Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

U Biblia Bedell: junpʼéel meyaj tu taasaj yaʼab utsiloʼob

U Biblia Bedell: junpʼéel meyaj tu taasaj yaʼab utsiloʼob

TU JAʼABIL 1627 ka kʼuch William Bedell, juntúul clérigo inglés, teʼ Irlandaoʼ, lúub u yóol ka tu yilaj bix yanil le kaajoʼ. Kex católico u maas yaʼabil u kajnáaliloʼob Irlandaeʼ, le máaxoʼob ku gobernaroʼoboʼ protestanteʼob, tumen láaj britanicoʼob. Le máaxoʼob u kʼáat u kʼexoʼob u kaʼansaj le Iglesiaoʼ u traducirtmoʼob le Biblia ichil le jejeláas idiomaʼob ku tʼaʼanal Europaoʼ, baʼaleʼ mix máak u traducirt ich irlandés.

Bedelleʼ maʼ u kʼáat ka pʼaʼatak juntséelil le irlandesoʼob chéen tumen maʼ u yojloʼob inglesoʼ. Ka túun tu chʼaʼtuklaj u jóoʼsik junpʼéel Biblia ich irlandés. Chéen baʼaleʼ jach pʼektaʼabi, maases tumen le protestanteʼoboʼ. ¿Baʼaxten?

U PʼEEKOʼOB LE IDIOMA IRLANDESOʼ

Bedelleʼ tu tsʼáajuba u kan irlandés. Ka tsʼaʼab u beet u rectoril teʼ Trinity College tu kaajil Dublinoʼ, tu yaʼalaj tiʼ le j-xoknáaloʼob maʼalob ka tʼaanakoʼob ich irlandesoʼ. Bey xan tu beetil ka tsʼaʼab u beet u obispoil tu kaajil Kilmoreoʼ. U jaajileʼ le ka jeʼab le Trinity College tumen le reina Isabel I tiʼ Inglaterraoʼ, tu beetaj yéetel u tuukulil u yantal máakoʼob kaʼansik ichil u idiomaʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Bedell túuneʼ letiʼe baʼax tu yóotaj u beetoʼ.

U maas yaʼabil le máaxoʼob kajaʼanoʼob Kilmoreoʼ ich irlandés u tʼaanoʼob. Le oʼolal Bedelleʼ seguernaj u yaʼalikeʼ kʼaʼabéet u yantal máaxoʼob ku tʼaanoʼob ich irlandés teʼ iglesiaoʼ. Le bix u tuukuloʼ chíikaʼan tiʼ le baʼax tu yaʼalaj apóstol Pabloaʼ: «Maas maʼalob in wilik ka in waʼal cinco baʼaloʼob yéetel in tuukul utiaʼal in kaʼansik uláakʼ máakoʼob, ke ka in waʼal diez mil baʼaloʼob [mix máak naʼatik]» (1 Corintoiloʼob 14:19).

Baʼaleʼ anchaj máakoʼob jach kʼaj óolaʼanoʼob yéetel yaan u páajtaliloʼob tu tsʼáajubaʼob tu contra. Ku tsikbaltaʼaleʼ yaan máakoʼob joʼopʼ u yaʼalikoʼobeʼ «maʼ tu convenir le irlandés tiʼ le gobiernoʼoboʼ», uláakʼoʼobeʼ hasta tu yaʼaloʼobeʼ «ku bin tu contra le gobiernooʼ». Yaan máaxoʼob tuklikeʼ utiaʼal ka xiʼik utsil tiʼ Inglaterraeʼ maas maʼalob maʼ u kaʼansaʼal yaʼab baʼaloʼob tiʼ le irlandesoʼoboʼ. Beetaʼab tak leyoʼob tuʼux ku yaʼalaʼaltiʼob ka u tuʼubs u idiomaʼob yéetel le uláakʼ baʼaxoʼob kaʼansaʼantiʼob tumen u taataʼoboʼ, ka u kanoʼob inglés yéetel ka káajak u kuxtaloʼob jeʼex le inglesoʼoboʼ.

BEDELLEʼ KU KÁAJSIK U MEYAJ

Bedelleʼ maʼ lúub u yóoliʼ. Tu káajbal u jaʼabiloʼob 1630, tu chʼaʼaj le yáax Biblia jóoʼsaʼab ich inglesoʼ, le King James Version (Versión del Rey Jacobo) tiʼ 1611, ka tu traducirtaj ich irlandés. Bedelleʼ u kʼáat u beet junpʼéel Biblia ka naʼataʼak tumen tuláakal le máakoʼob ku páajtaloʼ. Ku tuklikeʼ wa le máaxoʼob óotsiloʼob maʼ tu naʼatkoʼob le Bibliaoʼ, maʼ tun béeytal u kʼamkoʼob le kuxtal minaʼan u xuuloʼ (Juan 17:3).

Maʼ chéen Bedell tuukulnaj beyoʼ. Treinta años paachileʼ anchaj juntúul obispo u kʼaabaʼ William Daniel tu tsʼáaj cuenta jach talam u kanik máak u jaajil tiʼ le Biblia wa «pixaʼan yéetel junpʼéel idioma maʼ kʼaj óolaʼaniʼ». Danieleʼ tsʼokaʼaniliʼ u traducirtik le Nuevo Testamento ich irlandés, le oʼolal Bedelleʼ tu chʼaʼtuklaj u traducirtik le Antiguo Testamentooʼ. U Biblia Bedell kʼaj óolaʼan bejlaʼeʼ ku taasik xan le jaats tu traducirtaj William Danieloʼ. Letiʼe yáax Biblia jóoʼsaʼab ich irlandesoʼ yéetel máan óoliʼ trescientos años chéen letiʼe Biblia ich irlandés yanoʼ.

Bedelleʼ tu kaxtaj kaʼatúul máakoʼob jach u idiomaʼob le irlandesoʼ ka joʼopʼ u traducirtik le Biblia tu yéeteloʼoboʼ. Letiʼeʼ u yojel tak hebreo. Jeʼex u bin u meyajoʼoboʼ bey u bin u jach xakʼaltaʼal xóotʼmanxóotʼ tumen Bedell yéetel juntúul wa kaʼatúul u amigoʼoboʼ. Utiaʼal leloʼ meyajnajtiʼob junjaats Biblia ich italiano traducirtaʼab tumen Giovanni Diodati, juntúul teólogo suizo, bey xan le Septuaginta griega yéetel junpʼéel úuchben tsʼíib ich hebreo jach táaj maʼalob.

Jeʼex tu beetil le máaxoʼob traducirt ich inglés le Biblia King James Versionoʼ —yaʼabeʼ kʼaj óolaʼanoʼob tumen Bedell—, le máaxoʼob áant Bedelloʼ tu tsʼáajoʼob xan u kʼaabaʼ Dios jejeláas tuʼuxoʼob ichil u Bibliaʼob. Por ejemploeʼ teʼ Éxodo 6:3, tu tsʼáajoʼob «Iehovah» utiaʼal u sutkoʼob u kʼaabaʼ Dios. Le juʼun original tu tsʼíibtaj Bedelloʼ tiaʼan teʼ biblioteca Marsh yaan tu kaajil Dublin, u capital Irlandaoʼ. (Xok le cuadro «Reconocertaʼab u meyaj William Bedell».)

KU JÓOʼSAʼAL U BIBLIA BEDELL

Bedelleʼ tu tsʼoʼoksaj u Biblia tu jaʼabil 1640, pero maʼ béeychaj u jáan jóoʼsikiʼ. ¿Baʼaxten? Yáaxeʼ tumen yaʼab máakoʼob u tsʼaamubaʼob tu contra. Yaneʼ utiaʼal u mixbaʼalkúuntikoʼob u meyaj Bedelleʼ tʼaanajoʼob kʼaas tiʼ le traductor maas áantajnajoʼ. Hasta tu túuxtoʼob machbil utiaʼal u yoksaʼal cárcel. Tsʼoʼoleʼ tu jaʼabil 1641, le irlandesoʼoboʼ káaj xan u baʼateloʼob tu contra Inglaterra, baʼaleʼ tu kanáantoʼob Bedell, tumen kex ingleseʼ u yojloʼob u kʼáat u yáant le irlandesoʼoboʼ. Kex beyoʼ kʼaʼal cárcel tumen jujuntúul soldadoʼob kʼasaʼanoʼob, yéetel jach yaj bix kuxlik teʼeloʼ. Le oʼolal kíim tu jaʼabil 1642. Mix tu yilaj u jóoʼsaʼal le Biblia tu beetoʼ.

Le juʼun original tu tsʼíibtaj Bedelloʼ, maʼ xaaneʼ 1640; le Bibliaoʼ 1685 ka jóoʼsaʼabi

U meyaj Bedelleʼ óolak láaj saʼatak úuchik u yoklaʼal yéetel u juʼutul u yotoch. U maʼalobileʼ juntúul u amigoeʼ béeychaj u chʼaʼik tuláakal le juʼunoʼob tuʼux traducirnajoʼoboʼ. Ka máan kʼiineʼ le juʼunoʼobaʼ pʼáat tu kʼab Narcissus Marsh, máax kʼuch u beetuba arzobispo tiʼ Armagh yéetel u primadoil u Iglesiail Irlanda. Tu tsʼookeʼ le científico Robert Boyleoʼ tu tsʼáaj taakʼin tiʼ Marsh; Marsh túuneʼ tu jóoʼsaj u Biblia Bedell tu jaʼabil 1685.

JUNPʼÉEL MEYAJ TU TAASAJ YAʼAB UTSILOʼOB

U Biblia Bedelleʼ maʼ jach kʼaj óotaʼab tuláakal yóokʼol kaabiʼ. Kex beyoʼ le meyaj tu beetaj Bedelloʼ tu tsʼáaj tuʼux u maas naʼataʼal le Bibliaoʼ, maases tumen le máaxoʼob tʼanik irlandesoʼ, maʼ chéen Irlandaiʼ, baʼaxeʼ tak Escocia yéetel uláakʼ kaajoʼob. Kʼuch u kʼiinil u maas kaanbaloʼob tiʼ Dios, tumen anchajtiʼob junpʼéel Biblia ichil le idioma ku tʼankoʼoboʼ (Mateo 5:3, 6).

«Ka t-xokaj u Biblia Bedelleʼ t-uʼuyaj bey Dios tʼankoʼon ichil k-idiomaeʼ. Jach tu yáanten utiaʼal in kanik junmúuchʼ yéetel in familia le jatsʼuts baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ»

U Biblia Bedelleʼ tak bejlaʼa tsʼoʼok u yáantik le máaxoʼob taak u kʼaj óoltikoʼob Diosoʼ. Juntúul irlandés maʼ úuch u yojéelt baʼax jach tu jaajil ku kaʼansik le Bibliaoʼ tu yaʼalaj: «Ka t-xokaj u Biblia Bedelleʼ t-uʼuyaj bey Dios tʼankoʼon ichil k-idiomaeʼ. Jach tu yáanten utiaʼal in kanik junmúuchʼ yéetel in familia le jatsʼuts baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ».