EWE PAIPEL ESAP EÚ PUKEN SCIENCE, NGE A MASOU REN SÓKKUN PWÓRÓUS MI ENLET ARAMAS RESAAMWO SILEI USUN LÓN EWE ATUN A MAK. ÁWEWE CHÉK, EKIEKI EKKEEI PWÓRÓUS.

Mi wor poputáán unuselapen fán láng?

Ekkewe scientist mi iteféúló ra fókkun lúkú me lóóm pwe pélúwen ena kapas eis, aapw. Nge iei, lape ngeniir ra lúkú pwe mi wor poputáán unuselapen fán láng. Seni chék me lóóm Paipel a fókkun affata ena.​—Keneses 1:1.

Ifa usun kókkótun rokopwálin konik?

Me lóóm, aramas rese silei usun kókkótun rokopwálin konik. Nge seni chék me lóóm, ewe Paipel a fen áweweei án ei fénúfan kókkótun rokopwálin konik. A erá: “Chanpupu meinisin ra puputiu leset, nge sät esap urela rer. Iwe, ra liwiniti lenier me lom pwe repwe pupusefälila.”​—Än Salomon Afalafal 1:7

Itá masouen fán láng ra tongeni tatakkisiló?

Ewe scientist chón Kriis itan Aristotle, leatun ekkewe 2,400 ier lóóm, a eáni asukul pwe tatakkisilóón mettóch a chék weneiti mettóchun fénúfan, nge ese pwal weneiti masouen fán láng pwe ese tongeni siwil are tatakkisiló. Ina met aramas ra eáni lúkú ren fitepúkú ier. Nge lap seni 200 ier lóóm, scientist ra eáni ei ekiek usun ewe mettóch “entropy,” weween pwe mettóch meinisin, ese lifilifil ika mettóchun fénúfan are mettóchun fán láng ra tongeni tatakkisiló. Emén me lein ekkewe scientist mi álisatá feffeitáán ena ekiek, ina i Lord Kelvin . A áfánni alon Paipel ei usun fán láng me fénúfan: “Ir repwe mesila usun echö üf.” (Kölfel 102:25, 26) Kelvin a lúkú met ewe Paipel a apasa pwe Kot a tongeni filatá le eppeti ena sókkun mettóch an esap amóeló férian kewe.​—Än Salomon Afalafal 1:4.

Met a amwéchaatá ekkewe planet áwewe chék ren ei fénúfan?

Aristotle a asukula pwe meinisin masouen fán láng kapachelong ach ei fénúfan mi nóm lukanapan, ra nóm lón eféú pwóór mi ffér seni kilaas. Nge ena pwóór a pwal nóm lón eféú pwóór mi ffér seni kilaas me a pwal chék ina usun ren ewe eféú pwóór. Iwe lap seni 300 ier lóóm, ekkewe scientist ra poputá le eáni ewe ekiek pwe ekkewe fúú me planet neman ra eitiw wóón eú leeni mi péén. Nge, kis seni 3,500 ier lóóm, ewe puken Hiop a erá pwe ewe Chón Fératá a “emeitiuätä fanüfan won eu leni mi pön.”​—Hiop 26:7.

INAAMWO IKA EWE PAIPEL ESAP EÚ PUKEN SÁFEI, NGE A MASOU REN EKKÓCH KAPASEN EMMWEN LÓN PEKIN HEALTH ARAMAS RESAAMWO SILEI ME MWAN.

Káimulóón ekkewe mi samau.

Ewe Allúkún Moses a allúkú pwe ekkewe aramas mi úriir och kilingaw mi efeiengaw, áwewe chék ren keinepan, repwe káimuló seni aramas. Nge ina epwe lón ekkewe 700 ier lóóm, atun a wor ekkewe sókkun semmwen mi mwittir chéú, ekkewe tokter repwe kerán apwénúetá ena kapasen emmwen. Nge tori iei, ena mettóch a fókkun álilliséch.​—Lifitikos sópwun 13 me 14.

Elimelimok mwirin óm attapa somá.

Seni lóóm tori kkis seni 150 ier a ló, ekkewe tokter ra kan angang wóón ekkewe somá, iwe mwirin ra álisi ekkewe patient nge rese télú péúr. Chómmóng patient ra máló ren ar féri ena. Nge ewe Allúkún Moses a fen affata pwe emén mi attapa emén somá, epwe limengaw. A pwal mwo nge allúkú ar repwe áeá konik lón ar elimelim. Ekkena kókkót mi pin ese mwáál ra fókkun álilliséch lón pekin túmúnún inis.​—Numperis 19:11, 19.

Kápichin kiten mwéngé.

Iteiten ier lap seni esopw million semirit ra máló ren diarrhea are feilseni, nge lape ngeni pokiten limengawen leenier ren án aramas pinchéfetál. Ewe Allúkún Moses a allúkú pwe mi lamot ireirelóón kiten mwéngé nge epwe towau seni leenien aramas.​—Tuteronomi 23:13.

Atun repwe sirkumsais.

Án Kot allúk a allúkú pwe emén upwuféén át epwe sirkumsais mwirin walu ránin an uputiw. (Lifitikos 12:3) Chchaan emén upwufé epwe tongeni unusen tufichin sso mwirin an a eú wiikan. Me lóóm lupwen ese kon wor sáfei mi múrinné, a eú minen túmún ar repwe witi mwirin lap seni eú wiik me mwen ar repwe sirkumsaisi ewe ménúkol.

Ewe riri lefilen péchékkúlen inis, ekiek me memmeef.

Scientist me ekkewe soukáé lón pekin sáfei ra erá pwe ekkewe memmeef mi múrinné ren choweán pwapwa, ápilúkúlúk, meefi kilisou, me tipemecheres le omusaaló tipisin aramas, ra álisatá péchékkúlen inis. Paipel a erá: “Eman mi pwapwa lon lelukan iei eu säfei mi mürina, nge eu leluk mi lolilen a asemweni eman.”​—Än Salomon Fos 17:22.