VITHUZI VAKALI
Desiderius Erasmus
DESIDERIUS ERASMUS wenga wa ku Europe (wangujaku cha m’ma 1469 mpaka 1536). Pakwamba, ŵanthu anandi amuwonanga kuti wenga wazeru ukongwa. Kweni pavuli paki, angwamba kumukamba kuti wenga wamantha kweniso wampatuku. Iyu wanguvumbuwa vinthu vo ŵanthu a tchalitchi la Katolika kweniso wo akhumbanga kusintha vinthu mu tchalitchi lenili anangisanga. Mazuŵa nganu, iyu waziŵika kuti wanguwovya ukongwa kusintha vinthu pa nkhani ya visopa ku Europe. Wanguchita wuli venivi?
VO WANGUSAMBIRA KWENISO VO WAGOMEZANGA
Erasmus wangusambira Chigiriki ndi Chilatini. Ivi vingumuwovya kuti wapambanisi vo vikulembeka m’Mabayibolu ngo akungafwatuliya mu Chilatini nge la Vulgate ndi mipukutu yakwamba ya Chigiriki ya Malemba Ngachigiriki Ngachikhristu, ngo ŵanthu anandi atingadana kuti Chipanganu Chasonu. Iyu wanguwona kuti kuziŵa vo Bayibolu lisambiza nkhwakukhumbika. Mwaviyo, wanguwona kuti Malemba ngakhumbika kufwatulikiya muvineneru vo ŵanthu anandi aviziŵanga.
Erasmus wangulutiriza kusintha vinthu mu Tchalitchi la Katolika chifukwa wagomezanga kuti kuja Mkhristu kung’anamuwa vinandi kuluska kuchita waka miyambu yambula fundu. Mwaviyo, ŵanthu ŵati ayamba kuchichizga Tchalitchi la Katolika kuti lisinthi vinthu, alongozgi a Tchalitchi ili angwamba kukayikiya Erasmus kuti ndiyu wanguŵatuma.
Erasmus wanguvumbuwa vinthu viheni ndipuso vankhaza vo vachitikanga mu tchalitchi la Katolika
Mu mabuku ngaki, Erasmus wangulemba mwavipongu vinthu vankhaza vo abusa achitanga, umoyu wawu wakunyada, kweniso vo papa weyosi wachitanga pakuzomereza nkhondu. Iyu wapambananga ndi alongozi atchalitchi la Katolika wo aryiyanga ŵanthu masuku pamutu. Yiwu achitanga ivi pa nyengu yakusumuwa maubudi, kusopa atuŵa mtima, kufunga ndi maulendu nga chisopa. Erasmus wakoliyananga so cha ndi vo tchalitchi ili lachitanga nge kulipirisa ŵanthu kuti agowokereki maubudi, kuŵachichizga kuti alekengi kuto, kuyirwa pamwenga kugonana ndi munthu.
WANGUFWATULIYA CHIPANGANU CHASONU MU CHIGIRIKI
Mu chaka cha 1516, Erasmus wangusindikiza Bayibolu laki lakwamba la Chipanganu Chasonu mu Chigiriki. Iyu wenga wakwamba kusindikizika Bayibolu la Chipanganu Chasonu la Malemba nga Chigiriki. Bayibolu ili lenga ndi Malemba nga Chigiriki ku chigaŵa chinyaki, ndipu ku chigaŵa chinyaki kwenga Malemba nga Chilatini kweniso mazu ngakusaziyaku ndipu lapambananga ndi la Vulgate. Pavuli paki, wangulutiriza kulinozga, vo vinguchitisa kuti lipambani ukongwa ndi la Vulgate.
Bayibolu laku Erasmus la Chipanganu chasonu la Chigririki
Mphambanu yinyaki yenga pa lemba la 1 Yohane 5:7. M’Bayibolu la Vulgate akusaziyamu mazu ngaboza ngo ngaziŵika kuti comma Johanneum. Akusaziyamu mazu yanga chifukwa akhumbanga kulongo kuti chisambizu chakuti kwe achiuta atatu ntchakutuliya m’Malemba. Mazu yanga ngatiti: “Kuchanya kwe Ada, Mazu kweniso Mzimu Wakupaturika ndipu vosi ivi njumoza.” Erasmus wangutuzamu mazu ngenanga m’Mabayibolu ngaki ngaŵi ngakwamba chifukwa mumipukutu ya Chigiriki yo wagwirisiyanga ntchitu mwengavi. Kweni m’Bayibolu laki lachitatu wangungaŵikamu chifukwa chakuchichizgika ndi tchalitchi la Katolika.
Bayibolu lakunozgeka so la Chipanganu Chasonu lo Erasmus wangufwatuliya, linguwovya pa kufwatuliya Malemba mu vineneru vinyaki va ku Europe. Martin Luther, William Tyndale, Antonio Brucioli ndipuso Francisco de Enzinas angugwirisiya ntchitu Bayibolu lenili pakufwatuliya Malemba nga Chipanganu Chasonu mu Chijeremani, Chingelezi, Chitaliyana ndipuso Chisipanishi.
Mu nyengu yaku Erasmus, vinthu vinandi vingusintha pa nkhani ya kusopa. Ndipu Bayibolu laki la Chigiriki la Chipanganu Chasonu linguŵawovya ukongwa Apulotesitanti wo akhumbanga kusintha vinthu. Ŵanthu anandi awonanga kuti Erasmus wakhumbanga kusintha vinthu mu tchalitchi la Katolika. Kweni vinthu vati vayamba kusintha, iyu wangukana kulongo chigaŵa cho wenga. Vyaka 100 kuvuli uku, David Schaff wangulemba kuti ‘pa nyengu yo Erasmus wafwanga, wenga mu chisopa chechosi cha. Pengavi wo atingi akambengi kuti wenga mu tchalitchi lawu, kaya Akatolika pamwenga Apulotesitanti.’
