VYAKUMERA vili na nthowa yakonkhera nkhongono ku dazi kuti vipange chakurya. Nthowa iyi yikuchemeka fotosinsesisi. Kweni kafukufuku wakulongora kuti vyakumera vinyake vikuchita chinthu chinyake chakuzizwiska. Vikupendesera na kumanya sipidi iyo vingalyera chakurya icho vyasunga usiku.

Wonani fundo iyi: Muhanya, vyakumera vikonkha mphepo yiheni (carbon dioxide) mu mlengalenga na kuyizgora chakurya (starch) na shuga. Usiku, vyakumera vinandi vikurya chakurya icho vyangusunga muhanya. Ntheura vikufwa na njara yayi, ndipo vikulutilira kukura. Kweniso vikurya chakurya icho vyasunga pa sipidi yakwenelera. Vikuchimbilira yayi kweniso vikufwasa chomene yayi, mwakuti para kukucha viŵenge kuti vyarya chakurya chakukwana 95 pa 100. Para kwacha vikwambaso kupanga chakurya chinyake.

Ivi ŵakavibowozga ŵakati ŵasambira chakumera chakuchemeka Arabidopsis thaliana. Awo ŵakachitanga kafukufuku uyu ŵakasanga kuti chakumera ichi chikugaŵa mwakupwelelera chakurya icho chikusunga. Chikutolera pa nyengo iyo yakhalako kuti kuche, kwali ni maora 8, 12, panji 16. Vikuwoneka kuti chakumera ichi chikugaŵa chakurya icho chilipo na utali wa nyengo iyo yakhalako kufika mulenji. Ntheura chikumanya sipidi iyo chingalyera chakurya icho.

Kasi vyakumera vikumanya wuli unandi wa chakurya icho vyasunga? Kasi vikupima wuli nyengo? Ndipo ntchivichi chikovwira kuti vipangenge masamu? Panji kafukufuku uyo ŵanthu ŵakuchita watovwirenge kuzgora mafumbo agha munthazi.

Kasi mukuti wuli? Kasi vikuchitika vyekha kuti vyakumera ivi vichitenge masamu? Panji waliko uyo wakavipanga kuti vichitenge nthena?