Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

YELIKƐBUAMƆ KƐHÃ WEKU LƐ | GBALASHIHILƐ

Nyɛnáa Be Ni Sa Jogbaŋŋ Nyɛhãa Nyɛhe

Nyɛnáa Be Ni Sa Jogbaŋŋ Nyɛhãa Nyɛhe

Wumɛi kɛ ŋamɛi pii ekpa shi amɛna akɛ, kɛ́ eshwɛ amɛkometoo yɛ he ko po lɛ, ewa kɛhã amɛ akɛ amɛkɛ amɛhe baagba sane. Mɛni hewɔ ebaa lɛ nakai?

 Amɛyɛ he kome shi amɛkɛ amɛhe egbaaa sane, mɛni hewɔ ebaa lɛ nakai?

  • Tɔlɛ

    “Kɛ́ wɔná be ni esa akɛ wɔkɛgba sane lɛ, ebaa lɛ akɛ, ekolɛ, etɔ miwu waa, aloo etɔ mi diɛŋtsɛ hu waa. Kɛ́ etɔ mi lɛ, nɔ ko fioo pɛ belɛ mimli efu. Kɛ́ eba lɛ nakai lɛ, ehi akɛ wɔbaakwɛ TV moŋ fe ni wɔbaagba sane.”​—Anna.

  • Foŋ kɛ ehenɔi lɛ gbalaa wɔjwɛŋmɔ

    “Soshial midia kɛ nibii ni yɔɔ intanɛt lɛ nɔ ni akɛjieɔ hiɛtserɛ lɛ baanyɛ ahe obe. Obaanyɛ oye ŋmɛlɛtswai abɔ yɛ nɔ ní okɛ ohefatalɔ lɛ egbako sane ko kwraa. Nibii nɛɛ baanyɛ agbala nyɛjwɛŋmɔ aahu akɛ, ebaafee tamɔ jeee tsu kome mli nyɛyɔɔ.”​—Katherine.

  • Esoro nibii ni wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ nyaa he

    “Kɛ́ miwu jɛ nitsumɔ eba lɛ, bei pii lɛ, ehãa nibii ni esumɔɔ feemɔ lɛ heɔ ebe fɛɛ. Etsuɔ nii waa, no hewɔ lɛ, esa akɛ ená be kɛfee nibii ni enyaa he. Shi miná kulɛ, wɔbaaná be babaoo wɔhã wɔhe kɛgba sane.”​—Jane.

  • Kɛ́ wɔkpa nitsumɔ wɔba shĩa po lɛ, wɔyaa nɔ wɔtsuɔ nii

    “Wɔfoŋ kɛ ehenɔi lɛ ahewɔ lɛ, kɛ́ wɔkɛ wɔweku lɛ yɛ shĩa po lɛ, wɔyaa nɔ wɔtsuɔ nii tamɔ nɔ ni wɔyɛ nitsumɔhe lɛ nɔŋŋ. Kɛ́ miyɛ shĩa lɛ, mikɛ be ni esa akɛ maná mahã miŋa ni mikɛ lɛ agba sane lɛ, hãa tɛst mɛseji kɛ e-mail ni asɛndiɔ mi yɛ minitsumɔ lɛ he lɛ hetoo.”​—Mark.

 Nɔ ni obaanyɛ ofee

  • Esa akɛ nyɛna be ni esa akɛ nyɛná nyɛhã nyɛhe lɛ akɛ ehe miihia waa, jeee nɔ ko ni kɛ́ eyɛ mli aahu lɛ nyɛbaafee shi kome.

    Biblia mli shishitoo mla: “Nyɛkwɛa ni nyɛna nibii ni he hiaa waa lɛ.”​—Filipibii 1:10.

    Kɛhã hesusumɔ: Ani onifeemɔ tsɔɔ akɛ ogbalashihilɛ lɛ he miihia bo fe onitsumɔ loo nibii ni onyaa amɛfeemɔ he lɛ? Ani be ni obɛ nɔ ko kwraa feemɔ lɛ ji be pɛ ni onáa okɛ ohefatalɔ lɛ gbaa sane?

    Ŋaawoo: Kaakɛɛ akɛ ja oná be dã. Too gbɛjianɔ koni yɛ be kɛ beiaŋ lɛ, okɛ ohefatalɔ lɛ agba sane, ni nɔ ko gbalaaa nyɛjwɛŋmɔ.

    “Kɛ́ miwu to gbɛjianɔ ni wɔyi enyɔ lɛ pɛ wɔfee nɔ ko lɛ, mináa miishɛɛ waa. Ehãa minaa akɛ esumɔɔ mi waa, ni ehãa mináa nɔmimaa akɛ kɛ́ miyɛ emasɛi lɛ, emii shɛɔ ehe. No hãa misumɔɔ lɛ waa.”​—Anna.

  • Kasemɔ bɔ ni obaafee ojie ojwɛŋmɔ kɛje ofoŋ kɛ ehenɔi lɛ anɔ.

    Biblia mli shishitoo mla: “Nɔ fɛɛ nɔ kɛ be ni ato ahã lɛ.”​—Jajelɔ 3:1.

    Kɛhã hesusumɔ: Ani efɔɔ kaa akɛ, kɛ́ oná be okɛ ohefatalɔ lɛ miigba sane ni oná tɛst mɛseji loo atswa bo lɛ, no hãaa okɛ ojwɛŋmɔ fɛɛ ahã lɛ?

    Ŋaawoo: Nyɛbɔa mɔdɛŋ akɛ kɛ́ hooo kwraa lɛ, nyɛbaafee ekome kɛye nii shi kome yɛ gbi lɛ mli, ni nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ ashi efoŋ lɛ yɛ tsũ kroko lɛ mli. Kɛ́ nyɛfee ekome kɛye nii lɛ, ehãa nyɛnáa hegbɛ ni sa kɛgbaa nibii ni tee nɔ yɛ gbi lɛ mli lɛ he sane.

  • Kɛ́ ebaahi lɛ, nyɛfea ekome kɛyayea jara loo kɛfee shĩa nifeemɔi.

    Biblia mli shishitoo mla: “Mɛi enyɔ hi fe mɔ kome ejaakɛ amɛnáa nii ni amɛtsuɔ waa lɛ he sɛɛ jogbaŋŋ.”​—Jajelɔ 4:9.

    Kɛhã hesusumɔ: Ani efɔɔ kaa akɛ kɛ́ nyɛyaaye jara nyɛhã nyɛweku lɛ, nyɛyaa akɛ aŋkroaŋkroi?

    Ŋaawoo: Nyɛfea ekome kɛfea nii, kɛ́ eji nɔ ko ni mɔ kome po pɛ baanyɛ afee.

    “Nɔ najiaŋ ni nyɛbaana nihemɔ kɛhã weku lɛ, nii amlishamɔ, atadei akotamɔ, kɛ shĩa lɛ mli humɔ akɛ nitsumɔ lɛ, nyɛnaa lɛ akɛ eji nibii ni nyɛbaanyɛ nyɛfee ekome kɛtsu koni nyɛná hegbɛ kɛgba sane.”​—Nina.

  •   Kaakpa babaoo gbɛ

    Biblia mli shishitoo mla: “Nyɛhãa gbɔmɛi fɛɛ alea nyɛniiashishinumɔ lɛ.”​—Filipibii 4:5.

    Kɛhã hesusumɔ: Mɛni obaanyɛ ofee kɛtsɔɔ akɛ, okpaaa babaoo gbɛ yɛ ohefatalɔ lɛ dɛŋ?

    Ŋaawoo: Nyɛgbaa sane kɛsusua nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ hiamɔ nii ahe. Nyɛkpɛa yiŋ ni nyɛ teŋ mɔ fɛɛ mɔ baanya he yɛ bɔ ni nyɛbaafee ekome nyɛkɛ nyɛbe atsu nii kɛfee nibii lɛ he.

    “Miwu yɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ waa kwraa fe mi, ejaakɛ mi lɛ, mibɛ hewalɛ tsɔ. Bei pii lɛ mikɛɔ miwu akɛ, ebaanyɛ eje kpo ni eyafee nibii ni enyaa he, shi mi lɛ, mahi shĩa mamɛ lɛ. Mihiɔ shĩa kɛjɔɔ mihe ejaakɛ, no he hiaa mi, ni lɛ hu ejeɔ kpo eyagbɔleɔ ekpɔiaŋ ejaakɛ, no he hiaa lɛ. Wɔ fɛɛ wɔtsui nyɔɔ wɔ mli, ejaakɛ wɔfeɔ nɔ ni he hiaa wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ.”​—Daniela.

 Sanebimɔi kɛhã niiahesusumɔ

Klɛŋklɛŋ lɛ, nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ baanyɛ asusu sanebimɔi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ ahe akɛ aŋkro. No sɛɛ lɛ, nyɛkɛ nyɛhe asusua hetoi ni nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ na lɛ he.

  •   Ani osusuɔ akɛ amrɔ nɛɛ okɛ ohefatalɔ lɛ, nyɛnáa be ni sa jogbaŋŋ nyɛhãa nyɛhe?

  • Ani obaanyɛ ojie ohefatalɔ lɛ yi akɛ ebɔɔ mɔdɛŋ enáa be ni sa jogbaŋŋ ehãa bo?

  • Mɛni osusuɔ akɛ esa akɛ ohefatalɔ lɛ abɔ mɔdɛŋ yɛ mli?

  • Ani efɔɔ kaa akɛ, kɛ́ oná be okɛ ohefatalɔ lɛ miigba sane lɛ, foŋ kɛ ehenɔi lɛ hãaa okɛ ojwɛŋmɔ fɛɛ abo ohefatalɔ lɛ toi kɛ́ eewie?

  • Mɛni nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ baanyɛ afee kɛtsɔɔ akɛ enuɔ mɔ kroko lɛ shishi, no hewɔ lɛ ekpaaa babaoo gbɛ kɛjɛɛɛ edɛŋ?

  • Mɛɛ tsakemɔi nyɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ baanyɛ afee otsi nɛɛ koni nyɛná be ni sa nyɛhã nyɛhe ni nɔ ko gbalaaa nyɛjwɛŋmɔ?