Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

CAPÍTULO 5

“Diosar istʼapjjañajawa”

“Diosar istʼapjjañajawa”

Apostolonakajj jan ajjsarasaw predicapjjäna, ukajj cristianonakatakejj wali yateqaskayawa

Hechos 5:12–6:7 textot apstʼatawa

1-3. 1) ¿Apostolonakajj kun lurapjjatapatsa Sanedrinar apatäpjjäna, ukat kuna jisktʼas utjäna? 2) ¿Kuntï apostolonakajj lurapkäna uk yatiñajj kunatsa wali wakiskirejja?

 SANEDRINANKIR juezanakajja, apostolonakar uñjasajj wali coleratäpjjänwa. Sanedrinan presidentepäkäna, jachʼa jilïr sacerdotëkarakïna uka José Caifás chachajja, wali colerataw apostolonakar akham säna: “Janipuniw uka jaqen sutipjjar jukʼamp yatichapjjätati sasarakis jumanakar qhan sapjjsmajjä” sasa. Jupajj wali coleratäsajj janiw Jesusan sutipsa arsuñ munkänti. Ukatjja akham saskakïnwa: “Ukampis jumanakajj Jerusalén markpacharuw yatichäwinakamamp phoqantapjjtajja. Uka jaqen jiwatapatjja nanakaruw juchañchañ munapjjestajja” sasa (Hech. 5:28). Mä arunjja “¡jan jukʼamp predikjjapjjamti, jan ukasti jan walinwa uñjasipjjäta!” siskaspas ukhamänwa.

2 ¿Kunsa apostolonakajj lurapjjpachäna? Predicacionan pʼeqtʼañapatakejj Diosaw Jesusarojj autoridad churäna, ukatwa Jesusajj predicapjjañapatak apostolonakapar khitäna (Mat. 28:18-20). Ukhamajj apostolonakajj ¿enemigonakapar ajjsarañat janit predikjjapjjpachäna? Jan ukajj ¿jan ajjsarasach jupanakajj predicasipkakpachäna? Mä arunjja aka jisktʼaw utjäna: ¿jupanakajj Diosan munañapti lurapjjpachäna, jan ukajj jaqen munañapcha lurapjjpachäna? Pedrojj jan ajjsarasaw apostolonakan sutipjjar arsüna, arunakapanjja kunsa jupanakajj lurañ munapjjäna, kuna toqetsa jan payachasipkäna ukaw qhan amuyasïna.

3 Sanedrinankirinakajj kuntï mayipkäna ukarojj apostolonakajj istʼapjjänti janicha uk wal yatiñ muntanjja, kuna laykutejj Diosajj predicañaswa jiwasar mayirakistu, ukham luratasatjja apostolonakjam arknaqataw uñjasiraksna (Mat. 10:22). Enemigonakasajj jan jukʼamp predicañasatakiw jarkʼapjjestaspa. Ukhaman uñjasisajj ¿kunsa lurañäni? Jan ajjsartʼas predicañatakejj apostolonakatwa yateqasiñasa. Jupanakajj kun lurapjjatapatsa Sanedrinar apat uñjasipjjäna, ukhaman uñjasisajj kun lurañsa amtapjjäna ukwa amtañasa. a

“Diosan angelapaw carcelan punkunakap llawiräna” (Hechos 5:12-21a)

4, 5. ¿Kunatsa Caifasampi saduceonakampejj ‘wali coleratäpjjäna’?

4 Jan jukʼamp predikjjapjjamti sasin mayipkäna ukarojj apostolonakajj kamsapjjänsa uk amtañäni, Pedrompi Juanampejj akham sapjjänwa: “Nanakajj uñjapkta, istʼapkarakta ukanakat parlañ janiw amuktʼapkiristti” sasa (Hech. 4:20). Sanedrín nayraqatankapkäna uka qhepatjja, Pedrompi Juanampi ukat mayni apostolonakampejj templon predicasipkakïnwa. Apostolonakajj walja milagronakwa lurapjjäna, usutanakaruw qollapjjäna, demonionaksa alissupjjarakïnwa. Amuyatajja, jaqenakajj Pedron chʼiwipampis qollasipjjänwa. Taqe ukanakajja “Salomonan Columnanakapa” sat cheqanwa pasäna, uka cheqajj templot inti jalsu toqenkänwa, ukanwa walja judionakajj tantachasipjjerïna. Ukatjja qollatäpkäna ukanakat waljaniw Reinon suma yatiyäwinakap katoqasipjjäna. Ukhamajja “khitinakatï Tatitur creyipkäna ukanakatjja, waljanipuniw chachanakatsa warminakatsa jiljjattaskäna” (Hech. 5:12-15).

5 Taqe ukanak uñjasajja Caifasampi saduceonakampejj ‘wali coleratapunïpjjänwa’, ukatwa apostolonakarojj carcelar llawintayapjjäna (Hech. 5:17, 18). ¿Kunatsa jupanakarojj apostolonakan predicapjjatapajj wal colerayäna? Nayraqatajja, apostolonakajj Jesusan jiwatat jaktjjatapatwa yatiyapjjäna, ukampis saduceonakajj jiwatat jaktañarojj janiw creyipkänti. Payïrirjamasti, Jesusar creyisakiw maynejj salvasispa sasaw apostolonakajj yatichapjjäna, ukampis saduceonakajj janiw jaqenakan Jesusar arkapjjañap munapkänti, kuna laykutejj Roma markamp castigatäñwa ajjsarayasipjjäna (Juan 11:48). Taqe ukanakatwa saduceonakajj apostolonakar jarkʼañ munapjjpachäna, ukhamat jan predikjjapjjañapataki.

6. Jehová Diosan servirinakapar arknaqañatakejja, ¿khitinakas jilpach chʼamañchapjje, ukham pasatapat jiwasajj sustjasiñasäspati?

6 Jichhürunakanjja ukhamarakiw pasi: Jehová Diosan servirinakapar predicación jarkʼañatakejja, jilapartejj falso religión pʼeqtʼirinakaw jaqenak toqejj wal chʼamachasipjje. Jupanakajja marka apnaqer autoridadanak toqe ukhamarak medios de comunicación toqew predicatas jarkʼapjje. ¿Ukham pasatapat jiwasajj sustjasiñasäspati? Janiwa, kuna laykutejj jiwasan yatiyatasajj falso religionanakan kʼari yatichäwinakapwa qhanstayi. Suma chuyman jaqenakajj Biblian cheqa yatichäwinakap yateqjjapjje ukhajja, janiw nayra creencianakaparjamas ni costumbrenakaparjamas sarnaqjjapjjeti (Juan 8:32). Predicatasatwa religión pʼeqtʼirinakajj wal uñisipjjestu, jan waltʼayañatakis arknaqapjjestu.

7, 8. Kuntï angelajj siskäna ukajja, ¿kunjamsa apostolonakar yanaptʼäna, ukat kamsasas jisktʼasiñasa?

7 Apostolonakajj carcelan llawintatäsipkäna, juzgatäñ suyasipkäna ukhajja, ‘¿Diosar servitasat enemigonakasamp jiwayatat uñjasipjjpachäñäni?’ sasinwa jisktʼasipjjpachäna (Mat. 24:9). Ukampis arumäjjäna ukhajj mä milagrow pasäna, “Jehová Diosan angelapaw carcelan punkunakap llawiräna” (Hech. 5:19). b Ukatjja uka angelajj akham sasaw jupanakar qhan säna: “Templor sarapjjam, [...] jaqenakar yatiyasipkakim” sasa (Hech. 5:20). Uka arunakajj apostolonakar wal chʼamañchtʼäna, kuntï ukhakamajj lurapkäna ukajj walikïskatapwa uñachtʼayarakïna. Uka qhepat kuna jan walinakantï uñjasipjjañapäkäna ukatakis apostolonakajj wakichtʼatäpjjarakïnwa. Ukatwa Diosar jukʼamp confiyasajj jan ajjsaras “templor mantasin [willjtatpach] yatichañ qalltapjjäna” (Hech. 5:21).

8 Sapa mayniw akham jisktʼasiñasa: “Apostolonakjam jan walinakan uñjasirista ukhajja, ¿Diosar confiyasin jan ajjsaras predicaskakiristti?” sasa. “Diosan Reinopat phoqatpach” yatiyasiñapatakejja, angelanakaw yanaptʼaskistu, jupanakarakiw uk lurañan pʼeqtʼasipki, uk yatiñajj walpun chʼamañchtʼistu (Hech. 28:23; Apoc. 14:6, 7).

“Jaqenakar istʼañat sipansa Diosar istʼapjjañajawa” (Hechos 5:21b-33)

“Jupanakar irptanisajja Sanedrinan salaparuw saytʼayapjjäna” (Hechos 5:27).

9-11. ¿Sanedrinankirinakarojj apostolonakajj kamsapjjänsa? ¿Kuntï apostolonakajj sapkäna ukajj kunatsa cristianonakatakejj wali yateqaskayajja?

9 Sanedrinankir Caifás chachasa mayni juezanakasa apostolonakar juchañchañatakejj listokïpjjänwa. Kunatï carcelan paskäna uk janiw jupanakajj yatipkänti, ukatwa apostolonakar irptanipjjañapatak guardianak khitapjjäna. Uka guardianakajj carcelar puripjjäna ukhajja, “carceljj suma llawintat” jikjjatapjjäna, “cárcel uñjir guardianakas punkun saytʼatäsipkänwa”, ukampis apostolonakajj janiw ukankjjapjjänti, ¡uk uñjasajj guardianakajj walpun sustjasipjjpachäna! (Hech. 5:23). Templo uñjir capitanajja, wasitat templon Jesusjjat predikjjapjjatap jankʼakiw yatïna. ¡Cheqas uk lurapjjatapatwa apostolonakajj carcelan llawintat uñjasipjjäna! Ukatwa capitanajj guardianakapamp chik apostolonakar irptaniñatak templor sarapjjäna, ukatsti Sanedrinaruw irpapjjarakïna.

10 Kunjamtï aka capítulo qalltan yatjjataniwayktanjja, religión pʼeqtʼirinakajj wali colerataw jan predikjjapjjañapatak obligapjjäna. ¿Ukampis apostolonakajj kamsapjjpachänsa? Taqe apostolonakan representantepjamajja, jan ajjsartʼasaw Pedrojj akham säna: “Jaqenakar istʼañat sipansa Diosar istʼapjjañajawa” sasa (Hech. 5:29). Kuntï apostolonakajj sapkäna ukajja, cheqpach cristianonakatakejj wali yateqaskayawa. Diosajj “jilïr autoridadanakar” istʼapjjam sasaw sistu, ukampis jupanakajj Diosan munañap lurañ jarkʼapjjestu ukhajja, janiw jupanakar istʼjjtanti. Antisas Diosan mayitaparjamajj predicaskaktanwa (Rom. 13:1). Diosan Reinopat phoqatpach yatiyaskakiñatakejja, autoridadanakan jarkʼatpachasa jupanakan jan uñjkatajj predicaskakiñäniwa.

11 Apostolonakajj kuntï sapkäna uk istʼasajja, Sanedrinankir juezanakajj walpun colertʼasipjjäna, “jupanakar jiwarayañwa munapjjarakïna” (Hech. 5:33). Taqe chuyma predikiri jan ajjsartʼiri apostolonakajja, jiwayataw uñjasiñäni sasaw amuyapjjpachäna. Ukampis Jehová Diosaw jupanakar yanaptʼäna.

“Janiw jumanakajj ukanak tukjapkasmati” (Hechos 5:34-42)

12, 13. 1) ¿Gamaliel chachajj juezanakar kamsänsa? ¿Juezanakajj kun lurañsa amtapjjarakïna? 2) ¿Jichha tiempon Jehová Diosajj khitinak toqes arjjatistu? Tʼaqesiyat uñjaskañäni ukhajja, ¿kuna pä toqetsa jan payachasiñasäki?

12 Gamaliel chachajj apostolonakaruw arjjatäna, jupajj “jaqenakans wali respetata, Ley yatichiri ukham jaqënwa”. c Gamaliel chachajj mayni juezanakamp respetatätap laykojja, “apostolonakar mä rato anqar irpsupjjañapatakiw mayïna” (Hech. 5:34). Ukjjarojja, kunjamsa Roma marka contra saytʼañanakajj tukusïna uka toqetwa parläna. Khitinakatï Roma marka contra saytʼasiñatak pʼeqtʼapkäna ukanakajj jiwjjapjjäna ukhajja, janiw khitis uka marka contrajj saytʼjjänti. Ukjjarojj apostolonakan pʼeqtʼiripatwa parlarakïna, niyakejjay Jesusajj mä qhawqha semananak nayrakejj jiwchïnjja, juezanakarojj predicación jan jarkʼapjjañapatakiw ewjjtʼäna. Jupajj akham sänwa: “Jan aka jaqenakar kuns lurapjjamti, antisas antutjjapjjam. Kuntï jupanakajj amtasipki jan ukajj lurasipki ukanakatï jaqenakat jutchi ukhajja, tukusiniwa, Diosat jutchi ukhajja, janiw jumanakajj ukanak tukjapkasmati. Ukatarak jumanakajj Dios contra nuwasisipkasma” sasa (Hech. 5:38, 39). Juezanakajj jupar istʼañwa amtapjjäna. Ukhampachas apostolonakar jawsayasaw jawqʼjayapjjäna, “janiw Jesusan sutipjjarojj jukʼampi parlapjjätati” sasaw ewjjtʼapjjarakïna (Hech. 5:40).

13 Jichhürunakanjja, Diosajj Gamaliel chachjam autoridadani jaqenak toqerakiw markapar arjjati (Prov. 21:1). Cheqas Diosajj munañap lurapjjañapatakejja, marka apnaqerinakarusa, juezanakarusa, jan ukajj leyinak apsurinakarusa espíritu santop toqejj munañaparjamaw apnaqaspa (Neh. 2:4-8). Ukampis awisajja, ‘cheqaparjam sarnaqatas laykojj tʼaqesiyataw uñjassna’ (1 Ped. 3:14). Ukhamäni ukhajja, aka pä toqet janiw payachasiñasäkiti: maya, Diosaw aguantañatak chʼam churistani (1 Cor. 10:13). Paya, enemigonakasajj janiw Diosan munañap lurañas jarkʼañ puedipkistaniti (Is. 54:17).

14, 15. 1) ¿Jawqʼjat uñjasisajj apostolonakajj kamachapjjänsa, ukat kunatsa? 2) Jehová Diosan servirinakapajj tʼaqesiyat uñjaskasas kunatsa wali kusisitäpjje uk mä experienciamp qhanañchtʼam.

14 ¿Apostolonakajj jawqʼjatäsajj aynachtʼapjjpachänti? ¿Janit jukʼamp yatiyañ munjjapjjpachäna? ¡Janiw ukhamäkänti! Jan ukasti, “jupanakajj Sanedrinankir jaqenakan nayraqatapatjja wali kusisitaw sarjjapjjäna” (Hech. 5:41). ¿Kunatsa jupanakajj ‘wali kusisit’ sarjjapjjpachäna? Janiw usuchjatäpjjatap laykojj kusisitäpkänti, jan ukasti Jehová Diosat jan jitheqtapjjatapata Jesusat yateqasipjjatap laykuw arknaqat uñjasipjjäna, ukatwa jupanakajj kusisitäpjjäna (Mat. 5:11, 12).

15 Kunapachatï enemigonakasajj suma yatiyäwinak predicatas layku arknaqapkistu ukhajja, nayrïr patak maranakan jakasiri cristianonakjamaw kusisit jikjjatasiraktanjja (1 Ped. 4:12-14). Cheqas amenazatäñasa, arknaqatäñasa, carcelar jistʼantatäñas janiw jiwasar gustkistuti. Ukampis ukhamanakan uñjaskasin Diosat jan jitheqtktan ukhajja, wali kusisitätanwa. Henryk Dornik jilatat parltʼañäni, jupajj walja maranakaw jan sinttʼasiri gobiernonakamp jan waltʼayat uñjasïna. Agosto phajjsin 1944 maranjja, autoridadanakajj jupampiru jilapampirojj mä campo de concentración ukaruw apapjjäna. Jupanakan enemigonakapajj akham sapjjänwa: “Kunatï jupanakar mayiski ukajj janiw lurayañjamäkiti. Tʼaqesiyat uñjaskasas wali kusisitäpjjewa” sasa. Henryk jilatajj akham sarakïnwa: “Janiw nayajj jiwañ munkayätti, ukampis tʼaqesiyatäkayäta uka tiemponjja janiw Jehová Diosat jitheqtkayätti. Jan ajjsarirïtajsa naya pachpar respetasitajsa uñachtʼayarakiyätwa, ukaw kusisit aguantañatak yanaptʼawayitu” sasa (Sant. 1:2-4).

Apostolonakat yateqasisaw ‘utat uta’ prediktanjja.

16. Diosan arunakap phoqatpach yatiyañ munapjjatapjja, ¿kunjamsa apostolonakajj uñachtʼayapjjäna? ¿Jupanakat yateqasisajj kunjamsa yatiyaraktanjja?

16 Apostolonakajj jankʼakiw predicañ qalltapjjäna. Jan ajjsarasajja “jupanakajj sapüruw templonsa utat uta sarasinsa yatichasipkakïna, Cristo Jesusjjat suma yatiyäwinaksa yatiyasipkarakïnwa” (Hech. 5:42). d Diosar taqe chuyma serviri uka apostolonakajja, Diosan arunakap phoqatpach yatiyañatakiw chʼamachasipjjäna. Kunjamtï Jesusajj yatichawaykäna ukarjamaw jupanakajj utat ut sarasin jaqenakar yatiyapjjäna (Mat. 10:7, 11-14). Ukham lurasajj Jerusalén markpacharuw yatichäwinakapamp phoqantapjjäna. Jichhürunakanjja, Jehová Diosan Testigonakapajj apostolonakjam predikirit uñtʼatarakïtanwa. Utat ut sarasajja, jupanakjamarakiw Diosan arunakap phoqatpach yatiyañ muntanjja, ukhamat taqe jaqenakajj Reinon suma yatiyäwinakap istʼapjjañapataki. Utat uta yatiyatasarojj Jehová Diosajj wal bendisiwayi, ukatwa aka tukuy urunakan walja millón jaqenakajj cristianor tukuwayapjje. Jupanakat jilapartejja, Testigonakajj utapar visittʼapkäna ukhaw suma yatiyäwinak nayrïr kut istʼapjjäna.

Wakiskir luräwitakiw mä qhawqha chachanakar ajllisïna (Hechos 6:1-6)

17-19. ¿Machaq congregación taypin kuna jan walis utjäna, uk askichañatakejj kun lurapjjañapsa apostolonakajj discipulonakar mayipjjäna?

17 Machaq congregacionajj yaqha jan walinwa uñjasïna, congregación taypin tʼaqanoqtañaw utjäna. Ukhak bautisasipkäna uka walja discipulonakajja, Jerusalenanwa mä qhawqha tiempo quedasipjjäna, ukhamat utanakapar janïr kuttʼkasin Diosat jukʼamp yateqañataki. Jupanakar manqʼañanakampi yaqha ukhamanakampi yanaptʼañatakejja, Jerusalenankir cristianonakajj qollqwa donacionat churapjjäna (Hech. 2:44-46; 4:34-37). Ukampis mä jan waltʼäwiw utjäna: griego aru parlir viudanakajja, janiw hebreo aru parlir viudanakjamajj “sapür lakiraskäna” uka manqʼañanak katoqapkänti (Hech. 6:1). Amuyatajja griego aru parlir viudanakajj yaqhachatäpjjänwa, hebreo aru parlir viudanakakiw suma uñjatäpjjäna. Ukajj machaq congregacionarojj tʼaqanoqtayaspänwa.

18 Apostolonakajj cuerpo gobernantjamajja, jiltaskäna uka congregacionaruw yanaptʼañ munapjjäna, ukatwa jupanakajj akham sapjjäna: “Janiw nanakatakejj walïkiti Diosan arunakap jaytasin manqʼanak mesanakan lakiskañajja” sasa (Hech. 6:2). Kuna jan waltʼäwitï utjkäna uk askichañatakejja, apostolonakajj “espíritu santompi yatiñampi phoqtʼat” paqallqo chachanak jikjjatapjjañapatakiw discipulonakar mayipjjäna, ukhamat uka chachanakajj wakiskäna uka luräwimp phoqapjjañapataki (Hech. 6:3). Ukhamajj suma wakichtʼat chachanakaw munasïna, kuna laykutejj jupanakajj janiw manqʼañanakak lakirapjjañapäkänti, jan ukasti qollqwa sum apnaqapjjañapäna, manqʼañanakwa alapjjañapäna, kunanaktï lurapkäna taqe ukanaks qellqtʼasipjjañaparakïnwa. Kawkïr chachanakatï ajllitäpkäna ukanakajja griego sutinakanïpjjänwa, ukhamätap laykuw griego aru parlir viudanakajj jupanakar confiyapjjaspäna. Apostolonakajj uka chachanakat parlakiptʼasajj Diosaruw orasipjjäna, ukatjja wakiskäna uka luräwimp phoqapjjañapatakiw uka paqallqo chachanakar uttʼayapjjäna. e

19 Ajllitäpkäna uka paqallqo chachanakajj manqʼañanak lakirañatak uttʼayatäpjjänwa, ukhamajj ¿janit jupanakajj suma yatiyäwinak yatiyjjapjjpachäna? ¡Yatiyasipkakïnwa! Estebanajj uka paqallqo chachanak taypinkänwa, qhepatjja Diosaw juparojj chʼam churañapäna, wali musparkañanakwa jaqenak taypin lurañaparakïna (Hech. 6:8-10). Felipejj uka chachanak taypinkarakïnwa, jupajj “suma yatiyäwinak” yatiyirit uñtʼatawa (Hech. 21:8). Ukhamajja uka paqallqo chachanakajj Diosan Reinopat taqe chuymaw yatiyasipkakïna.

20. Apostolonakat yateqasisajja, ¿kunjamsa Diosan markapan ancianonakasa siervo ministerialanakas uttʼayasi?

20 Kunjamtï apostolonakan urunakapan superintendentenakajj ajlliskänjja, ukhamarakiw jichha tiempon Diosan markapan ajllisi. Congregación uñjañatak ajllitäpki uka ancianonakasa siervo ministerialanakasa, kunjamtï Jehová Diosajj amuyki ukhamwa amuyapjjañapa, ukatjja espíritu santon achuparjamaw sarnaqapjjañaparaki. Kawkïr jilatanakatï ukatak wakichtʼatäpki ukanakajja, Cuerpo Gobernanten pʼeqtʼataw uka privilegio katoqapjjaspa (1 Tim. 3:1-9, 12, 13). f Niyakejjay jupanakajj Diosan Arupan qellqatäki uka mayitanakarjam phoqapjjatapat uttʼayatäpjjchejja, espíritu santomp ajllitäpjjewa. Uka jilatanakajja janiw wakiskir mä luräwimpik phoqapkiti, jan ukasti kunayman luräwinakampiw phoqapjje. Sañäni, ancianonakajja Diosar jan jitheqtas servipki uka chuymankipstat jilat kullakanakar yanaptʼañatakiw wal chʼamachasipjje (Sant. 1:27). Yaqhep ancianonakajj Salón del Reino utanak lurasiñapataki, asambleanak organizañataki, Comités de Enlace con los Hospitales ukanakan yanaptʼañatakiw chʼamachasipjjaraki. Siervo ministerialanakajj ukhamarakiw kunayman luräwinakan yanaptʼapjje, ukampis ancianonakaw jilat kullakanakar sum uñjañansa yatichañansa pʼeqtʼapjje. Ancianonakampi siervo ministerialanakampejja, congregacionansa Diosan markapansa walja lurañanakanïpjjewa, ukampis Reinon suma yatiyäwinakap predicañatakejj chʼamachasipjjarakiwa (1 Cor. 9:16).

“Diosan arunakapajj yatiyasiskakïnwa” (Hechos 6:7)

21, 22. ¿Jehová Diosajj kunjamsa machaq congregacionar bendisïna?

21 Enemigonakajj jan waltʼayañwa cristianonakar munapjjäna, congregación taypinsa jan waltʼayasiñanakaw utjarakïna, ukhamäkchïnsa Jehová Diosan yanaptʼapampejj machaq congregacionajj nayraruw sartäna. Cheqas Jehová Diosaw bendisiskäna, ukaw aka arunakan qhan amuyasi: “Diosan arunakapajj yatiyasiskakïnwa, discipulonakas walipuniw Jerusalén markan jiljjattaskäna. Walja sacerdotenakaw creyentëjjapjjarakïna” (Hech. 6:7). Diosajj kunjamsa markapar bendisïna ukajj waljas Hechos libron qellqatäkchejja, ukanakat mayajj parlaniwayktan ukawa (Hech. 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31). Kunjamsa jichhürunakan Reinon suma yatiyäwinakapajj taqe aka oraqpachan yatiyasiski uk yatisajja, wali chʼamañchtʼataw jikjjatastanjja.

22 Nayrïr patak maranakat parltʼaskakiñäni. Religión pʼeqtʼirinakajj janiw ukharuk jaytapkänti, jukʼampiw cristianonakar jan waltʼayañatakejj arknaqapjjäna. Kunjamtï jutïr yatichäwin yatjjatkañänejja, Estebanajj sinti jan waltʼayataw uñjasïna.

a Sanedrinajj judionakan jachʼa tribunalapänwa” sat recuadro uñjjattʼäta.

b Hechos libronjja mä 20 kutiw angelanakat parlasi, aka texton parlaski ukaw nayrïrejja. Hechos 1:10 texton ‘janqʼo isini pä jaqenakat’ parlaski ukajj angelanakarakïnwa.

c Gamaliel chachajj rabinonak taypin wali munatänwa” sat recuadro uñjjattʼäta.

d ‘Utat uta’ predicaña” sat recuadro uñjjattʼäta.

e Ajllitäpkäna uka paqallqo chachanakajja, kuna mayitanaktï (requisitonaktï) ancianonakajj phoqapjjañapäki ukanakampiw phoqapjjarakpachäna, kuna laykutejj phoqapjjañapäkäna uka luräwejj mä jachʼa responsabilidadänwa. Ukampis kuna tiempotsa ancianonakasa, jan ukajj superintendentenakas congregación taypin ajllisiñ qalltasiwayi uk janiw Bibliajj qhanañchkiti.

f Nayrïr patak maranakanjja, suma wakichtʼata suma yatjjattʼat chachanakakiw ancianonak uttʼayapjjerïna (Hech. 14:23; 1 Tim. 5:22; Tito 1:5). Jichhürunakanjja, Cuerpo Gobernanten pʼeqtʼatajj superintendente de circuito jilatanakaw ancianonaksa siervo ministerialanaksa uttʼayapjje.