Skip to content

Bbayibbele Lilazuminana Na Asayensi?

Bbayibbele Lilazuminana Na Asayensi?

Nsandulo Iizwa muBbayibbele

 Iiyi lilazuminana, nikuba kuti Bbayibbele teebbuku lyasayensi pesi nilyaambula atala amakani asayensi lyaamba choonzyo. Atubone zimwi zintu zitondeezya kuti Bbayibbele lilazuminana asayensi. Nikuba kuti chiindi nilyakalembwa, basayesi teebakali kuzuminana pe andilyo.

  •   Zintu zyoonse zilaamatalikilo. (Matalikilo 1:1) Bantu bachiindi bakali kwaamba kuti zintu zyoonse teezyakalengwa biya pe pesi zyakaba azilikke. Bantu bakuBbabbiloni bakali kusyoma kuti baleza bakapa kuti zintu zibe bakazwa mulwizi. Bamwi bakali kusyoma kuti zintu zyoonse zyakazwa muji pati.

  •   Zintu zyoonse zyakalengwa zitobelezya imwi milawu, kutali baleza pe. (Jobu 38:33; Jeremiya 33:25) Bantu biingi bayiisigwa makani aakubeja aakuti zintu zibi zilachitika akambo kakuti baleza nga banyema.

  •   Nyika ilimumulenga-lenga. (Jobu 26:7) Chiindi bantu bakali kusyoma kuti nyika iliyalene akuti igabidwe aabanyama mbuli nyati naakuti nondo.

  •   Maanzi aajanika mumilonga amutusensa azwa mumaanzi aayuminizigwa azuba, maanzi ayo nga akupanga mayoba mpawo azowa kayili mvula naakuti chivulamabwe. (Jobu 36:27, 28; Mukambausi 1:7; Isaya 55:10; Amosi 9:6) Bantu bakuGirisi chiindi bakali kusyoma kuti maanzi aakali kujanika mumilonga akali kusawuka. Njiisyo eeyi yakakkala kwachiindi chilamfu kusika kuma1700.

  •   Zilundu zilaba mpawo ziladilika alubo zilundu ziliwo zyakavumbidwe amaanzi. (Intembauzyo 104:6, 8) Bantu biingi basyoma kuti makani akubeja aamba kuti zilundu zyakapagwa abaleza kazili mbuli mbuzibede lino.

  •   Busanambi bupa kuti tupone buumi bulikabotu. Mulawu wakapedwe chisi chamaIsrayeli wakali kuswaanizya malayilile aakuti kabasamba nibazwaakujata chidumbu, bantu bakali aamalwazi aatabukila bakali kukkala abalikke akusyidila tubi chiindi muntu naamana kuligwasya. (Levitiko 11:28; 13:1-5; Deuteronomo 23:13) Kusiyana amilawu Jehova njaakapede maIsrayeli, bantu bakuEgepita bakali kusilika zilonda kababelesya minsamu yakali kuswaanizigwa aadoti lyabantu.

Kuli mpulinga lyabeja na Bbayibbele kumakani aasayensi?

 Amwi makani aakalangwa-langwa muBbayibbele akatondeezya kuti taakwe nilyaamba makani akubeja pe. Bona zintu nzibaamba bantu nzibabonaanga nzilyaamba Bbayibbele:

 Nzibaamba bantu: Bbayibbele lyamba kuti zintu zyoonse zyakalengwa mumazuba aali6 aama-awa aali24.

 Kasimpe: Bbayibbele talitondeezyi pe kuti julu anyika zyakalengwa lili. (Matalikilo 1:1) Alubo mazuba akulenga awambidwe muli Matalikilo chaandaano 1 taatondeezyi pe kuti nchiindi chilamfu biyeni. Bbayibbele libelesya bbala lyakuti “mubuzuba” nilyaamba chiindi nikwakalengwa julu anyika.—Matalikilo 2:4.

 Nzibaamba bantu: Bbayibbele lyaamba kuti misamu yakasaanguna kulengwa zuba kalitanalengwa pe kuchitila kuti ikonzye kujana chakulya.—Matalikilo 1:11, 16.

 Kasimpe: Bbayibbele lyaamba kuti “julu” lyakasaanguna kulengwa kwiinda misamu. Mbukunga zuba lijanika kujulu zitondeezya kuti andilyo lyakasaanguna kulengwa kwiinda misamu. (Matalikilo 1:1) Mumuni wazuba wakasaanguna kusika aanyika ‘mubuzuba’ bwakusaanguna bwakulenga. “Buzuba” bwatatu bwakulenga, mumuni wazuba wakali kukonzya kupa kuti misamu ikonzye kujana chakulya. (Matalikilo 1:3-5, 12, 13) Mukuya kwachiindi, zuba lyakazotalika kuboneka aanyika.—Matalikilo 1:16.

 Nzibaamba bantu: Bbayibbele lyaamba kuti zuba lizyunguluka nyika.

 Kasimpe: Mukambausi 1:5: “Izuba lilapola, alimwi zuba lilabbila; mpoonya lileenda cakufwambaana kupiluka kubusena nkolipolela alimwi.” Majwi aaya atondeezya mbutulibona zuba katuli aanyika. Nikuba mazubaano, tulakonzya kubelesya mabala aakuti ‘kubuzwezuba’ naakuti ‘kubbila,’ pesi toonse tulizi kuti nyika njiyo iizyunguluka zuba.

 Nzibaamba bantu: Bbayibbele lyaamba kuti nyika iliyalene.

 Kasimpe: Bbayibbele libelesya majwi aakuti “kumamanino aanyika” kalyaamba “kumasena aakulamfwu kapati aanyika.” Majwi aaya taatondeezyi kuti nyika iliyalene naakuti kuli mpiigolela. (Milimo 1:8; makani aamunsi) Munzila iikozyenie, majwi aakuti “kuzyooko zyoonse zyone zyanyika” nkanonia mulaka kaamba kuti nyika yoonse.—Isaya 11:12; Luka 13:29.

 Nzibaamba bantu: Bbayibbele lilabeja nkaambo lyakaamba kuti, kuti ujane bulamfu bwachintu chalawundi (circumference), ulayinda aakati (diameter) mpawo namba eeyo wayitayimuza a3. Pesi choonzyo chakuti kuti ujane bulamfu bwachintu chalaundi ulatayimuza a3.1416 (π)

 Kasimpe: Mbulipangidwe “Zyiba lyamukuba” zyaambidwe mulugwalo lwa1 Bami 7:23 amuli 2 Makani 4:2 zitondeezya kuti lyakalipati kwatukokola tuli 10 alubo “ntambo iilampa tukokola tuli 30 njiyakali kukonzya kuzinguluka mulomo walyo.” Kuyeeyelwa kuti manamba aakabelesegwa aawa akasyeelane aamusinzo wakuzyunguluka “Zyiba lyamukuba.” Alubo kweelede kuti, musinzo wakuzyunguluka zyiba amusinzo wakulidabula aakati wakali kuswaanizya musinzo wampulili aanze naakuti mukati.