Tu luʼumil Alemania yéetel uláakʼ luʼumiloʼob chʼaʼab tumen le naziʼoboʼ kajaʼan óoliʼ 35,000 u túulal u testigoʼob Jéeobaiʼ. Pero le táan le Holocaustooʼ kíim kex 1,500 u túulaliʼ. Jujuntúuloʼobeʼ maʼ jach ojéelaʼan bix úuchik u kíimloʼobiʼ. Láayliʼ táan u investigartaʼaleʼ yéetel maʼ xaaneʼ jeʼel u kʼexpajal le jaytúul kíimoʼoboʼ.

•  ¿Bix kíimsaʼabikoʼob?

•  ¿Baʼaxten chʼaʼpachtaʼaboʼob?

•  ¿Tuʼux kíimsaʼaboʼob?

•  Jujuntúul Testigoʼob kíimsaʼaboʼob

•   Jejeláas bix kíimsaʼabikoʼob. Óoliʼ 400 u túulal Testigoʼobeʼ jejeláas bix kíimsaʼabikoʼob tumen le naziʼoboʼ. Yaʼab tiʼ letiʼobeʼ kex juzgartaʼaboʼobeʼ aʼalaʼab yaan baʼax kʼaas u beetmoʼob le oʼolal kíimsaʼaboʼob. Yanoʼobeʼ xoʼot u kaaloʼob. Uláakʼoʼobeʼ kex maʼ juzgartaʼaboʼobeʼ tsʼonoʼob wa jiʼichʼ u kaaloʼob.

•   Sen sufrirnajoʼob tuʼux kʼalaʼanoʼob. Maas tiʼ 1,000 u túulal u testigoʼob Jéeobaeʼ kíimoʼob teʼ cárceloʼ wa teʼ campos de concentración tuʼux tsʼaʼanoʼob tumen le naziʼoboʼ. Sen obligartaʼaboʼob meyaj hasta ka kíimoʼob. Kíimoʼob xan tumen ku sen maltratartaʼaloʼob, tumen wiʼijoʼob, yoʼolal le keʼeloʼ wa tumen kʼojaʼanchajoʼob yéetel maʼ tsʼaʼakoʼobiʼ. Uláakʼoʼobeʼ jáalkʼabtaʼaboʼob le ka tsʼoʼok le Segunda Guerra Mundialoʼ pero maʼ xáanchaj ka kíimoʼobiʼ tumen sen maltratartaʼanoʼob.

•   Uláakʼ bix kíimsaʼabikoʼob. Jujuntúul Testigoʼobeʼ oksaʼaboʼob tiʼ cuartoʼobeʼ ka láalaʼab gas tiʼob utiaʼal ka kíimkoʼobiʼ. Uláakʼoʼobeʼ beetaʼab experimento tu yéeteloʼob. Yanoʼob xaneʼ inyectartaʼaboʼob utiaʼal ka kíimkoʼob.

 U testigoʼob Jéeobaeʼ chʼaʼpachtaʼaboʼob tumen ku beetkoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Le ka aʼalaʼab u beetoʼob baʼaxoʼob ku bin tu contra le Biblia tumen le naziʼoboʼ maʼ tu yóotaj u beetoʼobiʼ. Letiʼobeʼ maas tu yóotaj u yuʼuboʼob «u tʼaan Dios, maʼ u tʼaan chéen máakoʼobiʼ» (Hechos 5:29). Koʼoneʼex ilik kaʼapʼéel bix tu obedecertiloʼob Dios.

1.   Maʼ tu yoksubaʼob tiʼ políticaiʼ. Teʼ kʼiinoʼobaʼ kex jeʼel tuʼuxak kajaʼan u testigoʼob Jéeobaeʼ maʼatech u yoksikubaʼob tiʼ política. Le oʼolal le Testigoʼob kuxlajoʼob tu kʼiinil le naziʼoboʼ maʼ xan tu yoksubaʼob tiʼ políticaiʼ (Juan 18:36). Maʼ tu yóotoʼob u beetoʼob le baʼaloʼobaʼ:

   •   Maʼ tu beetaj u soldadoiloʼobiʼ mix uláakʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel le guerraoʼ (Isaías 2:4; Mateo26:52).

   •   Maʼatech u votaroʼob wa u apoyartikoʼob le naziʼoboʼ (Juan 17:16).

   •   Maʼatech u saludartikoʼob u símbolo le naziʼoboʼ mix u yaʼalikoʼob «Heil Hitler» (Mateo23:10; 1 Corintios 10:14).

2.   Ku tsʼoʼokbeskoʼob baʼax ku creerkoʼob. Kex prohibirtaʼan u adorarkoʼob Dioseʼ le Testigoʼoboʼ maʼ xuʼul u beetkoʼob le baʼaloʼobaʼ:

   •   U muchʼkubaʼob u adorartoʼob Dios (Hebreos 10:24, 25).

   •   U kaʼanskoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel u tʼoxkoʼob publicaciónoʼob (Mateo 28:19, 20).

   •   U yeʼeskoʼob u yutsiloʼob tiʼ tuláakal máak tak tiʼ le Judíoʼoboʼ (Marcos 12:31).

   •   Maʼ tu yóotoʼob u firmartoʼob junpʼéel documento tuʼux ku yaʼalikoʼob ku renunciaroʼob tiʼ u fejoʼobiʼ (Marcos 12:30).

 Le historiador Robert Gerwarthoʼ, ku yaʼalikeʼ «chéen u testigoʼob Jéeoba maas chʼaʼpachtaʼaboʼob tumen le naziʼob yoʼolal le baʼaxoʼob ku creerkoʼoboʼ». a Le presoʼob kʼalaʼanoʼob teʼ campos de concentraciónoʼ ku jaʼakʼal u yóoloʼob kéen u yiloʼob bix u chúukpajal u yóol u testigoʼob Jéeoba kex táan u sen maltratartaʼaloʼob. Juntúul máak Austria u taal yéetel kʼalaʼan xaneʼ tu yaʼalaj yoʼolal le Testigoʼoboʼ: «Maʼatech u binoʼob guerra baʼaxeʼ ku preferirkoʼob ka kíimsaʼakoʼob ke ka u kíimsoʼob wa máax».

•   Campos de concentración. U maas yaʼabil tiʼ u testigoʼob Jéeobaeʼ kíimoʼob teʼ campos de concentración jeʼex le yanoʼob Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück yéetel Sachsenhausen. Tsʼoʼok u yilaʼaleʼ teʼ campo de concentración yanchaj Sachsenhausenoʼ kíim óoliʼ 200 u túulal u testigoʼob Jéeobaiʼ.

•   Cárceloʼob: Jujuntúul u testigoʼob Jéeobaeʼ kíimoʼob teʼ cárceloʼob tuʼux sen maltratartaʼaboʼoboʼ. Uláakʼoʼob xaneʼ kíimoʼob úuchik u sen maltratartaʼaloʼob le ka interrogartaʼaboʼoboʼ.

•   Tuʼux kíimsaʼaboʼob: U testigoʼob Jéeobaeʼ maases kíimsaʼaboʼob teʼ cárceloʼob yanoʼob tu kaajil Berlin-Plötzensee, Brandeburgo yéetel Halle/Saale. Tsʼoʼoleʼ yaan documentoʼob tsʼoʼok u kaxtaʼaleʼ ku yeʼesikeʼ yaan kex uláakʼ 70 lugaroʼob tuʼux kíimsaʼaboʼob.

•  Kʼaabaʼ: Helene Gotthold

   Tuʼux kíimsaʼabiʼ: Plötzensee (Berlín)

   Heleneʼ tsʼokaʼan u beel yéetel yaan kaʼatúul u paalal, yaʼab u téenel kʼaʼali. Tu añoil 1937, kíim u chaambal úuchik u sen maltratartaʼal le ka interrogartaʼaboʼ.Tu kʼiinil 8 tiʼ diciembre tiʼ 1944 kíimsaʼabiʼ xoʼotʼ u pool tiʼ junpʼéel guillotina tu cárcelil Plötzensee (Berlín).

•  Kʼaabaʼ: Gerhard Liebold

   Tuʼux kíimsaʼabiʼ: Brandeburgo

   Gerhardeʼ 20 años yaantiʼ ka xoʼotʼ u pool tu kʼiinil 6 tiʼ mayo tiʼ 1943. Dos años táanil tiʼ leloʼ u papáeʼ tiʼ xan xoʼotʼ u pool teʼ cárceloʼ. Gerhardeʼ tu tsʼíibtaj junpʼéel carta tiʼ u láakʼtsiloʼob yéetel tiʼ u novia utiaʼal u despedirkuba tiʼob, tu yaʼalaj: «Kex in wojel yaan in kíimsaʼaleʼ maʼ saajkeniʼ tumen táan u yáantken Dios».

•  Kʼaabaʼ: Rudolf Auschner

   Tuʼux kíimsaʼabiʼ: Halle/Saale

   Rudolfeʼ chéen 17 años yaan tiʼ ka xoʼotʼ u pool, kíimsaʼab tu kʼiinil 22 tiʼ septiembre tiʼ 1944. Tiʼ le carta tu tsʼíibtaj utiaʼal u despedirkuba tiʼ u maamaeʼ tu yaʼalaj: «Yaʼab sukuʼunoʼob tsʼoʼok u chúukpajal u yóoloʼob kex u yojloʼob yaan u kíimsaʼaloʼob, teen xaneʼ yaan u chúukpajal in wóol».