Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

1

Lina lya Mlungu M’Malemba Gacihebeli

Lina lya Mlungu M’Malemba Gacihebeli

Yilembo ya lina lya Mlungu m’Cihebeli cakala Aisalaeli mkanajawule ku ukapolo ku Babulo

Yilembo ya lina lya Mlungu m’Cihebeli Aisalaeli ali awusile ku ukapolo ku Babulo

Yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu m’Cihebeli (יהוה), yikusasimanikwa ndaŵi ciŵandika 7,000 m’Malemba Gacihebeli. M’Baibulo ja New World Translation (Cilambo Casambano) ŵakamulicisye masengo lina lyeleli. Linali likusasimanikwa ndaŵi syejinji m’Baibulo kupunda mena gane. Atamose kuti ŵandu ŵaŵalembile Baibulo ŵakamulicisyaga masengo mena ga ucimbicimbi mpela “Jwamaciligose,” “Jwakwinani Mnope,” soni “Ambuje,” nambope ŵakamulicisyaga masengo yilembo mceceyi (יהוה) pakusala ya lina lisyesyene lya Mlungu.

Yehofa Mlungu ni juŵalongolelaga ŵakulemba Baibulo kamulicisya masengo lina lyakwe. Mwambone, mwakusalilidwa ni Mlungu jwakulocesya Yoweli jwalembile kuti, ‘Jwalijose jutacililumba lina lya Yehofa tacikulupuka.’ (Yoweli 2:32) Nambosoni mwakulongoleledwa ni Mlungu jwamasalimo jwine jwalembile kuti, ‘Ŵandu amanyilile kuti wawo, ŵele lina lyawo lili Yehofa, ŵalakwe jika ali Ŵakwinani Mnope ŵakulamulila cilambo cosope capasi.’ (Salimo 83:18) Lina lya Mlungu likusasimanikwa ndaŵi syakwana 700 m’buku ja Masalimo. Bukuji jili ja ndakutulo soni ŵandu ŵa Mlungu ŵajimbaga soni kwinjisya pamtima. Nambo ana ligongo cici lina lya Mlungu ngalikusasimanikwa m’ma Baibulo gejinji? Soni ana ligongo cici m’Baibulo ja New World  Translation (Cilambo Casambano) ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Yehofa”? Nambi ana lina lya Mlungu lyakuti Yehofa likusagopolela cici?

Kambali kane ka mpukutu wa buku ja Masalimo wa ku Nyasa Jewe kasimanikwe mu ndaŵi ja Aklistu ŵandanda. Kalembedwe m’Cihebeli caŵakamulicisyaga masengo Aisalaeli ali awusile ku ukapolo ku Babulo. Nambope yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu yikusawoneka mwapajika ligongo yalembedwe m’Cihebeli cakala

Ana ligongo cici lina lya Mlungu ngalikusasimanikwa m’ma Baibulo gejinji? Pana magongo gakulekanganalekangana. Ŵane akusaganisya kuti Mlungu Jwamaciligose ngakusasosekwa lina lyapajika lyakummanyikasya. Ŵandu ŵane akusajendela nganisyo sya Ciyuda syakuŵambala kamulicisya masengo linali pakogopa kulinyosya. Ŵane akusakulupilila kuti pangali jwakumanyilila cenene mwaŵakolanjilaga linali, m’yoyo akusati kuli cenene kamulicisya masengo lina lyakuti “Ambuje,” kapena kuti “Mlungu.” Nambope yeleyi nganiyiŵa yakupikanika ligongo lyakuti:

  • Ŵandu ŵakusasala kuti Mlungu Jwamaciligose ngakusosekwa lina lyapajika, akusaliŵalila kuti m’mipukutu jakala ja Maloŵe ga Mlungu, atamose mipukutu jajasunjidwe Yesu mkanayice jakwete lina lisyesyene lya Mlungu. Kundanda kula tuyiweni kuti Mlungu ni juŵatendekasisye kuti lina lyakwe lisimanikwe m’Maloŵe gakwe ndaŵi syakwana 7,000. Kusala yisyene, jwalakwe akusasaka kuti tulimanyilileje soni kamulicisya masengo lina lyakwe.

  • Ŵagopolela Mabaibulo ŵaŵatyosisye lina lya Mlungu ligongo lya nganisyo sya Ciyuda, akusalepela kumanyilila kuti atamose Ayuda ŵane ŵanganasakaga kamulicisya masengo linali, nganalityosya m’mipukutu ja Baibulo. Mwambone, m’mipukutu jakala jajasimanikwe ku Qumran, ciŵandika Nyasa Jewe, mukusasimanikwa lina lya Mlungu m’malo gejinji. Ŵagopolela Mabaibulo ŵane akusasala kuti m’Baibulo jandanda, palipose palyasimanikwaga lina lya Mlungu ŵaŵisile lina lyakuti “AMBUJE” m’yilembo yekulungwakulungwa. Nambo ciwusyo ni cakuti, Ana ligongo cici ŵagopolela Mabaibuloŵa ŵatyosisye lina lisyesyene lya Mlungu citamileco ali mkumanyilila kuti linali lyasimanikwaga mnope m’mipukutu jakala ja Baibulo? Ana ŵani ŵaŵapele ukumu wakutenda yeleyi? Acimsyenewo ni ŵampaka ajanje cenene yiwusyoyi.

  • Ŵandu ŵakusakana kamulicisya masengo lina lya Mlungu paligongo lyakuti pangali mundu jwakumanyilila cenene muŵalikolanjilaga, ŵangaleka kamulicisya masengo lina lya Yesu. Nambope ŵakulijiganya ŵa Yesu ŵa yaka 100 yandanda nganakolangaga linali mpela mwakusalikolanjila Aklistu masiku agano. Yikuwoneka kuti Aklistu ŵa Ciyuda ŵalikolangaga linali kuti Ye·shuʹa‛. Soni lina lyakuti “Klistu” kuti Ma·shiʹach, kapena kuti Mesiya. Aklistu ŵa Cigiliki ŵamkolangaga kuti I·e·sousʹ Khri·stosʹ, soni Aklistu ŵa Cilatini ŵamkolangaga kuti Ieʹsus Chriʹstus. Mlungu jwatendekasisye kuti lina lya Yesu lisimanikwe m’Baibulo jaŵajigopolele m’Cigiliki. Yeleyi yikulosya kuti Aklistu ŵa yaka 100 yandanda ŵakamulicisyaga masengo linali cenene mwakamulana ni muŵalikolanjilaga m’ciŵeceto cawo. M’yoyosoni Komiti Jagopolela Baibulo ja New World Translation (Cilambo Casambano) jayiweni kuti yili yakupikanika kamulicisya masengo lina lyakuti “Yehofa,” atamose kuti mpaka yilekangane panandi ni muŵalikolanjilaga linali kalakala m’Cihebeli.

Ligongo cici m’Baibulo ja Cisungu ja Cilambo Casambano ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Yehofa”? M’Cisungu yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu (יהוה) akusayilemba kuti YHWH. M’Cihebeli cakala, pakulemba maloŵe nganakamulicisyaga masengo yilembo ya mafawelo (a,e,i,o,u). Mu ndaŵijo, nganiyiŵa yakusawusya kumanyilila mafawelo gakwe ligongo lyakuti ŵandu ŵakamulicisyaga masengo Cihebeli cakala pakuŵecetana.

Pali pamasile yaka ciŵandika 1000 Malemba Gacihebeli gali gamasile kulembedwa, ŵalijiganye ŵa Ciyuda ŵakopocele yimanyilo yakwakamucisya kumanyilila mafawelo gagasosekwaga pakuŵalanga Cihebeli. Nambope mu ndaŵiji Ayuda ŵajinji ŵakwete cikulupi cakuti kuli kulemwa kamulicisya masengo lina lisyesyene lya Mlungu pakuŵecetana, mmalo mwakwe ŵakamulicisyaga masengo maloŵe gane pakusala ya lina lya Mlungu. M’yoyo, yikuwoneka kuti pakuŵika mafawelo pa yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu ŵagambile kujigala mafawelo ga maloŵe gane gele ŵakamulicisyaga masengo pakusala ya lina lya Mlungu. Ni ligongo lyakwe mipukutu jeleji nganijiŵa jitukamucisye kumanyilila cenene mwaŵakolanjilaga linali pandanda m’Cihebeli. Ŵane akusati linali lyakolanjidwaga kuti “Yahweh,” nambosoni ŵane akusasala yakulekangana ni yeleyi. Mpukutu wa ku Nyasa Jewe ukwete kambali kane ka buku ja Levitiko m’Cigiliki kakakwete lina lya Mlungu lyaŵaligopolele kuti Iao. Ŵandu ŵanesoni ŵakala, ŵakulemba mabuku m’Cigiliki akusaganisya kuti linali m’Cigiliki lyakolanjidwaga kuti Iae, I·a·beʹ, soni kuti I·a·ou·eʹ. Atamose yili m’yoyo nambope nganituŵa tukombwele kusala cenene mwaŵalikolanjilaga. Pangali jwakumanyilila cenene muŵakolanjilaga linali mu Cihebeli ŵakutumicila ŵa Mlungu ŵakala. (Genesesi 13:4; Ekisodo 3:15) Nambo catukumanyilila ni cakuti Mlungu jwakamulicisyaga masengo linali pakuŵeceta ni ŵandu ŵakwe. Soni jemanjajo ŵakamulicisyaga masengo linali pakuŵecetana ni Mlungu soni ŵandu ŵane.—Ekisodo 6:2; 1 Ayimwene 8:23; Salimo 99:9.

Ni ligongo cici m’Baibulo ja New World Translation (Cilambo Casambano) ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Jehovah” (Yehofa)? Ligongo lyakuti m’ciŵeceto ca Cisungu kakolanje keleka kaŵele kakumanyika kwa ŵandu ŵajinji kutandila kalakala.

Lina lya Mlungu pa Genesesi 15:2, m’Baibulo ja Pentatuke jaŵagopelele William Tyndale ja m’caka ca 1530

Lina lya Mlungu m’Cisungu lyasimanikwe kandanda m’caka ca 1530, m’Baibulo ja Cisungu ja William Tyndale ja Pentatuke. Jwalakwe jwalembile linali kuti “Iehouah.” Pali papite ndaŵi, ciŵeceto ca Cisungu cacenjile, m’yoyo kalembe ka linali kasosekwaga kuti kaŵe kakamulana ni kucengaku. Mwambone, mu 1612, mundu jwine (Henry Ainsworth) jwakamulicisye masengo kalembe kakuti, “Iehovah” m’Baibulo jakwe josope ja Masalimo. Kaneko mu 1639, paŵalinganyisyesoni Baibuloji yimpepe ni ja Pentatuke ni kujipulinta, ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Yehofa.” Mu 1901, ŵaŵakopwesye Baibulo ja American Standard Version ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Yehofa” palipose palyasimanikwaga lina lya Mlungu m’Baibulo jandanda ja Cihebeli.

Pakusala ligongo lyakwe ŵakamulicisye masengo lina lyakuti “Yehofa” mmalo mwa lina lyakuti “Yahweh,” jwamlijiganye jwine ya Baibulo, Joseph Bryant Rotherham, m’buku jakwe (Studies in the Psalms) ja m’caka ca 1911, jwasasile kuti “ŵakamulicisye masengo linali ligongo ŵandu ŵajinji ŵacisungu ŵalikolangaga m’yoyo.” M’caka ca 1930 jwamlijiganye jwine lina lyakwe A. F. Kirkpatrick jwasasilesoni yakulandana ni yeleyi pakwamba ya kamulicisya masengo lina lyakuti “Yehofa.” Jwalakwe jwatite, “Atamose kuti masiku agano, ŵandu ŵalijiganye ya malamusi ga m’ciŵeceto akusasala kuti kakolanje kakuŵajilwa ka linali m’Cisungu kali Yahveh kapena kuti Yahaveh, nambope kwa yaka yejinji m’Cisungu aŵele ali mkulikolanga kuti Yehofa. Nambosoni cindu cakusosekwa mnope ngaŵa muŵakolanjilaga kusyesyene, nambo kumanyilila kuti lyeleli ni Lina Lisyesyene lya Mlungu, soni kuti lili lyakulekangana ni mena ga ucimbicimbi mpela ‘Ambuje.’”

Yilembo mcece yakwimila lina lya Mlungu, YHWH lyalikugopolela kuti, “Akusatendekasyaga”

Yilembo yitatu ya HWH yayikugopolela kuti, “kutendekasya”

Ana lina lya Mlungu lyakuti Yehofa likusagopolela cici? M’Cihebeli lina lyakuti Yehofa lyatyocele ku liloŵe line lyalikusagopolela kuti “kutendekasya,” soni ŵalijiganye ŵajinji akusayiwona kuti liloŵeli likusasala ya kutendekasya cindu kuŵapo. Ligongo lya yeleyi Komiti ja Gopolela Baibulo ja New World Translation (Cilambo Casambano) jayiweni kuti lina lyakuti Yehofa likusagopolela kuti “Akusatendekasyaga.” Nganisyo sya ŵalijiganye panganiji sikusaŵa syakulekangana, m’yoyo twayiweni kuti tukusosekwa kuwungunya cenene kagopolele kakwe. Nambope yatwapatileyi yikusakamulana cenene ni ukumu wa Yehofa mpela Mkupanganya jwa yindu yosope soni Jwakwanilisya yakulinga yakwe. Jwalakwe ngaŵa kuti jwagambile kupanganya yindu yosope, nambo akwendelecelape kutenda yindu kuti akwanilisye cakulinga cakwe.

Lilemba lya Ekisodo 3:14, pakusala ya ngopolelo ja lina lya Yehofa likusati, “Cinjiŵa jwacinjisaka kuŵa.” Nambope Maloŵega ngagakusatupa ngopolelo josope ja lina lya Mlungu. Mmalo mwakwe gakusasala ya ndamo ja Mlungu kuti mpaka aŵe cilicose cakusaka kuti akwanilisye cakulinga cakwe. Atamose kuti ngopolelo ja lina lya Mlungu jikusajimilasoni yeleyi, nambope jikusapwatikapo kuti jwalakwe mpaka atendekasye yakupanganyikwa yakwe kutenda cilicose cakusaka kuti akwanilisye cakulinga cakwe.