Τα Θαύματα του Καλαμποκιού

ΜΕΧΡΙ τα πρόσφατα χρόνια, ο Χάρλιν καλλιεργούσε καλαμπόκι στην περιοχή Φίνγκερ Λέικς της Νέας Υόρκης, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Χαιρόταν ανέκαθεν να εξηγεί στους φίλους και στους επισκέπτες του μερικά από τα θαύματα του καλαμποκιού, γνωστού και ως αραβόσιτου. Το Ξύπνα! τού ζήτησε να μοιραστεί μερικές γνώσεις του με τους αναγνώστες μας. Θα εξετάσουμε και άλλα στοιχεία για αυτό το καταπληκτικό φυτό. Για παράδειγμα, από πού προήλθε το καλαμπόκι; Πώς διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο; Και ποιες χρήσεις έχει; Ας δούμε πώς περιγράφει ο Χάρλιν μερικά από τα θαύματα του καλαμποκιού.

Το Φυτό σού «Μιλάει»

«Για εμένα, το καλαμπόκι είναι έργο τέχνης αλλά και προϊόν ανώτερων μαθηματικών. Από τα φύλλα ως τον κάθε κόκκο του κώνου, τα πάντα είναι διατεταγμένα έτσι ώστε να συνθέτουν ένα καλαίσθητο και ακριβές σχέδιο. Επιπλέον, καθώς το φυτό αναπτύσσεται, σου “μιλάει”. Σου λέει αν διψάει ή αν είναι υποσιτισμένο. Ένα μωρό κλαίει όταν χρειάζεται κάτι. Μια καλαμποκιά που αναπτύσσεται, όπως και πολλά άλλα φυτά, εκπέμπει οπτικά σήματα, όπως είναι το χρώμα και το σχήμα των φύλλων, για να κάνει γνωστές τις ανάγκες της. Το μυστικό είναι να καταλαβαίνεις αυτά τα σήματα.

»Τα φύλλα με πορφυροκόκκινο χρώμα μπορεί να υποδεικνύουν έλλειψη φωσφόρου. Άλλα συμπτώματα μπορεί να υποδεικνύουν  έλλειψη μαγνησίου, αζώτου ή καλίου. Ο γεωργός μπορεί επίσης να διακρίνει οπτικά αν το καλαμπόκι του έχει κάποια ασθένεια ή αν έχει υποστεί ζημιά από χημικές ουσίες.

»Όπως όλοι οι καλλιεργητές καλαμποκιού, φύτευα σπόρους την άνοιξη, επειδή η υψηλή θερμοκρασία του εδάφους τούς επιτρέπει να βλαστήσουν. Όταν τα φυτά έφταναν στην πλήρη ανάπτυξή τους, ύστερα από τέσσερις ως έξι μήνες, είχαν ύψος γύρω στα δύο μέτρα.

»Η καλαμποκιά αναπτύσσεται κατά στάδια τα οποία μπορεί να προσδιορίσει κάποιος μετρώντας τα φύλλα της. Όταν βρίσκεται στο στάδιο του πέμπτου φύλλου, οι χημικές και “μαθηματικές” της δυνάμεις αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές. Κατ’ αρχάς, οι ρίζες κάνουν πλήρη ανάλυση του εδάφους. Οι συλλεγόμενες πληροφορίες αποτελούν τη βάση για ένα πρόγραμμα ανάπτυξης που καθορίζει τη βέλτιστη περιφέρεια του σπάδικα, η οποία υπολογίζεται με βάση τον αριθμό των σειρών που θα σχηματίσουν οι κόκκοι. Στη συνέχεια, στο στάδιο ανάμεσα στο 12ο και στο 17ο φύλλο, περαιτέρω ανάλυση του εδάφους βοηθάει το φυτό να προσδιορίσει το βέλτιστο αριθμό κόκκων που θα αναπτύξει κατά μήκος του κώνου. Με λίγα λόγια, κάθε φυτό υπολογίζει με κάποιον τρόπο πώς θα αποκομίσει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα από το έδαφος. Επιπρόσθετες αποδείξεις για την ύπαρξη καταπληκτικού σχεδίου μπορούν να βρεθούν στις περίπλοκες λεπτομέρειες που περιλαμβάνονται στην αναπαραγωγή του καλαμποκιού».

Θύσανοι, Ανθήρες και Νηματοειδείς Στύλοι

«Κάθε καλαμποκιά έχει και αρσενικά και θηλυκά χαρακτηριστικά. Η μακρόστενη προέκταση του άκρου του βλαστού είναι το αρσενικό όργανο, ο θύσανος. Κάθε θύσανος έχει περίπου 6.000 ανθοφόρους οφθαλμούς, τους λεγόμενους ανθήρες. Αυτοί απελευθερώνουν εκατομμύρια κόκκους γύρης ανά φυτό. Καθώς ο άνεμος μεταφέρει τη γύρη, αυτή γονιμοποιεί τα ωοκύτταρα που βρίσκονται μέσα στους ανώριμους σπάδικες γειτονικών φυτών. Τα ωοκύτταρα είναι κρυμμένα με ασφάλεια μέσα στο περίβλημά τους.

»Πώς διαπερνάει η γύρη το προστατευτικό περίβλημα για να φτάσει στα ωοκύτταρα; Θα μπορούσε να λεχθεί ότι ακολουθεί το “δρόμο του μεταξιού”. Πρόκειται για τους μαλακούς, υπόλευκους νηματοειδείς στύλους μεταξωτής υφής που αιωρούνται από την άκρη του αναποφλοίωτου σπάδικα του καλαμποκιού. Ο κάθε σπάδικας έχει εκατοντάδες τέτοιους στύλους. Αν ακολουθήσετε έναν μεμονωμένο νηματοειδή στύλο μέχρι το σημείο που εκφύεται, θα φτάσετε στην ωοθήκη, η οποία περιέχει το ωοκύτταρο. Σε κάθε νηματοειδή στύλο αντιστοιχεί ένα ωοκύτταρο. Με τη σειρά του, κάθε ωοκύτταρο παράγει έναν κόκκο καλαμποκιού.

»Οι ορατές απολήξεις των νηματοειδών στύλων, οι οποίες λικνίζονται στο κατάφορτο από γύρη αεράκι, έχουν λεπτά τριχίδια, ή αλλιώς στίγματα, που προσαρτούν τους περιπλανώμενους κόκκους γύρης. Μόλις συλληφθεί ο κόκκος της γύρης, πράγμα που μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε σημείο του εκτεθειμένου νηματοειδούς στύλου, ο κόκκος αυτός βγάζει μια σωληνοειδή εκβλάστηση, όμοια με ρίζα, η οποία κατεβαίνει στο βάθος του νηματοειδούς στύλου για να γονιμοποιήσει το ωοκύτταρο.

»Αν λείπουν κάποιοι κόκκοι, αυτό αποτελεί ένδειξη ότι μερικοί νηματοειδείς στύλοι δεν επικονιάστηκαν, ίσως επειδή δεν αναπτύχθηκαν εγκαίρως. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ξερό έδαφος. Και πάλι, αν ο γεωργός καταλαβαίνει τα συμπτώματα, συνήθως μπορεί να κάνει κάτι για να διορθώσει το πρόβλημα και να βελτιώσει την απόδοση της καλλιέργειάς του​—αν όχι για την τωρινή σοδειά, τουλάχιστον για την επόμενη. Κάτι που έκανα εγώ για να βελτιώνω τις καλλιέργειές μου ήταν να φυτεύω καλαμπόκι τον έναν χρόνο και σόγια τον επόμενο. Η σόγια είναι ψυχανθές το οποίο εμπλουτίζει το χώμα με άζωτο και δεν προσβάλλεται από την πυραλίδα του αραβόσιτου​—μια καταστροφική κάμπια. a

»Νιώθω πάντα μεγάλη ευχαρίστηση όταν βλέπω ένα γυμνό χωράφι να πρασινίζει σιγά σιγά και στη συνέχεια να παράγει άφθονη τροφή​—και όλα αυτά αθόρυβα, καθαρά και όμορφα. Πιστεύω απόλυτα ότι  το καλαμπόκι​—όπως και όλα τα φυτά—​είναι ένα θαύμα της δημιουργίας. Και αυτά που έχω μάθει είναι μόνο ψήγματα από όσα συμβαίνουν στην πραγματικότητα».

Κέντρισαν τα σχόλια του Χάρλιν την περιέργειά σας ώστε να μάθετε περισσότερα για αυτό το καταπληκτικό φυτό; Εξετάστε την ιστορία του και τις πολλαπλές χρήσεις του.

Από το Μεξικό στον Υπόλοιπο Κόσμο!

Η καλλιέργεια καλαμποκιού ξεκίνησε στην Αμερική, κατά πάσα πιθανότητα στο Μεξικό, και εξαπλώθηκε από εκεί. Οι Περουβιανοί πριν από την εποχή των Ίνκα λάτρευαν μια θεά του καλαμποκιού η οποία απεικονιζόταν στολισμένη με στεφάνι από σπάδικες καλαμποκιού που εκτείνονταν πλαγίως από το κεφάλι της όπως οι ακτίνες ενός τροχού. Ο φυσιοδίφης Τζόζεφ Κάστνερ αναφέρει ότι οι Ινδιάνοι «λάτρευαν [το καλαμπόκι] ως το υλικό που είχαν φτιάξει οι θεοί, από το οποίο ήταν πλασμένος και ο ίδιος ο άνθρωπος . . . Η παραγωγή του ήταν πολύ φτηνή​—ένα και μόνο φυτό εξασφάλιζε σε κάποιον την τροφή μιας ημέρας». Ωστόσο, οι ιθαγενείς συμπλήρωναν τη διατροφή τους με φασόλια, κάτι που συνηθίζεται στη Λατινική Αμερική μέχρι σήμερα.

Οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν το καλαμπόκι το 1492, όταν ο εξερευνητής Χριστόφορος Κολόμβος έφτασε στην Καραϊβική. Ο Φερδινάνδος, γιος του Κολόμβου, έγραψε ότι ο πατέρας του είδε ένα σιτηρό το οποίο «είναι γευστικότατο όταν το βράζουν, το ψήνουν ή το κάνουν αλεύρι». Ο Κολόμβος πήρε σπόρους καλαμποκιού στην πατρίδα του, και «στα μέσα του 16ου αιώνα», γράφει ο Κάστνερ, «[το καλαμπόκι] καλλιεργούνταν όχι μόνο στην Ισπανία αλλά και στη Βουλγαρία και στην Τουρκία. Οι δουλέμποροι μετέφεραν το καλαμπόκι στην Αφρική . . . Οι άντρες του [πορτογαλικής καταγωγής Ισπανού εξερευνητή Φερδινάνδου] Μαγγελάνου άφησαν τους μεξικανικούς σπόρους στις Φιλιππίνες και στην Ασία». Η έκρηξη στη χρήση του καλαμποκιού είχε αρχίσει.

Σήμερα, όσον αφορά την παγκόσμια παραγωγή δημητριακών, το καλαμπόκι έρχεται δεύτερο αμέσως μετά το σιτάρι. Τρίτο έρχεται το ρύζι. Αυτά τα τρία βασικά προϊόντα καλύπτουν τις διατροφικές ανάγκες των περισσότερων ανθρώπων, για να μην πούμε και των ζώων.

Όπως τα άλλα αγρωστώδη, έτσι και το καλαμπόκι έχει πολλές ποικιλίες. Πράγματι, στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο υπάρχουν πάνω από 1.000 κατονομασμένα είδη, περιλαμβανομένων και υβριδίων. Μερικά φυτά έχουν ύψος 60 εκατοστά περίπου ενώ άλλα φτάνουν τα 6 μέτρα! Το μήκος των σπαδίκων ποικίλλει επίσης. Μερικοί έχουν μήκος μόλις 5 εκατοστά, ενώ άλλοι φτάνουν στο απίθανο μήκος των 60 εκατοστών. «Μερικά είδη καλαμποκιού που καλλιεργούνται σήμερα στη Νότια Αμερική», λέει το βιβλίο Μαγειρική της Λατινικής Αμερικής (Latin American Cooking), «παράγουν τεράστιους σπάδικες που μοιάζουν με μπάλες του ράγκμπι και έχουν επίπεδους κόκκους μήκους δυόμισι εκατοστών και πλάτους περίπου άλλο τόσο».

Το καλαμπόκι συναντάται επίσης σε ποικιλία χρωμάτων. Εκτός από κίτρινος, ο σπάδικας μπορεί να είναι κόκκινος, μπλε, ροζ ή μαύρος. Σε ορισμένες δε περιπτώσεις, οι κόκκοι μπορεί να σχηματίζουν πιτσιλωτά ή ακόμη και γραμμωτά σχέδια με οριζόντιες ή κάθετες ρίγες. Όπως είναι ευνόητο, τέτοιοι πολύχρωμοι κώνοι γλιτώνουν μερικές φορές από την κατσαρόλα και γίνονται εντυπωσιακά μπιμπελό.

Ένα Σιτηρό με Πολλαπλές Χρήσεις

Οι πολλές ποικιλίες του καλαμποκιού κατατάσσονται σε έξι κύρια είδη: το οδοντωτό, το σκληρό, το αλευρώδες, το γλυκό, το κηρώδες και το μικρό καλαμπόκι. Το γλυκό καλαμπόκι δεν καλλιεργείται ευρέως. Η γλυκύτητά του οφείλεται σε ένα μεταβολικό ελάττωμα που έχει ως αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε άμυλο λιγότερα σάκχαρα από το φυσιολογικό. Σε παγκόσμιο επίπεδο, πάνω από το 60 τοις εκατό της παραγωγής καλαμποκιού χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή και μόλις κάτι λιγότερο από το 20 τοις εκατό προορίζεται για κατανάλωση από τους ανθρώπους. Το υπόλοιπο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία ή ως σπόρος. Φυσικά, τα ποσοστά ποικίλλουν από χώρα σε χώρα.

Το καλαμπόκι έχει αμέτρητες χρήσεις. Το σιτηρό αυτό ή παράγωγά του μπορούν να βρεθούν σε οτιδήποτε, από τις συγκολλητικές ουσίες ως τη μαγιονέζα και από την μπίρα ως τις πάνες μιας χρήσης. Το καλαμπόκι έχει κατακτήσει μια θέση​—αν και αμφιλεγόμενη—​ακόμη και στη βιομηχανία καυσίμων, με την παραγωγή αιθανόλης. Το βέβαιο είναι ότι η ιστορία αυτού του καταπληκτικού φυτού με τις πολλαπλές χρήσεις γράφεται ακόμη.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 11]

Υβριδικό Καλαμπόκι

Σε πολλές χώρες, οι καλλιεργητές καλαμποκιού χρησιμοποιούν συνήθως υβρίδια λόγω της υψηλής απόδοσής τους. Οι υβριδικές ποικιλίες, κυρίως του οδοντωτού καλαμποκιού, αναπτύσσονται με ελεγχόμενες διασταυρώσεις και με ομομειξία των φυτών που φέρουν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά. Λόγω αυτής της τακτικής, όμως, οι γεωργοί πρέπει να αγοράζουν σπόρους για κάθε νέα καλλιέργεια. Γιατί; Τα φυτά που αναπτύσσονται από τους σπόρους μιας προηγούμενης υβριδικής καλλιέργειας μπορεί να ποικίλλουν σε ποιότητα και να έχουν χαμηλότερη απόδοση.

[Εικόνες στη σελίδα 10]

Υπάρχουν εκατοντάδες ποικιλίες καλαμποκιού σε όλο τον κόσμο

[Ευχαριστίες]

Courtesy Sam Fentress

Courtesy Jenny Mealing/​flickr.com