Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Baibolo la Bedell Likawovwira Ŵanthu Kupulikiska Mazgu gha Chiuta

Baibolo la Bedell Likawovwira Ŵanthu Kupulikiska Mazgu gha Chiuta

MULISKA William Bedell wakati wafika ku Ireland mu 1627, wakazizwa na ivyo wakawona. Pa nyengo yira, charu cha Ireland icho ŵanthu ŵake ŵanandi ŵakaŵa Ŵakatolika, chikaŵa pasi pa Britain. Ŵaprotesitanti ŵakaŵa kuti ŵang’anamura kale Baibolo mu viyowoyero vinyake vya ku Europe. Kweni vikuwoneka kuti pakaŵavya uyo wakakhumbanga kuti Baibolo ling’anamulike mu Chiayirishi.

Bedell wakawona kuti ntchiwemi yayi kuti ŵanthu ŵakuyowoya Chiayirishi ŵasambire dankha Chingelezi kuti ŵambe kuŵazga Baibolo. Ntheura wakanozga vyakuti Baibolo ling’anamulike mu Chiayirishi. Kweni Ŵaprotesitanti ŵanandi ŵakamususka chomene. Chifukwa wuli?

ŴAKAKHUMBANGA KUTI ŴANTHU ŴALEKE KUYOWOYA CHIAYIRISHI

Bedell wakaŵikapo mtima kuti wasambire Chiayirishi. Wakati waŵa mulara pa sukulu ya Trinity College ku Dublin kweniso wakati waŵa bishopu wa Tilmore, wakaphaliranga ŵana ŵa sukulu kuti ŵayowoyenge Chiayirishi. Nakuti Fumukazi ya ku England, Elizabeti I, yikambiska Trinity College na chilato chakuti ŵaliska awo ŵasambira pa sukulu iyi ŵakasambizgenge ŵanthu Baibolo mu viyowoyero vyawo. Ntheura Bedell wakakhumbanga kuti ivi ndivyo vichitikenge.

Ŵanthu ŵanandi chomene mu dayosisi ya Kilmore ŵakayowoyanga Chiayirishi. Ntheura Bedell wakakhumbanga kuti mu dayosisi iyi muŵe ŵaliska awo ŵakuyowoya Chiayirishi. Ivyo wakakhumbanga vikukolerana na ivyo mpositole Paulosi wakayowoya pa 1 Ŵakorinte 14:19, kuti: “Mu mpingo ningatemwa kuyowoya mazgu ghankhondi na maghanoghano ghane, mwakuti niŵasambizgeso ŵanji na mazgu gha pamulomo, kuluska mazgu vikwi khumi mu lulimi,” kung’anamura chiyowoyero icho ŵanthu ŵanandi ŵakuleka kuchimanya.

Kweni pakaŵa ŵanthu ŵanyake ŵamazaza awo ŵakayezgayezga kuti ŵamulekeske. Awo ŵakulemba mdauko ŵakalemba kuti ŵanthu ŵanyake ŵakatenge para ŵanthu ŵayowoyenge Chiayirishi mbwenu boma liŵenge pa suzgo ndipo lisangengepo uwemi uliwose yayi. Ŵanyake ŵakatenge para boma la England likukhumba kuti vinthu viliyendere makora, mbwenu likanizge ŵanthu kusambira Chiayirishi. Nakuti ŵakaŵika malango ghakuti ŵanthu Ŵachiayirishi ŵaleke chiyowoyero chawo na mitheto yawo, ndipo ŵasambire Chingelezi na kutolera machitiro na nkharo ya Ŵangelezi.

BEDELL WAKAMBISKA NTCHITO YA KUNG’ANAMURA BAIBOLO

Bedell wakagongowa yayi na ivyo ŵanthu aŵa ŵakachitanga. Cha m’ma 1630, wakamba kung’anamura Baibolo mu Chiayirishi kufuma ku Baibolo Lachingelezi ilo likaŵa kuti lafuma waka (King James Version 1611). Wakakhumbanga kuti wafumiske Baibolo ilo ŵanthu ŵanandi ŵangalipulikiska luŵiro. Wakawona kuti usange Baibolo lingaleka kung’anamulika mu chiyowoyero ichi, mbwenu ŵanthu ŵakavu ŵangasambira yayi Malemba kuti ŵazakasange umoyo wamuyirayira.—Yohane 17:3.

Bedell wakaŵa wakwamba yayi kuwona kuti ŵanthu ŵakukhumbikwira Baibolo mu chiyowoyero chawo. Vyaka 30 kumanyuma, bishopu William Daniel wakawona kuti chikaŵa chinonono kuti ŵanthu ŵasambire Baibolo chifukwa likaŵa mu chiyowoyero icho ŵakachimanyanga yayi. Daniel wakang’anamura Testamente Lasono (Mateyu m’paka Uvumbuzi) mu Chiayirishi. Ntheura Bedell wakamba kung’anamura Malemba Ghachihebere panji kuti, Testamente Lakale. Mu Baibolo ilo lero ŵakulichema Bedell’s Bible muli ivyo wakang’anamura Bedell na William Daniel. Nakuti Baibolo la Bedell likaŵa lekha lamsuma ilo likang’anamurika mu Chiayirishi. Pakaŵavya linyake m’paka pakajumpha vyaka 300.

Bedell wakalemba ntchito ŵanalume ŵaŵiri Ŵachiayirishi kuti ŵamovwire kung’anamura kufuma ku Chingelezi kuya mu Chiayirishi. Bedell wakamanyanga Chihebere, ndipo iyo pamoza na ŵanyake ŵaŵiri ŵakawelerangamo vesi lililose na kunozgamo. Pakukhumba kusimikizga kuti ivyo ŵang’anamura ni vyaunenesko, ŵakawonangaso mu Baibolo Lachiitaliya ilo wakang’anamura Giovanni Diodati. Wakawonangaso mu Septuagint Yachigiriki, na mu m’pukutu unyake Wachihebere wakale.

Ŵanthu aŵa ŵakatolera ivyo ŵakachita awo ŵakang’anamura Baibolo la King James Version, ndipo mu malo ghanandi ŵakalembamo zina la Chiuta. Mwachiyelezgero, pa Exodus 6:3, ŵakalembapo zina la Chiuta lakuti “Iehovah.” Ivyo Bedell wakalemba ŵali kuvisunga ku Marsh’s Library, Dublin, Ireland.—Wonani bokosi lakuti “Ŵakakumbuka na Kuwonga Ntchito ya Bedell.”

PAUMALIRO LIKAFUMA

Bedell wakamalizga ntchito yakung’anamura Baibolo cha mu 1640. Kweni wakatondeka kulifumiska nyengo yeneyira. Chifukwa wuli? Chifukwa chimoza ntchakuti ŵanthu ŵakalutilira kumususka. Ŵakususka ŵakayowoyera viheni munthu uyo Bedell wakamulemba ntchito kuti wang’anamure Baibolo, ŵakakhumbanga kumugongoweska. Kweniso ŵakamukaka na kumujalira mu jele. Vinthu vikafikaso paheni mu 1641, ŵanthu ŵakakwiya na kuchita vivulupi kuti ŵakukhumba yayi kuyowoya Chingelezi. Nangauli Bedell wakaŵa Mungelezi, kweni ŵanthu ŵanyake ŵa ku Ireland kwenekura ŵakamubisa chifukwa ŵakamutemwanga chomene. Kweni pamanyuma ŵasilikari ŵakugaluka ŵakamujalira mu jele liheni chomene. Ichi chikwenera kuti ndicho ntchifukwa chinyake icho wakafwira luŵiro mu 1642. Wakafumiska yayi Baibolo lake.

Ivyo Bedell wakalemba m’ma 1640, na Baibolo ilo likafuma mu 1685

Ntchito ya Bedell yikakhala pachoko kuzgeŵelekera apo ŵanthu ŵakanjira na kunanga nyumba yake. Mwamwaŵi, mubwezi wa Bedell wakaponoska mapepara ghose agho wakang’anamura. Nyengo yikati yajumphapo, Narcissus Marsh, uyo wakaŵa bishopu mulara wa Armagh kweniso wasembe wa Church of Ireland, wakavitora vinthu vira. Wakasanga wovwiri wa ndalama kwa wasayansi Robert Boyle ndipo wakachita chikanga na kufumiska Baibolo la Bedell mu 1685.

LIKAŴA LICHOKO KWENI LIKAWOVWIRA CHOMENE

Ŵanthu ŵanandi ŵakamanya yayi kuti kuli Baibolo la Bedell. Likaŵa lichoko kweni likawovwira chomene ŵanthu kuti ŵapulikiske Mazgu gha Chiuta. Likawovwira chomene ŵanthu ŵakuyowoya Chiayirishi mu Ireland, Scotland na malo ghanyake. Ŵanthu ŵakaŵa na mwaŵi wa kuŵazga Mazgu gha Chiuta mu chiyowoyero chawo na kumazga njara yawo yauzimu.—Mateyu 5:3, 6.

“Apo tikaŵazganga Baibolo la Bedell, tikapulika mazgu gha Chiuta mu chiyowoyero chithu. Ichi chikatovwira chomene ine na ŵamunyumba yane kuti tisambire unenesko wa mu Baibolo”

Baibolo la Bedell lichali kovwira ŵanthu awo ŵakukhumba kumanya Chiuta na kuchita icho ntchakwenelera. Munthu munyake uyo wakuyowoya Chiayirishi, uyo sonosono apa wali kusambira Baibolo, wakati: “Apo tikaŵazganga Baibolo la Bedell, tikapulika mazgu gha Chiuta mu chiyowoyero chithu. Ichi chikatovwira chomene ine na ŵamunyumba yane kuti tisambire unenesko wa mu Baibolo.”