ “ လံာ်စီဆှံအတၢ်စံးပာ် ဘၣ်ဃးဒီး ဘြံးတၢၣ်ဒီးအမဲရကၤ ဖီၣ်လိာ်သးစု ဒီးဒိၣ်စိလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်” တက့ၢ်.
^ လံာ်အဆၢ. 9 ဖဲ ၁၈၉၀ နံၣ်န့ၣ် စီၤပၤဝ့လ်ဟဲ ခံဂၤတဂၤ သုးကွံာ်ဝဲ အီတိ ဘီ ဘ့းစမးခ် အလီၢ်အလၤလီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 10 ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် အဘီမုၢ် ကလီၤပှီၢ်ချ့ချ့အဂီၢ် ပဒိၣ်ပပှၢ် မၤဝဲလၢ ကျဲအဘိဘိလီၤ. အဒိ အဝဲသ့ၣ် တဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ အစီၤပၤလၢၤဘၣ်, တဲဘၣ်ပှၤဂၤလၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခူသူၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဒုးတၢ်ယၤ ဒီးမၢဆူၣ်စီၤပၤလၢ ကစံၣ်လီၤလၢအလီၢ်လီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 15 ဖဲ ၁၉၉၁ န့ၣ်စိဘံးယၢး ယူနံၤယၢၤ အတၢ်ပၢ ဟးဂီၤကွံာ်ဝဲလီၤ. ဖဲန့ၣ်န့ၣ်ဒ် ဒၤနံးယ့လး ၁၁:၃၄ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ကလံၤစိးအစီၤပၤ တမၤအၢမၤနးဝဲ ခရံာ်ဖိတဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲတတီၤဖိညါလီၤ.
