Mu Bayibolu, mazu ngakuti “mzimu” ngakutuliya ku mazu nga Chiheberi ngakuti neʹphesh ndipuso nga Chigiriki ngakuti psy·kheʹ. Venivi ving’anamuwa kuti mu Chiheberi mazu ngakuti “mzimu” ngang’anamuwa “chinthu cho chituta,” ndipu mu Chigiriki ngang’anamuwa “chinthu chamoyu.” a Mwaviyo, mzimu, ntchinthu cho chilutirizga kuja ndi umoyu asani munthu wafwa cha, kweni ntchinthu chamoyu chosi champhumphu. Wonani mo Bayibolu lilongore kuti mzimu wa munthu ndi munthu yosi wamphumphu:

•   Yehova Chiuta wati walenga munthu wakwamba, Adamu, Bayibolu likamba kuti “munthu yo wanguja mzimu wamoyu.” (Genezesi 2:7, King James Version) Lemba ili lilongo kuti Adamu wangupaskika mzimu cha, kweni wanguja mzimu wamoyu pamwenga kuti munthu.

•   Bayibolu likamba kuti mzimu ungagwira ntchitu, kukhumbira chakurya, kurya, kuvwiya marangu, ndipuso kukwaska chinthu chakufwa. (Levitiko 5:2; 7:20; 23:30; Dotoronome 12:20; Aroma 13:1) Vinthu vosi venivi vichitika ndi munthu yosi wamphumphu.

Kumbi mzimu utufwa?

 Hinya, mzimu utufwa. Mavesi nganandi mu Bayibolu ngalongo kuti mzimu utufwa. Wonani vakuyeruzgiyapu ivi:

•   “Mzimu wo ubuda ndiwu ukafwanga.”—Ezekiyeli 18:4, 20, King James Version.

•   Mu nyengu yakali ku Isirayeli, chilangu cho munthu yo wachita ubudi ukulu ukongwa walondiyanga chenga chakuti ‘mzimu waki wabayikanga.’ (Ekisodo 12:15, 19; Levitiko 7:20, 21, 27; 19:8, King James Version) Venivi ving’anamuwa kuti munthu yo wakhumbikanga “kubayika.”—Ekisodo 31:14, King James Version.

•   Mazu ngakuti “mzimu wakufwa” kanandi ngagwiriskikiya ntchitu mu mavesi nganyaki mu Bayibolu pakukamba va munthu yo wafwa. (Levitiko 21:11; Numeri 6:6) Chinanga kuti pa mavesi ngenanga mu ma Bayibolu nganandi akugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “thupi lakufwa” pamwenga “munthu wakufwa,” kweni mu mazu nga Chiheberi chakwambiriya akugwiriskiya ntchitu mazu ngakuti neʹphesh, pamwenga kuti “mzimu.”

Kumbi mazu ngakuti “mzimu” ngangang’anamuwa “umoyu”?

 Hinya. Tikamba viyo chifukwa Bayibolu ligwiriskiya so ntchitu mazu ngakuti “mzimu” ngo ngang’anamuwa “umoyu.” Mwakuyeruzgiyapu, pa lemba Yobu 33:22 pe mazu nga Chiheberi ngakuti “mzimu” (neʹphesh) kung’anamuwa “umoyu.” Mwakuyanana waka, Bayibolu lilongo kuti mzimu wa munthu pamwenga kuti umoyu, ungaŵa pangozi pamwenga ungamala.—Ekisodo 4:19; Ŵeruzgi 9:17; Afilipi 2:30.

 Mo mazu ngakuti “mzimu” ngagwiriskikiya ntchitu kutitiwovya kungavwisa umampha malemba ngo ngakamba vakuti mzimu “umala” pamwenga kuti “utuwamu.” (Genezesi 35:18; King James Version) Fundu yeniyi yilongo kuti umoyu wamunthu umala. Mu ma Bayibolu nganyaki mazu nga pa Genezesi 35:18, ngakulembeka kuti “wachituta kakumaliya.”—Good News Translation; New Jerusalem Bible.

Kumbi chisambizu chakuti mzimu utufwa cha chikutuwa pani?

 Matchalichi nganandi nga Chikhristu ngasambiza chisambizu chakuti mzimu utufwa cha. Kweni chisambizu ichi ntchakutuliya mu Bayibolu cha. Mumalu mwaki, Agiriki wo asambizanga zeru za ŵanthu ndiwu akwambisa chisambiza chenichi. Buku lakuti Encyclopædia Britannica likamba kuti: “Mavesi nganandi mu Bayibolu ngo ngakamba va mzimu ngakamba va chinthu cho chituta ndipu ngazumbuwapu cha kuti munthu we ndi mzimu wo ulutirizga kuja wamoyu kumalu nganyaki asani wafwa. Chisambizu chakuti mzimu utufwa cha cho Akhristu anyaki agomezga chikutuliya kwa Agiriki.”

 Chiuta wakhumba cha kuti ŵanthu asazgengi visambizu vaki pamoza ndi visambizu va zeru za ŵanthu, nge chakuti umoyu utufwa cha. Mumalu mwaki, Bayibolu litititcheŵeska kuti: “Phweriyani kuti munthu weyosi waleki kukukoni ukapolu mwakugwiriskiya ntchitu zeru za ŵanthu kweniso uryarya waŵakaŵaka mwakukoliyana ndi mudawuku wa ŵanthu.”—Akolose 2:8.