NE SASALE fakavave atu a Timoteo i te auala telā ka ‵taki atu ei a ia keatea mai i tena kāiga, mo ana mata ko kilo ‵tonu atu eiloa ki mua. Ne ‵mua atu ana taugasoa i te taimi ne olo atu ei latou i kogā koga kolā ne iloa ‵lei ne Timoteo. Ne gasolo malielie eiloa o ‵mao atu latou mai te fa‵kai o Lusa, telā ne tu i te taulu o se tamā mauga i se vanu laugatasi. Ne fakamisikata atu a Timoteo i te taimi ne mafaufau ei a ia ki tena matua mo tena tupuna fafine, kolā ne fakamisikata atu mo te fakamata‵mata, kae ‵funa lā loimata i te taimi ne onoono ei lāua ki te fanatu o tou tagata. E mata, e ‵tau o toe ‵fuli atu a ia kae tātālo atu—mō te ‵toe taimi eiloa?

E uke a taimi ne ‵fuli atu a te apositolo ko Paulo ki a Timoteo mo te fakamisikata i se auala fakamalosi loto. Ne iloa ne ia me koi ‵tau eiloa o manumalo a Timoteo i tena uiga mā, kae ne fiafia a ia ke lavea ne ia te loto finafinau o te talavou. Koi tai foliki eiloa a Timoteo, kāti ko 18 io me ko 20 tupu fua ana tausaga, kae ne lasi eiloa tena āva mo te atafai ki a Paulo. Nei la, ko tautali atu a Timoteo i te tagata malosi kae fakamaoni tenei, i se malaga telā ka avatu ei a ia i se selau maila te ‵mao mai tena kāiga. Ne ‵tau o sa‵sale kae olo atu foki i vaka, kae e ‵tau foki o fakafesagai atu ki nisi mea fakama‵taku e uke i te auala. Ne seki iloa ne Timoteo me e toe lavea ne ia tena kāiga io me ikai.

Se a te mea ne fai ei a te talavou tenei ke kausaki atu ki se vaegā olaga penā? Ne a taui ne mafai ei o aoga a te taliaga o mea faiga‵ta penā? Kae e mafai pefea o fakamalosi mai ki a tatou a te fakatuanaki o Timoteo?

Ke toe mafau‵fau tatou ki te lua io me ko te tolu tausaga ko ‵teka, kae ke mafau‵fau tatou me—e foliga mai—i Lusa ko te fa‵kai o Timoteo. Se tamā fa‵kai lauusiusi i se vanu e uke a vai kae tu ‵mao. Kāti ne malamalama a tino i te ‵gana Eleni, kae koi fai‵pati eiloa ki te ‵gana o te fa‵kai, ko te ‵gana Lukaonia. I te aso e tasi, ne ua‵te a te fa‵kai filemu tenei. Ne oko atu a misionale Kelisiano e tokolua, ko te apositolo ko Paulo mo tena taugasoa faimalaga, ko Panapa, ki te fa‵kai tenā mai i Ikonio, se fa‵kai pili tai lasi atu. I te taimi ne talai atu ei lāua i mua o tino, ne lavea ne Paulo se tagata ‵pili telā ne fakaasi atu ne ia a fakamaoniga o te fakatuanaki tonu. Tela la, ne fai ne Paulo se vavega kae faka‵lei te tagata tenā!—Galuega 14:5-10.

Ne tali‵tonu sāle a tino o Lusa ki olotou tala ‵kai e uiga ki atua kolā ne fakaloiloi mai e pelā me ne tino kae ne olo atu ki te fa‵kai i aso mua. Tela la, ne mafau‵fau a tino me i a Paulo ko Heleme kae ko Panapa ko Seu! Toeitiiti ko se mafai ne te avā Kelisiano loto mau‵lalo konei o taofi a tino mai i te ofoatuga o taulaga ki a lāua.—Galuega 14:11-18.

Kae ki nai tino i Lusa, a te taimi tenā e se ko te asiga mai atua fapaupau; se mea tonu eiloa kae gali. E pelā mo Eunike, se fafine Iutaia ne avaga ki se tagata Eleni * sē talitonu, fakatasi mo tena mātua, ko Loise, e mautinoa eiloa me ne fakalogo‵logo faka‵lei lāua ki a Paulo mo Panapa mo te loto finafinau kae fia‵fia. Tenei eiloa fatoa maua atu te tala telā ko leva ne fia fakalogo‵logo ki ei a tino Iutaia fakamaoni katoa—ko oti ne oko mai te Mesia kae ne fakataunu ne ia a valoaga e uke kolā ne tusi e uiga ki a ia i te Tusi Tapu!

Mafaufau ki te auala ne pokotia ei a Timoteo i te asiga a Paulo. Ko oti eiloa ne akoako faka‵lei a Timoteo mai i tena “folikiga” ke fiafia malosi ki tusitusiga tapu i te Tusi Tapu faka-Epelu. (2 Timoteo 3:15) E pelā mo  tena mātua mo tena tupuna fafine, ne mafai o lavea ne ia me ne faipati mai ne Paulo mo Panapa a te munatonu e uiga ki te Mesia. Kae mafaufau ki te tagata ‵pili telā ne faka‵lei ne Paulo. Kāti ko oti ne lavea fakafia ne Timoteo talu mai tena folikiga, a te tagata tenā i auala o Lusa. Nei la, ko mafai o lavea ne Timoteo a te tagata ko sasale mō te taimi muamua eiloa! E se tioa eiloa o fai a Eunike mo Loise mo fai ne Kelisiano, kae e penā foki a Timoteo. Ke oko mai ki aso nei, e mafai eiloa o tauloto ne tupuna mo mātua a mea e uke mai i a Loise mo Eunike. E mata, e mafai o fai koe mo fai se fakamalosiga ‵lei ki tamaliki?

A latou kolā ne fai mo fai ne soko Kelisiano i Lusa ne ‵tau eiloa o fia‵fia i te iloaga ne latou a te fakamoemoega telā ne mafai o maua ne soko o Keliso. Kae ne iloa foki ne latou me e ‵tau o fakafesagai atu ki mea faiga‵ta i te fai mo fai se soko. Ne olo atu a tino Iutaia ‵teke malosi mai i Ikonio mo Anitioka ki te fa‵kai, kae ne fakaoso ne latou a tino uiga kaitaua konā, ke ‵teke atu ki a Paulo mo Panapa. E seki leva, kae ne olo atu se vaitino fakasaua ki a Paulo, kae peipei ne latou ki fatu. Ne poko fakafia a ia i fatu, telā ne siga ifo ei a ia ki te laukele. Ne toso atu ne te vaitino a ia ki tua mo te fa‵kai kae tuku atu ke mate.—Galuega 14:19.

Kae ne olo atu a soko i Lusa ki a Paulo, kae ne ‵tu fakatamilo latou i a ia. Kāti ne pelā aka eiloa latou i te taimi ne gasue aka ei tou tagata, tu ki luga, kae toe foki atu mo te loto malosi ki Lusa! I te aso mai tua ifo, ne olo atu lāua mo Panapa ki te fa‵kai o Teipe ke faka‵soko atu te lā galuega talai i ei. Mai tua o te faiga o soko ‵fou i konā, ne toe ‵foki atu eiloa lāua mo te loto ‵toa ki Lusa faitalia te fakamataku. Se a te pogai? Ke “fakamalosi atu ne lāua a soko,” kae e fai mai foki te tala, “ko te mea ke fesoasoani atu ki a latou ke tumau i te fakatuanaki.” Mafaufau la ki te talavou ko Timoteo telā ne fakalogologo mo ana mata e ‵pula ‵toka atu, i te taimi ne akoako ei ne Paulo mo Panapa a Kelisiano konā me i te lotou fakamoemoega ‵malu mō aso mai mua e tāua eiloa ke fa‵ki i mea faiga‵ta konā. Ne fai atu lāua: “E ‵tau mo tatou o ulu atu ki loto i te Malo o te Atua e auala i puapuaga e uke.”—Galuega 14:20-22.

Ko oti eiloa ne lavea ne Timoteo a te ola o Paulo e ‵tusa mo pati konā, mai te fakafesagai atu mo te loto toa ki fakalavelave ko te mea ke fakailoa atu ne ia te tala ‵lei ki nisi tino. Tela la, ne iloa ne Timoteo me kafai e tautali atu a ia ki te fakaakoakoga a Paulo, e mafai loa o ‵teke atu a tino o Lusa; e mafai foki o ‵teke atu tena tamana ki a ia. Kae ne seki talia ne Timoteo a fakamalosiga penā ke fakalavelave ki tena fakaikuga ke tavini atu ki te Atua. I aso nei, e uke a talavou e pelā mo Timoteo. Se mea poto, me e ‵sala atu latou ki taugasoa kolā e ma‵losi te lotou fakatuanaki, kolā e mafai o fakamalosi atu ki a latou. Kae e se talia ne latou a ‵tekemaiga ke ‵fuli latou keatea mai te tavini atu ki te Atua tonu!

E pelā mo te mea ne taku atu muamua, a te suā asiga a Paulo kāti ne fai i te lua io me ko te tolu tausaga mai tua ifo i ei. Fakaataata la i tou mafaufau a te fia‵fia o te kāiga o Timoteo i te taimi ne oko atu ei a Paulo, kae ne olo fakatasi atu mo Sila i te taimi tenei. E mautinoa eiloa me ne fai foki mo fai se taimi fiafia ki a Paulo. Ne mafai o lavea ne ia a ikuga o fuataga o te munatonu kolā ne ‵toki ne ia i Lusa. Me ko fai nei a Loise mo Eunike, ko tena tama fafine, mo fai ne fāfine Kelisiano a‵lofa tumau, ko ‵fonu i te “fakatuanaki” telā ne tavae malosi ne Paulo. (2 Timoteo 1:5) Kae e a te talavou ko Timoteo?

Ne iloa ne Paulo me ko matua ‵lei te talavou talu mai tena asiga muamua. “Ne taku ‵lei a ia ne taina,” e se gata fua i Lusa kae e penā foki i Ikonio, kāti e nofo ki te 20 maila (32 km) te ‵mao ki te feitu ki matū saegala. (Galuega 16:2) Ne ati aka pefea ne ia se ata ‵lei penā?

Ko “tusitusiga tapu” kolā ne akoako ki ei a Timoteo talu mai tena “folikiga” ne tena mātua mo tena tupuna fafine kae ne aofia i ei a pati fakatonutonu ‵lei kae aoga mō talavou. (2 Timoteo 3:15) Tenei te fakaakoakoga e tasi: “Masaua ne koutou a te Atua telā ne faite ne ia koutou, i aso konei koi ‵tupu ake ei koutou.” (Failauga 12:1) Ne momea aka te aoga o pati konā mai tua o te taimi ne puke ‵mau ei a Timoteo ki te Lotu Kelisiano. Ne lavea ne ia me i te ‵toe auala ‵lei ke masaua ne ia tena Mafuaga Sili, ko te fakailoaatuga o te tala ‵lei e uiga ki te Tama a te Atua, ko te Keliso. Ne fakamasani malielie a Timoteo ke manumalo a ia i tena uiga mā telā ne taofi aka a ia mai te fakailoa atu mo te loto toa ki nisi tino a te tala ‵lei e uiga ki a Iesu Keliso.

A tāgata kolā ne fai ne latou te takitakiga i te fakapotopotoga ne lavea ne latou a te gasolo ki mua o Timoteo. E mautinoa eiloa me ne otia olotou loto ke lavea atu a te auala ne ati aka kae fakamalosi atu a te talavou tenei ki nisi tino katoa. Kae e sili atu i te tāua me ne iloa foki ne Ieova a Timoteo. Ne fakaosofia ne te Atua a nisi valoaga e uiga ki a ia—kāti ke fakamatala atu ne ia a te vaegā taviniga telā ka fai ne ia ki fakapotopotoga e uke. I te taimi ne āsi atu ei a Paulo, ne lavea ne ia me ne mafai o fai a Timoteo mo fai se taugasoa fesoasoani ke olo fakatasi lāua i malaga fakamisionale. Ne lotoma‵lie ki ei a taina i Lusa. Ne fakaeke atu olotou lima ki luga i te talavou, se faifaiga telā e fakailoa atu me ko oti ne ‵tofi aka a ia ki se tauliaga fakapito i te taviniga ki a Ieova te Atua.—1 Timoteo 1:18; 4:14.

E mafai o fakaataata ne tatou a te fiafia mo te loto maulalo o Timoteo, ki te lasi o te loto talitonu ki a ia, penā foki mo tiute kolā ko maua ne ia. Ne toka a ia ke fanatu. * Ne pefea a lagonaga o te tamana sē talitonu o Timoteo ki te ‵kamiga fou a tena tama ke fai mo fai se tavini Kelisiano faimalaga? Kāti ne ‵kese ‵ki eiloa a mea i tena mafaufau mō te olaga o tena tama i aso mai mua. Kae e a te mātua o Timoteo mo tena tupuna fafine? E mata, ne fakamata‵mata malosi lāua i te taimi ne taumafai ei lāua o ‵funa aka te lā manava‵se ki te tausiga o te talavou? Konā eiloa a lagonaga masani.

E mautinoa eiloa me ne fano a Timoteo. I te taeao telā ne fakamatala atu i te kamataga o te mataupu tenei, ne talia ne ia se olaga ke faima‵laga fakatasi atu lāua mo te apositolo ko Paulo. I te taimi ne tiakina ei ne ia a Lusa, ko mea katoa i ei, e aofia i ei a fatu mai lalo i ana taka, mo koga moukua ne sasale atu a ia i ei, ko te suā lasaga tenā ki se koga sē iloa kae ‵mao mai tena kāiga. Mai tua o te sa‵saleatuga i te aso kātoa, ne oko atu a tāgata e tokotolu konā ki Ikonio. Ne kamata o lavea ne Timoteo a te fakaokoatuga ne Paulo mo Sila a fakatonuga ‵fou mai te potukau pule i Ielusalema kae ga‵lue ke ati aka te fakatuanaki o tino tali‵tonu i Ikonio. (Galuega 16:4, 5) Kae ko te kamataga fua tenā.

Mai tua o te āsiatuga ki fakapotopotoga i Kalatia, ne tiakina ne misionale auala ‵lasi kae ‵gali a te kau Loma kae sa‵sale atu i te fia selau o maila ki kogā koga ‵lasi o Felukia, kae olo atu ki te feitu ki matū kae oti aka, ki te feitu ki togala. Mai te faka‵logo ki te fakatonuga a te agaga tapu o te Atua, ne olo atu latou ki Teloa, ‵sopo ki te vaka, kae olo atu ki Maketonia. (Galuega 16:6-12) I konā, ne lavea ei ne Paulo a te lasi o te aoga o Timoteo. Ne mafai o tuku ne Paulo a Timoteo i Pelea fakatasi mo Sila. (Galuega 17:14) Ne uga tokotasi atu foki ne ia a te talavou tenei ki Tesalonia. I konā, ne tautali atu ei a Timoteo ki fakaakoakoga kolā ko oti ne lavea ne ia mo te loto finafinau, kae ne fakamalosi aka ne ia a Kelisiano fakamaoni i konā.—1 Tesalonia 3:1-3.

Ne tusi fakamuli atu a Paulo e uiga ki a Timoteo: “E seai aka foki se isi tino i konei e ‵pau mo ia, telā ka saga  faka‵lei atu ki mea e uiga ki a koutou.” (Filipi 2:20) Ne seki maua fakafuasei ne ia a te vaegā ata ‵lei penā. Ne maua eiloa ne Timoteo e auala i te galue malosi, te tavini atu mo te loto maulalo, mo te kufaki mo te fakamaoni mai lalo i tulaga faiga‵ta. Ko oko eiloa i te fakaofoofogia o te fakaakoakoga tenā mō talavou i aso nei! Ke mo a eiloa ma puli me e fakalagolago eiloa ki a koe a te mauaga o se ata ‵lei. Kafai koe koi talavou, e maua ne koe se avanoaga tafasili i te gali ke maua ne koe se igoa ‵lei mai te fakamuamua ne koe a Ieova te Atua i tou olaga kae atafai atu mo te āva ki nisi tino.

I se 14 tupu tausaga, ne fakamāumāu ne Timoteo a taimi e uke ke ga‵lue fakatasi mo te apositolo ko Paulo, tena taugasoa. Ne ‵kau fakatasi lāua i mea fakama‵taku e uke i te galuega a Paulo kae ne maua foki ne lāua a mea fakafia‵fia e uke. (2 Kolinito 11:24-27) Ne ‵pei atu foki a Timoteo ki te falepuipui i se taimi e tasi, ona ko tena fakatuanaki. (Epelu 13:23) Ne ‵pau lāua mo Paulo i te lasi o te lā a‵lofa mo te manavase ki ana taina mo tuagane Kelisiano. Ne tusi atu ei a Paulo ki a ia: “E masaua ne au ou loimata.” (2 Timoteo 1:4) E pelā mo Paulo, e foliga mai me ne fakamasani a Timoteo ke “‵tagi fakatasi mo latou kolā e ‵tagi,” mai te fakaasi atu o te loto malamalama ko te mea ke mafai o fakamalosi kae fakamafanafana atu a ia ki a latou. (Loma 12:15) Ke na fai foki eiloa tatou taki tokotasi penā!

E sē se mea fakaofoofogia, me ne fai a Timoteo mo fai se ovasia Kelisiano tu ‵kese. Ne tuku atu ne Paulo a te tiute ke se āsi atu fua ki fakapotopotoga ke fakamalosi atu kae ke ‵tofi aka foki a tāgata kolā e fetaui ‵lei ke tavini atu e pelā me ne toeaina mo tavini fesoasoani i te fakapotopotoga.—1 Timoteo 5:22.

Ne fiafia malosi eiloa a Paulo ki a Timoteo, mai te tuku atu o pati fakatonutonu fesoasoani e uke mo fakatakitakiga e pelā me se tamana ki te talavou. Ne fakamalosi atu a ia ki a Timoteo ke fakatāua ne ia ana meaalofa faka-te-agaga kae ke tumau eiloa i te gasolosolo atu ki mua. (1 Timoteo 4:15, 16) Ne fakamalosi atu a ia ki a Timoteo ke se talia ne ia tena tulaga talavou—kāti ko tena uiga masani ko te mā—ke taofi aka ei a ia mai te puke ‵mau ki te mea tonu māfai ko ‵tau o fai penā. (1 Timoteo 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Ne tuku atu foki ne Paulo a te fesoasoani ke fakafesagai atu ki te masaki ‵soko o te talavou, kāti ne ‵mae ‵soko tena tinae.—1 Timoteo 5:23.

Ne oko mai te taimi telā ne iloa ne Paulo me ko pili mai te gataga o tena olaga; kāti ko te taimi ke tamate ei a ia. Ne lafo atu ne ia te ‵toe tusi fakaosofia ki a Timoteo. Ne aofia i ei a pati fakaotia loto konei: “Taumafai malosi ke oko fakavave mai koe ki a au.” (2 Timoteo 4:9) Ne alofa malosi a Paulo ki a Timoteo; ne taku ne ia tou tagata ki “taku tama fagasele kae fakamaoni i te Aliki.” (1 Kolinito 4:17) E se tioa eiloa o manako tou tagata ke nofo atu tena taugasoa i ana tafa! E mafai ne tatou katoa o fesili ifo penei, ‘E mata, e ‵sala mai a tino ki a au māfai e ma‵nako ki se fakamafanafanaga i te taimi e fe‵paki ei latou mo fakalavelave?’

E mata, ne oko atu eiloa a Timoteo ki a Paulo? E se iloa ne tatou. Kae e iloa ne tatou me ne fai faeloa ne ia te ‵toe mea e mafai o fai ke fakamafanafana kae fakamalosi atu ki a Paulo mo nisi tino e tokouke. Ne ola eiloa a ia e ‵tusa mo tena igoa, te “Tino Telā e Fakaaloalo ki te Atua.” Kae ne tuku mai eiloa ne ia se fakaakoakoga tu ‵kese o te fakamaoni ki a tatou katoa, talavou mo tino ma‵tua, ke tau‵tali ki ei.