Xana N’wananga U Fanele A Nghena Xikolo?

XANA wa tianakanya u nga koti ku hlaya leswi tsariweke eka tluka leri? Ku vuriwa yini hi loko u nga koti ku vulavula ririmi ra ximfumo ra le tikweni ra rikwenu? Ku vuriwa yini hi loko u nga swi tivi leswaku tiko ra ka n’wina ri le kwihi emepeni wa misava? Vana va ntsandza vahlayi va ta kula va ri tano. Ku vuriwa yini hi vana va wena?

Xana n’wana wa wena u fanele a nghena xikolo? Ematikweni yo tala, ku nghena xikolo u kondza u heta swo boha naswona xi ngheniwa mahala. Nhlangano wa Timfanelo ta Vana wu teka dyondzo yi ri mfanelo ya xisekelo. Ni Vumbiwa Bya Misava Hinkwayo Bya Timfanelo Ta Vanhu byi vula tano. Hambiswiritano, ematikweni man’wana swi nga ha endleka leswaku xikolo a xi ngheniwi mahala, naswona vatswari van’wana swi nga ha va tikela ku hakela timali ta kona. A hi languteni mhaka leyi hi ndlela leyi vatswari lava nga Vakreste lava lavaka vana va vona va dyondza exikolweni lexi faneleke kumbe va dyondza hi ndlela yin’wana va yi langutaka ha yona.

Swikombiso Swa Vanhu Lava Kotaka Ku Hlaya Ni Ku Tsala Va Le Bibeleni

Malandza yo tala ya Xikwembu lama boxiweke eBibeleni a a ma kota ku hlaya ni ku tsala. Vaapostola va Yesu, ku nga Petro na Yohane a a va ri vaphasi va tihlampfi va Vayuda kambe va tsale tibuku ta Bibele hi Xigriki ku nga ri hi ririmi ra vona ra le Galeliya. * Entiyisweni, vatswari va vona va endle leswaku va kuma dyondzo ya xisekelo. Vatsari van’wana va Bibele lava a va ri ni dyondzo ya xisekelo i murisi Davhida, murimi Amosi na Yuda makwavo wa Yesu, loyi kumbexana na yena a a ri muvatli.

Yobo a a kota ku hlaya ni ku tsala, naswona buku ya Bibele leyi thyiweke vito rakwe yi komba leswaku a a yi tiva sayense. Swi nga ha endleka a a ri ni vuswikoti byo tsala hi ndlela yo phata, hikuva rungula rakwe leri tshahiweke ebukwini ya Yobo i ro phata. Naswona ha swi tiva leswaku Vakreste vo sungula a va dyondzile hikuva leswi swi nga ha endlekaka ku ri tinotsi ta vona ta Matsalwa swi kumeke swi tsariwe eswiphambatini.

Dyondzo I Ya Nkoka Eka Vakreste

Vakreste hinkwavo va fanele va antswisa vutivi bya vona bya Bibele loko va lava ku tsakisa Xikwembu. (Vafilipiya 1:9-11; 1 Vatesalonika 4:1) Loko hi hisekela ku tirhisa Matsalwa ni tibuku leti sekeriweke eBibeleni hi ta endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Leswi Xikwembu xi nyikeke vagandzeri va xona Rito ra xona leri tsariweke, xi langutele leswaku va ri hlaya hilaha va nga kotaka hakona. Loko u hlaya Bibele u yi twisisa, swa olova ni ku tirhisa ndzayo ya yona. Ina, man’wana ya matsalwa ya yona hi nga ha ma hlaya ko tala leswaku hi ma twisisa kutani hi kota ku anakanyisisa ha wona.—Pisalema 119:104; 143:5; Swivuriso 4:7.

Lembe na lembe, vanhu va Yehovha va kuma tibuku leti nga ni rungula leri pfunaka leti lunghiseleriweke ehansi ka nkongomiso wa “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha.” (Matewu 24:45-47) Tibuku teto ti vulavula hi vutomi bya ndyangu, mindhavuko, vukhongeri, sayense ni timhaka tin’wana to tala. Xa nkoka swinene hileswi ti nga ni ndzayo leyi humaka eMatsalweni. Loko vana va wena va nga koti ku hlaya, va ta kayela rungula ra nkoka ngopfu.

 I swa nkoka ku dyondza matimu ya vanhu hikuva swi hi pfuna ku twisisa leswaku ha yini ku laveka Mfumo wa Xikwembu. Vutivi bya xisekelo bya dyondzo ya ntivo-misava na byona bya laveka. Bibele yi vulavula hi matiko yo tala, yo tanihi Israyele, Egipta na Greece. Xana n’wana wa wena wa swi tiva leswaku ma kumeka kwihi emepeni wa misava? Xana a nga swi kota ku komba tiko ra rikwavo emepeni? Loko munhu a nga koti ku hlaya mepe sweswo swi nga ha endla leswaku munhu a nga yi tirhi kahle nsimu leyi a averiweke yona.—2 Timotiya 4:5.

Malunghelo eVandlheni

Vakulu lava nga Vakreste ni malandza ya vutirheli va ni mintirho yo tala leyi katsaka ku hlaya. Hi xikombiso, va ni swiavelo swa ku lunghiselela minhlangano ya vandlha. Ku ni xilaveko xa ku tsala tioda ta tibuku ni minyikelo leyi humesiweke. Loko munhu a nga dyondzanga swi ta n’wi tikela ngopfu ku yi endla kahle mintirho leyi.

Vatirhi vo tirhandzela va tirha emakaya ya Bethele emisaveni hinkwayo. Leswaku vatirhi lava va vulavurisana kahle va tlhela va endla mintirho yo fana ni ku hundzuluxela tibuku ni ku lunghisa michini, va fanele va swi kota ku hlaya ni ku tsala hi ririmi ra ximfumo ra tiko leri va tshamaka eka rona. Leswaku vana va wena va ta kota ku kuma malunghelo yo fana ni lawa, va fanele va va ni dyondzo ya xisekelo. Hi swihi swivangelo swin’wana leswi twalaka swa leswaku n’wana wa wena a nghena xikolo?

Vusweti Ni Swiyilayila

Vanhu lava dyaka rikoko ra xilondza swi nga ha endleka va nga koti ku endla nchumu eka swiyimo swin’wana. Hambiswiritano, loko hi dyondzilenyana hi nga ha pfuneka swin’we ni vana va hina leswaku hi papalata ku xaniseka swi nga fanelanga. I vanhu va nga ri vangani ntsena lava nga dyondzangiki lava swi kotaka ku antswisa swiyimo swa vona. Minkarhi yin’wana vana, hambi ku ri vatswari va fa hikwalaho ka leswi muholo lowu nga nyawuriki wu va endlaka va nga koti ku kuma vutshunguri. Hakanyingi vanhu lava nga dyondzangiki hi vona va sikaka ni ku pfumala ndhawu yo fihla nhloko. Dyondzo kumbe ku tiva ku hlaya ni ku tsala swi nga ha pfuna etimhakeni leti.

Ku dyondza swi tlhela swi hunguta ku rhandza swiyilayila. Ina, vanhu lava dyondzekeke ni lava nga dyondzekangiki va pfumela eka swiyilayila. Kambe lava nga dyondzangiki va nga kanganyisiwa va tlhela va dyeleriwa hi ku olova ku tlula van’wana, tanihi leswi va nga kotiki ku hlaya rungula leri vulavulaka hi swilo sweswo. Hikwalaho, va kholwa swiyilayila ngopfu naswona va pfumela leswaku mungoma a nga va tshungula hi singita.—Deteronoma 18:10-12; Nhlavutelo 21:8.

Munhu A Nga Dyondzeli Ku Kuma Ntirho

Vo tala va vona onge xikongomelo-nkulu xa dyondzo i ku kuma mali. Kambe, vanhu van’wana lava dyondzekeke a va tirhi kumbe van’wana muholo wa vona a wu nyawuli. Hikwalaho vatswari van’wana va nga anakanya leswaku a swi pfuni nchumu ku yisa n’wana exikolweni. Kambe ku nghena xikolo swi endla leswaku munhu a kota ku kuma mali; swi tlhela swi endla leswaku vana swi va fambela kahle evuton’wini. (Eklesiasta 7:12) Loko munhu a kota ku vulavula, ku hlaya ni ku tsala ririmi ra ximfumo ra le tikweni leri a tshamaka eka rona, a nga chavi ku vulavula ni vatshunguri, valawuri va tiko kumbe vatirhi va le banki.

Etindhawini tin’wana, vana lava nga dyondzangiki va nga ha yisiwa eka munhu wo karhi leswaku va ya dyondzisiwa ntirho wo aka, wo phasa tinhlampfi, wo rhunga, kumbe mintirho  yin’wana. I swinene ku dyondza ntirho wa mavoko, kambe loko vana volavo va nga si tshama va nghena xikolo, swi nga ha va tikela ku dyondza ku hlaya ni ku tsala kahle. A swi kanakanisi leswaku loko vo rhanga va kuma dyondzo ya xisekelo ku ri kona va dyondzaka ntirho wa mavoko, va ta swi kota ku papalata ku tirhisiwa hi ndlela yo biha naswona va ta hanya vutomi lebyi enerisaka swinene.

Yesu wa le Nazareta a a ri muvatli naswona a swi kanakanisi leswaku Yosefa, tata wa yena wa muwundli u n’wi dyondzise ntirho. (Matewu 13:55; Marka 6:3) Yesu na yena a a dyondzile hikuva loko a ri ni malembe ya 12 u swi kotile ku vulavula swilo leswi wupfeke ni vavanuna lava dyondzekeke etempeleni. (Luka 2:46, 47) Loko Yesu a dyondza ntirho wa mavoko sweswo a swi n’wi kavanyetanga leswaku a nga dyondzi ni swilo swin’wana.

Xana Vana Va Vanhwanyana Na Vona Va Fanele Va Nghena Xikolo?

Minkarhi yin’wana vatswari va yisa vana va vafana exikolweni kambe va nga va yisi va vanhwanyana. Kumbexana vatswari van’wana va anakanya leswaku swa durha ku dyondzisa vana va vona va vanhwanyana, naswona va tshemba leswaku vanhwanyana va nga pfuna vamana wa vona swinene loko va ri ekaya siku hinkwaro. Kambe vana va xisati lava nga dyondzangiki a va nge vi na vumundzuku lebyinene. Buku ya vandla ra Nkwama wa Vana wa Nhlangano wa Matiko (United Nations Children’s Fund [UNICEF]) yi ri: “Mindzavisiso yo tala yi  kombise leswaku ku dyondzisa vana va vanhwanyana i endlelo ra kahle ngopfu ro herisa vusweti.” (Poverty and Children: Lessons of the 90s for Least Developed Countries) Vanhwanyana lava dyondzekeke va swi kota ku langutana ni swiphiqo swa vutomi naswona va swi kota ku endla swiboho swa vutlhari, xisweswo va vuyerisa vanhu hinkwavo endyangwini.

Ndzavisiso lowu endliweke malunghana ni ku fa ka tincece le Benin, eAfrika Vupela-dyambu, wu kombise leswaku vamanana lava nga dyondzangiki va feriwa hi vana va 167 eka va 1 000 lava nga ehansi ka malembe ya ntlhanu, kasi vavasati lava nga dyondza va ya fika exikolweni xa le henhla va feriwa hi vana va 38. Vandla ra UNICEF ri gimeta hi ku: “Le Benin loko vamanana va nga dyondzanga va feriwa hi vana vo tala, kasi loko va dyondzile a va feriwi hi vana vo tala, hilaha swi nga ha kona emisaveni hinkwayo.” Kutani, loko wo yisa n’wana wa wena wa nhwanyana exikolweni swi nga ha n’wi pfuna hi tindlela to tala.

Xana Ku Dyondza Ku Hlaya Ni Ku Tsala Swi Enerile?

Laha swi lavekaka, Timbhoni ta Yehovha ti dyondzisa vanhu lava nga evandlheni ku hlaya ni ku tsala loko va nga swi koti. * Lunghiselelo leri ra nkoka ri pfuna vanhu leswaku va kota ku hlaya, hakanyingi va hlaya hi ririmi ra rikwavo. Xana swi enerile loko u dyondze ku hlaya ni ku tsala ntsena? Xana vandlha ri languteriwe ku dyondzisa vana va wena hambiloko swikolo swi ri kona?

 Hambileswi ku dyondzisiwa ku hlaya ni ku tsala ku nga lunghiselelo lerinene leri endliwaka hi mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha, ri endleriwe vanhu lavakulu lava nga yangiki exikolweni loko va ha ri vana. Kumbexana vatswari va vona a va nga wu voni nkoka wa ku ya nghena xikolo kumbe swikolo a swi nga ri kona. Vanhu vo tano va nga pfuniwa loko va ya eka titlilasi to dyondzisa ku hlaya ni ku tsala leti nga kona emavandlheni. Kambe dyondzo leyi a yi sivi leyi dyondziwaka eswikolweni swa ntolovelo naswona a yi endleriwanga ku dyondzisa leswi dyondziwaka exikolweni xa le hansi. Tidyondzo to tanihi sayense, tinhlayo ni matimu a swi dyondzisiwi etitlilasini leti. Hambiswiritano, swi nga ha dyondzisiwa eswikolweni leswi tolovelekeke.

EAfrika, etitlilasini to dyondzisa ku hlaya ni ku tsala hakanyingi ku tirhisiwa ririmi ra xintima naswona a hi kanyingi ku tirhisiwaka ririmi ra ximfumo ra kwalaho. Kambe, eswikolweni leswi tolovelekeke hakanyingi ku tirhisiwa ririmi ra ximfumo. Leswi swi endla leswaku vana va vuyeriwa swinene hikuva tibuku to tala ti kumeka hi ririmi ra ximfumo. Hambileswi titlilasi to dyondza ku hlaya ni ku tsala ta le vandlheni ti nga engetelaka eka dyondzo ya n’wana leyi tolovelekeke, a ti sivi dyondzo leyi tolovelekeke. Kutani, leswi ku dyondza swi pfunaka, xana a swi fanelanga leswaku vana va yisiwa exikolweni?

Vutihlamuleri Bya Vatswari

Vavanuna lava rhangelaka evandlheni va fanele va va Vakreste lava nga xikombiso lexinene. Va fanele va langutela mindyangu ya vona ni vana va vona hi “mukhuva lowunene.” (1 Timotiya 3:4, 12) Ku ungamela hi “mukhuva lowunene” swi katsa ku endla xin’wana ni xin’wana leswaku hi pfuna vana va hina leswaku va nga xaniseki mundzuku.

Xikwembu xi nyike vatswari lava nga Vakreste vutihlamuleri lebyikulu. Va fanele va kurisa vana va vona hi ku ya hi Rito ra xona va tlhela va va pfuna leswaku va “rhandza vutivi.” (Swivuriso 12:1; 22:6; Vaefesa 6:4) Muapostola Pawulo u tsarile: “Hakunene, loko munhu a nga va wundli lava nga va ka vona, ngopfu-ngopfu lava nga swirho swa ndyangu wakwe, u landzule ripfumelo naswona u bihe ngopfu ku tlula munhu la nga riki na ripfumelo.” (1 Timotiya 5:8) Vana va hina va fanele va kuma dyondzo leyi faneleke.

Minkarhi yin’wana eswikolweni vana a va dyondzisiwi hi ndlela leyi faneleke, hikwalaho ka leswi va nga tala ngopfu, hikwalaho ka ku kayivela ka mali, kumbe hikwalaho ka leswi vadyondzisi va nga tsakangiki naswona va holeriwaka swimalana. Hikwalaho, i swa nkoka leswaku vatswari va kambisisa leswi vana va vona va swi dyondzaka exikolweni. I swinene ku tolovelana ni vadyondzisi ngopfu-ngopfu eku sunguleni ka lembe rin’wana ni rin’wana, u tlhela u va vutisa leswaku i yini lexi nga pfunaka n’wana wa wena leswaku a va xichudeni xo antswa. Hikwalaho, vadyondzisi va ta swi vona leswaku wa wu tlangela ntirho wa vona naswona va ta ya va endla matshalatshala lamakulu leswaku va dyondzisa vana hi ndlela leyi faneleke.

Dyondzo yi pfuna n’wana leswaku a kula kahle. Swivuriso 10:14 yi ri: “Lavo tlhariha hi lava va tekaka vutivi byi ri bya risima.” Leswi swi tano ngopfu-ngopfu eka vutivi bya Bibele. Vanhu va Yehovha—lavatsongo ni lavakulu—va fanele va va ni vutivi leswaku va ta pfuna van’wana hi tlhelo ra moya va ‘tivonakarisa va amukeleka eka Xikwembu, va ri vatirhi lava nga riki na nchumu wo khomiwa hi tingana ha wona, va ri tamela khwatsi rito ra ntiyiso.’ (2 Timotiya 2:15; 1 Timotiya 4:15) Kutani ke, xana vana va wena va fanele va nghena xikolo? Handle ko kanakana u ta gimeta hileswaku va fanele va xi nghena, hambileswi timhaka to tala ti titshegeke hileswi swi endlisiwaka xiswona etikweni ra ka n’wina. Kambe vatswari lava nga Vakreste va fanele va hlamula xivutiso lexi xa nkoka, ‘Xana vana va mina va fanele va dyondza?’ Ku nga khathariseki leswaku u tshama kwihi, xana a wu pfumeli leswaku nhlamulo ya kona ku fanele ku va ina?

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso]

I yini lexi u nga xi endlaka loko u tshama endhawini leyi swi nga kotekiki leswaku vana va wena va nghena xikolo?