Skip to content

Skip to table of contents

Enteric nervous system (ENS, iitondezyedwe mumubala wacikambwe) ili mu digestive tract

Sena Tulijisi “Bongo Bwabili”?

Sena Tulijisi “Bongo Bwabili”?

INO mujisi bongo bongaye? Ikuti naa mwaingula kuti “bomwe,” muliluzi. Pele kuli ma nervous system aambi mumubili wanu. Cibeela cimwi cama neuron ncipati kapati cakuti basayaansi bacaamba kuti “bongo bwabili.” Cibeela eeci ciitwa kuti enteric nervous system (ENS) alimwi cijanika mwida ikutali mumutwe.

Zibeela zyamubili ziyandika kubelekela antoomwe alimwi canguzu kutegwa mubili ucince cakulya kuba nguzu alimwi atubeela-beela tumwi tuyandika mumubili. Aboobo, cileelela kuti bongo bwakapangwa munzila yakuti kabulekela ENS mulimo wakugaya zyakulya.

Nokuba kuti ENS tayeelene abongo, ipangidwe munzila iigambya kapati. Mubantu, ipangidwe ama neuron aabalilwa ku 200 kusika ku 600 miliyoni. Cibeela eeci cama neuron icigambya kapati cijanika mwida (digestive system). Basayaansi basyoma kuti, ikuti mulimo uucitwa a ENS nowali kucitilwa kubongo, nokwali kuyandika ma nerves alaantuli kapati. Kweelana abbuku litegwa The Second Brain, lyaamba kuti: “Cilagwasya kapati alimwi cili kabotu kulekela digestive system kuti kailicitila milimo.”

“BUSENA BUSANGANIZYILWA MA CHEMICAL

Kugaya zyakulya kuyandika kusanganya ma chemical aaindene-indene aciindi ceelede alimwi akwaatola mumasena aayelede. Syaazibwene umwi wazina lya Gary Mawe, cakweelela wakapandulula digestive system kuti “mbusena busanganizyilwa ma chemical.” Mbwaabeleka ma chemical aaya cilakatazya kapati kumvwisya. Mucikozyanyo, mala mwaali mumbali-mbali alijisi maseelo alo aazyiba ma chemical aali mucakulya ncomwalya. Eeci cigwasya ENS kupa ma enzyme aagaya cakulya aayelede kutegwa acince cakulya kuba tubeela-beela tukonzya kubelesyegwa mumubili. Kuyungizya waawo, ENS ilabeleka mulimo uuyandika kapati wakulanganya ma acid alimwi ama chemical aambi aajanika mutubeela-beela twacakulya alimwi akucinca ma enzyme aagaya cakulya kweelana ambwaayandika.

Amuyeeye buyo nzila yalo iitegwa digestive tract imwiinda zyakulya zigaigwa yalo iyeendelezyegwa a ENS mboibeleka. “Bongo bwabili” buleenzya zyakulya mu digestive system kwiinda mukupa kuti milambi iili mumbali-mbali aa digestive tract iceye. ENS ilacinca-cinca nguzu alimwi aziindi milambi eeyi noyeelede kuceya kweelana ambokuyandika kutegwa ibeleke.

ENS ilalanganya azintu zikonzya kuleta ntenda. Cakulya ncomulya cilalangilwa kuti inga kacijisi tuuka tukonzya kuleta malwazi. Nkakaambo kaako maseelo aalwana tuzunda aabalilwa ku 70 kusika ku 80 pesenti—alo aayandika kapati mumaseelo aanu aakwabilila mubili—ajanika mwida! Kuti mwalya cakulya cijisi tuzunda tunji, ENS ilaukwabilila mubili kwiinda mukupa kuti milambi iceye kapati akugwisya cakulya citali kabotu kwiinda mukuluka naa kusoomona.

KUBELEKELA ANTOOMWE

Nokuba kuti ENS iboneka kuti ibeleka ilikke kakunyina kugwasyigwa abongo, zibeela eezyi zyobilo zibelekela antoomwe ciindi coonse. Mucikozyanyo, ENS ilijisi mulimo wakweendelezya ma hormone kutegwa azyibye bongo ciindi nomweelede kulya alimwi abunji bwacakulya ncomweelede kulya. Maseelo aatusinga aali mu ENS alazyibya bongo ciindi mwakkuta alimwi akupa kuvwundauka kumoyo kuti naa mwalya kapati.

Noliba leelyo kamutaningabala cibalo eeci, ambweni mwali kuyeeyela kuti kuli kubelekela antoomwe akati ka digestive tract abongo bwanu. Mucikozyanyo, sena mwakabona kale kuti ikulya musyobo wazyakulya zimwi kupa kuti mulimvwe kukkomana? Buvwuntauzi bwaamba kuti eeci cilacitika ciindi ENS yanu noituma ‘zitondezyo zyalukkomano’ kubongo bwanu, calo icipa kuti mulimvwe kabotu. Eeci cilakonzya kupandulula kaambo bantu ncobalida musyobo wazyakulya zimwi ciindi nobatyompedwe. Basayaansi basola kujana nzila mbobakonzya kupa kuti ENS kaimana penzi lyakutyompwa.

Cikozyanyo acimwi cakubelekela antoomwe kwabongo alimwi a digestive system cilacitika ciindi muntu nalimvwa kufweluka mwida. Kulimvwa boobu kulacitika akaambo kakuti ENS ilabulesya bulowa kwiinda mwida ciindi bongo nobwalibilika kapati naa kutyompwa. Acimwi cikonzya kucitika nkuvwundauka kumoyo nkaambo ciindi nomutyompedwe, bongo bupa kuti ENS icesye digestive tract.

Nokuba kuti ENS zimwi ziindi yaambwa kuti “bongo bwabili,” taikonzyi kumuyeeyela zyakucita naa kumusalila zyakucita. Munzila iimbi, ENS tabuli bongo bwini. Taikonzyi kumugwasya kulemba nyimbo, kulanganya akkaunti yanu yakubbanki, naa kumulembela milimo yakucikolo yakucitila kuŋanda. Nokuba boobo, ENS eeyi iipangidwe munzila iigambya yazumanana kubagambya kapati basayaansi akaambo kamboipangidwe—ambweni bunji bwamboibeleka tabunazyibwa. Ciindi ciboola mwaakuyanda kulya cakulya, amukaime asyoonto akuyeeya zintu zyoonse zijatikizyidwe, alimwi akubelekela antoomwe kucitika mwida lyanu ciindi cakulya nocigaigwa!