Skip to content

LUGWASYO KUMUKWASYI | KUKOMEZYA BANA

Kubala Ncokuyandika Kapati Kubana—Cibeela 2: Kubalila Afooni naa Kubala Zisimbidwe?

Kubala Ncokuyandika Kapati Kubana—Cibeela 2: Kubalila Afooni naa Kubala Zisimbidwe?

 Nceecili ncayanda mwanaanu—kubala zisimbidwe naa kubalila afooni a?

 Bakubusi banji inga basala kubalila afooni. Ba Dr. Jean M. Twenge bakalemba kuti: “Kubana bakakomezyegwa kabatyanka asikkilini, naa kuunka kupeeji iitobela cakufwambaana, inga bamvwa butolo kubala bbuku lisimbidwe.” b

 Pesi kuli bubotu buliko bwakubalila afooni. John, uujisi myaka iili 20 wakaamba kuti: “Kucikolo nkondakali kwiiya bakali kubelesya mabbuku aakkompyuta. Ndakali kucikkomanina cibeela cakuyandawida nkaambo cakali kundigwasya kufwambaana kujana makani ngondakali kuyanda.”

 Bantu ibabalila afooni tacibakatazyi kujana zibelesyo azimwi nzyobayandika ciindi nobabala. Mucikozyanyo, sikubala ayanda kubona bbala limwi ncolyaamba, kulizya cakalekkoodwa, kweebelela vidiyo yaamba amakani ngabala, naa kuvwuntauzya makani aayo, utyanka buyo afooni yakwe. Pele sena eeci caamba kuti kubala mabbuku aasimbidwe takugwasyi?

 Caboola kukubala cakusitikizya, ibamwi balombozya mabbuku aasimbidwe. Nkaambo nzi?

  •   Kubikkila maano. Mukubusi umwi wazina lya Nathan wakaamba kuti: “Tandiyandi kubelesya fooni nkaambo tumeseji tulanyonganya.”

     Karen, uujisi myaka 20, awalo ujisi buyumuyumu bukozyenye. Wakaamba kuti: “Ciindi nondibalila afooni, ndilaleka kubikkila maano akutalika kutyanka tuma aapu tumwi naa kusunkwa kuuma kageemu.”

     Njiisyo yamu Bbaibbele: “Kamucibelesya kabotu ciindi coonse ncomujisi.”—Bakolose 4:5.

     Ncomweelede kuyeeya: Sena mwanaanu ulakonzya kulilesya kuzintu zinyonganya ciindi nabalila afooni? Ikuti katacikonzyi, mbuti mbomukonzya kumugwasya kubikkila maano?

     Muzeezo: Amumugwasye mwanaanu kumvwisya kuti kucita zintu nzyateelede kucita afooni aciindi eeco inga kwapa buyo kuti amuke kumanizya homuweki akumumanina ciindi ncayelede kubelesya kuzintu zimwi.

  •   Kumvwisya. Bbuku litegwa Be the Parent, Please lyakaamba kuti: “Malipooti aali mbwaabede akatondezya kuti bantu ibabalila afooni tabamvwisyi kapati nzyobabala twabeezyanisya abaabo babala mabbuku aasimbidwe.”

     Cili boobo akaambo kakuti aabo babalila amafooni inga babala cakufwambaana cakuti tabajani aciindi cakuyeeya nzyobabala. Sikulemba umwi uutegwa Nicholas Carr wakaamba kuti: “Aintaneti, tuyanda kwiiya zinji muciindi buyo cisyoonto.” c

     Pesi zimwi ziindi, kubala cakufwambaana kuli aampindu. Lino, kweelana ambwaakabona mulembi ooyu, penzi ndyakuti, “yaba nenzila ilikke ndyotubelesya kubala.” Aboobo mwanaanu inga waba acilengwa cakufwambaana kubala kakunyina akumvwisya nzyabala.

     Njiisyo yamu Bbaibbele: “Akati kazintu zyoonse nzyojana, kolijanina maano.”—Tusimpi 4:7.

     Ncomweelede kuyeeya: Mbuti mbomukonzya kugwasya mwanaanu kuvwuntauzya cakulomya, tacikwe makani naa ubalila afooni naa ubala bbuku lisimbidwe?

     Muzeezo: Mweelede kunyoneka. Tamweelede kubelesya fooni ilikke naa bbuku lisimbidwe lilikke. Zyoonse zili abubotu bwambubo. Masimpe ngakuti, zibeela zimwi zili afooni zilakonzya kumugwasya kumvwisya ncomubala. Aboobo, nomubandika abana banu, mutabasinikizyi kubelesya nzila yomwe buyo, pele amubaambile bubotu abubi mpoonya balisalile beni. Alimwi mutalubi kuti bana baliindene.

  •   Kuyeeya nzyomubala. Ba Ferris Jabr bakalemba boobu mucibalo cimwi mubbuku lyakuti Scientific American, “kubalila afooni kulakonzya kupa kuti bongo bukatale kapati . . . akupa kuti citukatazye kuyeeya nzyotwali kubala.”

     Mucikozyanyo, kubala bbuku lisimbidwe inga kwamugwasya muntu kuyeeya kaambo kamwi nkaambo inga ulikabwene mpokabede. Eeci inga caba mbuli kamaakki kagwasya muntu kuunka akaambo kagaminide.

     Kuyungizya waawo, basikuvwuntauzya bakajana kuti aabo babala mabbuku aasimbidwe, zintu nzyobabala zilakkalilila mumyoyo yabo. Balaziyeeya akaambo kanzila mbobaiya.

     Njiisyo yamu Bbaibbele: “Kobambilila busongo bugwasya alimwi akuyeeya kabotu.”—Tusimpi 3:21.

     Ncomweelede kuyeeya: Sena mwanaanu cilamukatazya kumvwisya naa kuyeeya nzyabala? Kuti kacili boobo, mbuti mbomukonzya kumugwasya kuba acilengwa cili kabotu cakubala? Sena inga camugwasya kubala mabbuku aasimbidwe?

     Muzeezo: Amubikkile maano kuzintu nzyali mukwiiya mwanaanu muciindi canzila njabelesya kwiiya. Akaambo kakuti nzila zyoonse zilakonzya kumugwasya naa kutamugwasya.

a Mucibalo eeci, tunoobelesya bbala lyafooni ikwaamba tuncini twiindene-indene mbuli makkompyuta amatabbuleti.

b Kuzwa mubbuku litegwa iGen.

c Kuzwa mubbuku litegwa The Shallows.