Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

NKHANI YA PA CHIKOPI | NTHOWA 5 ZAKUPWELELERA UMOYO WINU

Nthowa Zakupwelelera Umoyo Winu

Nthowa Zakupwelelera Umoyo Winu

PALIJE uyo wakukhumba kulwara. Matenda ghakutangwaniska kweniso ghakumara ndalama. Para mwalwara, mukujipulika makora yayi ndipo mungatondeka kugwira ntchito, kuluta ku sukulu, kusanga ndalama, panji kupwelelera ŵamunyumba yinu. Nyengo zinyake mungakhumbikwira kuti munthu wamupwelelerani na kulipira ndalama zinandi ku chipatala.

Kujivikilira nkhuwemi kuluska kughanaghana kuti para mwalwara ŵachipatala ŵamumuchizgani. Matenda ghanyake mungaghagega yayi. Kweni pali vinyake ivyo mungachita kuti muleke kulwaralwara. Wonani vinthu 5 ivyo mungachita kuti mupwelelere umoyo winu.

1 KANANI UKAZUZI

Madokotala ghakuti, kugeza mu mawoko kukovwira chomene kuti tileke kulwaralwara panji kuthandazga matenda. Para mawoko ghithu ghakhwaska chinthu icho chili na majeremusi, ntchipusu kutora chikhoso usange tikufikinya pa mphuno panji mu maso. Ntheura, nyengo zose tikwenera kugeza mu mawoko kuti tileke kutora matenda. Ŵana ŵakujumpha 2 miliyoni ŵa vyaka 5 kukhilira pasi ŵakufwa chaka chilichose na vilaso kweniso matenda ghapamoyo agho ghakwiza chifukwa cha ukazuzi. Ntheura tikwenera kutalikirana na ukazuzi kuti tileke kuthandazga matenda agha. Nthenda yakofya ya Ebola nayo yingachepako usange tikugeza mu mawoko.

Pali nyengo izo kugeza mu mawoko nkhwakukhumbikwa chomene kuti tivikilire umoyo withu na wa ŵanyithu. Tikwenera kugeza mu mawoko:

  • Para tafuma ku chimbuzi.

  • Para tamara kusintha mwana theŵera panji kumupipa.

  • Pambere tindaŵike munkhwala pa chilonda kweniso para tamara.

  • Pambere tindawonane na mulwari kweniso para tamara.

  • Pambere tindaphike chakurya, kupelekera, panji kurya.

  • Para tayethyemura, kukhosomora, panji kupenkha.

  • Para takora chiŵeto panji mavi yake.

  • Para tamara kuyora viswaswa.

Nkhani ya kugeza mu mawoko tileke kuyidelera. Kafukufuku wakulongora kuti ŵanandi ŵakugeza yayi mu mawoko para ŵafuma ku chimbuzi ndipo ŵanyake ŵakugeziska yayi. Kasi tingageza wuli mu mawoko?

  • Tithiremo maji ghakutowa mu mawoko na kuphaka sopo.

  • Tigeze mwakukwana mu mawoko ghose ndipo tingaluwanga yayi kusuka mu njoŵe, vigunwe, na mufyakanya.

  • Tigeze kwa masekondi 20.

  • Tisukuluzgemo na maji ghakutowa.

  • Tipupute na kasalu kakutowa panji timije maji.

Fundo izi zikuwoneka zipusu waka kweni zingatovwira kugega matenda na kuponoska umoyo withu.

2 MAJI GHAWEMI

Mu vyaru vinyake, ntchakusuzga kusanga maji ghawemi. Kweni mu charu chilichose maji ghawemi ghanganangika chifukwa cha kusefukira kwa maji, chivula chikuru, kuphulika kwa mapayipi ya maji, na masuzgo ghanyake. Para maji ghakufuma ku malo ghawemi yayi panji ghakusungika makora chara, ghangaŵa na majeremusi agho ghangambiska matenda nga ni kolera, pamoyo pa ndopa, matenda gha chiŵindi, na ghanyake. Chaka chilichose ŵanthu ŵakujumpha 1 biliyoni ŵakukoleka na matenda ghakufumira chifukwa cha kumwa maji ghaheni.

Pali vinandi ivyo mungachita kuti muleke kulwaralwara

Ŵanthu ŵanandi ŵakulwara kolera para ŵamwa maji panji ŵarya chakurya icho chakhwaskana na viheni ivyo vyafuma mwa mulwari. Kasi mungajivikilira wuli usange maji agho mukugwiliskira ntchito ghakufuma ku malo ghawemi yayi?

  • Woneseskani kuti maji ghose ghakumwa, ghakusukira mino, ghakupangira maayisi, kusukira mbale na vyakurya, na kuphikira, ghakwenera kuŵa ghawemi. Ndipo usange mugurenge maji gha mu mabotolo, ghaŵe ghakufuma ku makamupani ghakuzomerezgeka na boma.

  • Usange maji gha mu mipopi ghanangika, mughaphike panji kughathira munkhwala pambere mundambe kughagwiliskira ntchito.

  • Para mughathirenge munkhwala, nga ni kulorini panji wotagadi, londezgani ulongozgi wake.

  • Mukwenera kusefa maji na kasalu kawemi.

  • Musungenge maji mu chinthu chiwemi na kubenekelerapo kuti ghaleke kunangikaso.

  • Woneseskani kuti kapu uyo mukutolera maji ngwakutowa.

  • Mukwenera kugeza mu mawoko pambere mundatore maji, kweniso lekani kubizga mawoko mu maji ghakumwa.

3 VYAKURYA

Munthu wakuŵa na umoyo uwemi para wakurya vyakurya vyakwenelera. Ntheura mukwenera kughanaghanira unandi wa muchere, mafuta, na shuga ivyo mukuŵika ku vyakurya. Kweniso mukwenera kughanaghanira unandi wa chakurya icho mukurya. Muryenge chomene vipasi na mphangwe, ndiposo muryenge vyakurya vyakupambanapambana. Muryengeso vyakurya vyamugayiwa. Vyakurya vyamugayiwa vili na vinthu vinandi vyakukhumbikwa mu thupi. Mungaryanga nyama panji nkhuku yinandi yayi, m’malo mwake muryenge chomene somba. Vyakurya nga ni ntchunga na skaŵa navyo vili na mapurotini agho ghakukhumbikwa mu thupi la munthu.

Mungaŵa chiduntu usange mukurya vyashuga chomene na vyamafuta chomene. Kuti muleke kuŵa chiduntu mumwenge maji m’malo mwa kumwa vinthu vyakunong’omera. Muryenge vipasi vinandi m’malo mwa kurya vinthu vyashuga munandi. Muchepeske kurya vyamafuta chomene nga ni masoseji, nyama, sitoku, tchizi, makeke, na mabisiketi. Kuthira mafuta ghanandi yayi ku vyakurya.

BP yikukwera chomene usange munthu wakutemwa vyakurya vyamuchere unandi. Usange muli na BP, mukwenera kuŵika muchere uchoko ku vyakurya. Nyengo zinyake, m’malo mwa kuŵika muchere ku chakurya, muŵikengeko waka masipayisi.

Ntchakuzirwa kumanya unandi wa chakurya icho mukurya. Para mwakhuta ntchiwemi yayi kulutilira kurya.

Mukwenera kupweleleraso chakurya kuti chileke kumupani matenda. Usange chakurya chindaphikike makora panji kusungika makora mungalwara nacho. Chaka chilichose munthu yumoza pa ŵanthu 6 ku America wakulwara chifukwa cha kurya vyakurya ivyo vyanangika. Ŵanandi ŵakuchira, kweni ŵanyake ŵakufwa. Kasi mungachita wuli kuti suzgo ili lileke kumuwirani?

  • Mukwenera kusuka makora mphangwe pambere mundaphike.

  • Nyengo zose mukwenera kugeza na sopo mu mawoko, kweniso vinthu ivyo mugwiliskirenge ntchito pakunozga chakurya muvisukenge na maji ghakotcha na sopo.

  • Lekani kuŵika chakurya pa mbale iyo panguŵa masumbi ghambura kuphika, nkhuku, nyama, panji somba pambere mundasuke. Ivi vikovwira kuti muleke kuthandazga majeremusi.

  • Chakurya muchiphikenge mwakukwana ndipo sungani mwaluŵiro mu furiji para muryenge nyengo yeneyiyo yayi.

  • Tayani chakurya icho chakhala kwa ora limoza panji ghaŵiri kwambura kuŵika mu furiji.

4 KUCHITA MASEŴERA

Maseŵera ngakukhumbikwa kwa munthu waliyose kuti thupi ligwire makora ntchito. Ŵanandi ŵakuchita maseŵera mwakukwana yayi. Chifukwa wuli munthu waliyose wakwenera kuchita maseŵera? Maseŵera ghangamovwirani kuti:

  • Mugonenge mwakukwana.

  • Thupi liŵe lakutakasuka.

  • Muŵe ŵankhongono.

  • Muleke kuŵa chiduntu panji kughanda chomene.

  • Muchepeske suzgo la maghanoghano.

  • Muleke kufwa luŵiro.

Para mukuchita yayi maseŵera:

  • Mungalwara nthenda ya mtima.

  • Mungalwara nthenda ya shuga.

  • Mungaŵa na BP yakukwera chomene.

  • Mu misempha yinu mungaŵa mafuta ghanandi.

  • Mungalwara sitiroku.

Maseŵera agho munthu wangachita ghakuthemba pa msinkhu wake na umo thupi lake liliri. Ntheura mungafumba ŵachipatala kuti ŵamovwirani kusankha mtundu wa maseŵera agho mungachita. Ŵana na ŵachinyamata ŵakwenera kuchita maseŵera ghankhongono kwa ora limoza zuŵa lililose. Ŵalara ŵakwenera kuchita maseŵera ghambura kuvuska chomene kwa maora ghaŵiri na hafu pa sabata, panji ŵangachita maseŵera ghankhongono chomene kwa ora limoza na maminiti 15 sabata yiliyose.

Sankhani maseŵera agho ghakumukondweskani. Mungaseŵera bola, kuphinda, kutchova njinga, kulima, kudumura nkhuni, kushuwa panji kuskamba, kuvuŵa wato, kuchimbira, kuvina, na kudukaduka. Kasi mungamanya wuli usange mukuchita maseŵera ghambura kuvuska panji ghankhongono chomene? Para mukuchita maseŵera ghambura kuvuska, mukufoma waka, kweni para mukuchita maseŵera ghankhongono mukutondeka na kuyowoya wuwo.

5 KUGONA MWAKUKWANA

Nyengo iyo munthu waliyose wakugonera yikupambana. Ŵabonda ŵanandi ŵakugona maora 16 m’paka 18 pa zuŵa, ŵana awo ŵamba kwenda ŵakugona maora 14. Ndipo ŵana awo ŵandambe sukulu ŵakugona maora 11 panji 12. Ŵana awo ŵamba sukulu ŵakugona maora 10, ŵanyamata ŵakugona maora 9 panji 10, ndipo ŵalara ŵakugona maora 7 panji 8.

Kugona mwakukwana nkhwakukhumbikwa chomene. Ŵadokotala ŵakuti kugona mwakukwana kukovwira kuti:

  • Ŵana na ŵachinyamata ŵakurenge.

  • Musambirenge na kukumbuka vinthu.

  • Thupi ligayenge makora vyakurya.

  • Mtima ugwirenge makora ntchito.

  • Muleke kulwaralwara.

Para munthu wakugona mwakukwana yayi, wangaŵa chiduntu, wangasuzgika maghanoghano, wangalwara nthenda ya mtima, nthenda ya shuga, panji kuchita ngozi mwaluŵiro. Lekani tikwenera nadi kugona mwakukwana.

Kasi mungachita wuli para mukugona mwakukwana yayi?

  • Yezgani kugona na kuwuka nyengo yakuyana waka zuŵa lililose.

  • Mu chipinda muleke kuŵa viwawa, muŵe kamdima, ndipo muleke kuzizima panji kotcha chomene.

  • Lekani kuseŵereska foni panji kuwonelera TV uku muli pa bedi.

  • Pa bedi pakwenera kuŵa pawemi.

  • Para muli pafupi kugona lekani kurya chomene, kumwa khofi panji moŵa.

  • Usange mwalondezga masachizgo agha kweni muchali na suzgo la kugona, panji mukugona chomene muhanya, panji mukusuzgika kuthuta para mwagona, mungaluta ku chipatala.