Skip to content

Skip to table of contents

TOKONI KI HE FAʻAHINGA ʻOKU MAMAHÍ

Fekuki mo e Mamahí​—Meʻa ʻe Lava Ke Ke Fai he ʻAho Ní

Fekuki mo e Mamahí​—Meʻa ʻe Lava Ke Ke Fai he ʻAho Ní

Kapau te ke kumi ki ha faleʻi ke fekuki ai mo e mamahí, ʻoku ngalingali te ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ʻaupito​—ko e niʻihi ʻoku ʻaonga ange ʻi he niʻihi. Mahalo koeʻuhí, hangē ko ia naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻoku kehekehe ʻa e founga ʻoku mamahi ai ʻa e taha kotoa. Ko e faleʻi ʻoku ʻaonga ki ha toko taha heʻikai nai ke ʻaonga ia ki ha toe taha.

Neongo ia, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakahinohino tefito kuo fakamoʻoniʻi ʻoku ʻaonga ki he tokolahi. ʻOku faʻa lave ki ai ʻa e kau faifaleʻi ki he mamahí, pea ʻoku nau lave ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻaonga tuʻuloa ʻa ia ʻoku maʻu ʻi ha tohi ʻo e potó ʻi he kuonga muʻá, ko e Tohi Tapú.

1: TALI ʻA E POUPOU MEI HE FĀMILÍ MO E NGAAHI KAUMEʻÁ

  • ʻOku pehē ʻe he kau mataotao ʻe niʻihi ko e meʻa mahuʻinga taha eni ke fekuki ai mo e mamahí. Ka, ʻi he taimi ʻe niʻihi, te ke loto nai ke ke nofo toko taha pē. ʻE aʻu ʻo ke ongoʻi ʻita nai ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau feinga ke tokoniʻi koé. ʻOku anga-maheni pē eni.

  • ʻOua te ke ongoʻi kuo pau ke ke feohi maʻu pē mo e niʻihi kehé, kae ʻoua ʻe talitekeʻi fakaʻaufuli kinautolu. He ko ē, te ke fiemaʻu ʻenau poupoú ʻi he kahaʻú. Fakahaaʻi anga-ʻofa ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻokú ke fiemaʻu ʻi he taimi ko iá mo e meʻa ʻoku ʻikai ke ke fiemaʻú.

  • Fakatatau ki hoʻo ngaahi fiemaʻú, ʻai ke mafamafatatau ʻa e taimi ʻokú ke maʻu mo e niʻihi kehé mo e taimi ʻokú ke toko taha aí.

TEFITOʻI MOʻONI: “Ko e toko uá ʻoku lelei ange ia ʻi he toko tahá . . . He ʻo kapau ʻe tō ha toko taha ʻiate kinaua, ʻe lava ʻe he tokotaha ʻe tahá ke tokoniʻi hake ia.”​—Tangata Malanga 4:9, 10.

2: TOKANGAʻI HOʻO FOUNGA KAÍ, PEA VAHEʻI HA TAIMI FAKAMĀLOHISINO

  • Ko ha founga kai moʻui lelei ʻe tokoni ia ki he mafasia ʻoku hoko ʻi he taimi ʻoku fekuki ai mo e mamahí. Feinga ke kai ʻa e ngaahi fuaʻiʻakau kehekehe, vesitapolo, pea mo e polotini.

  • Inu ke lahi e vaí mo e ngaahi inu moʻui lelei kehé.

  • Kapau ʻoku mole hoʻo uʻa fie kaí, kai siʻisiʻi kae hokohoko. Te ke ʻeke nai ki hoʻo toketaá fekauʻaki mo e ngaahi foʻiʻakau fakatupu ivi. a

  • Ko ha kiʻi luelue mo e ngaahi founga kehe ʻo e fakamālohisinó ʻe lava ke fakasiʻisiʻi ai ʻa e ngaahi ongoʻi taʻepaú. ʻE lava ke ʻoatu ʻe he fakamālohisinó ʻa e taimi ke ke fakakaukau ai ki hoʻo mamahí pe ke toʻo hoʻo fakakaukaú mei ai.

TEFITOʻI MOʻONI: “ʻOku ʻikai ha tangata ʻe faifai ange peá ne fehiʻa ki hono sino pē ʻoʻoná, ka ʻokú ne fafanga mo tauhi ia.”​—ʻEfesō 5:29.

3: MAʻU HA MOHE FEʻUNGA

  • ʻOku mahuʻinga maʻu pē ʻa e mohé, ka ʻoku tautefito eni ki he faʻahinga ʻoku mamahí, he ko e mamahí ʻoku lava ke ne ʻomai ʻa e helaʻia lahi ange.

  • Tokanga ki he lahi ʻo e kefini mo e ʻolokaholo ʻokú ke inú, he ʻe lava ke na uesia hoʻo mohé.

TEFITOʻI MOʻONI: “ʻOku lelei ange ke fonu ʻa e nima ʻe taha ʻi he mālōloó ʻi he fonu ʻa e nima ʻe ua ʻi he ngāue mālohi mo tuli pē ki he matangí.”​—Tangata Malanga 4:6.

4: HOKO ʻO NGAOFENGOFUA

  • Hoko ʻo ʻiloʻi ko e taha kotoa ʻoku kehekehe pē ʻenau fekuki mo e mamahí. Ko hono moʻoní, ʻe fiemaʻu ke ke fakapapauʻi ʻa e founga ʻoku lelei taha kiate koé.

  • ʻOku ʻiloʻi ʻe he tokolahi ko hono fakahaaʻi ʻenau mamahí ki he niʻihi kehé ʻoku tokoni ia ke nau fekuki ai, lolotonga iá ko e niʻihi ʻoku ʻikai ke nau saiʻia ke fakahāhā ʻenau mamahí. Ko e kau mataotaó ʻoku kehekehe ʻenau fakakaukau pe ʻe lava ke tokoni hono fakahāhā ʻe ha taha ʻene mamahí ke ne fekuki lavameʻa ai. Kapau ʻokú ke fiemaʻu ke talanoa mo ha taha ka ʻokú ke toumoua ke fai pehē, ʻe faingofua ange nai ke ke fakahaaʻi ha niʻihi pē hoʻo ngaahi ongoʻí ki ha kaumeʻa ofi.

  • ʻOku ʻiloʻi ʻe he niʻihi ko e tangí ʻoku tokoni ia ke nau fekuki ai mo ʻenau mamahí, lolotonga ia ko e niʻihi ʻoku nau fekuki pē ʻo ʻikai ke nau fuʻu loko tangi.

TEFITOʻI MOʻONI: “ʻOku ʻilo ʻe he lotó ʻa ʻene mamahi ʻaʻaná.”​—Palōveepi 14:10.

5: FAKAʻEHIʻEHI MEI HE TŌʻONGA FAKATUPU MAUMAU

  • Ko e faʻahinga ʻe niʻihi ʻoku mamahí ʻoku nau feinga ke fakalelulelu ʻenau mamahi fakaeongó ʻaki hono ngāuehalaʻaki ʻa e ʻolokaholó pe faitoʻo kona tapú. Ko e feinga ko ia ke “hola” mei he mamahí ʻi he founga ko ení ʻoku fakatupu maumau. Ko ha faʻahinga fakanonga pē ʻoku maʻu ʻe ha taha mei heni ʻoku fuonounou, ʻo iku atu pē ki ha ngaahi nunuʻa kovi. Feinga ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga ʻikai fakatupu maumaú ke fakanonga hoʻo ngaahi loto-moʻuá.

TEFITOʻI MOʻONI: “Tuku ke tau fakamaʻa kitautolu mei he ʻuli kotoa pē.”​—2 Kolinitō 7:1.

6: ʻAI KE MAFAMAFATATAU HO TAIMÍ

  • ʻOku tokoni ki he tokolahi kapau te nau fai ha fanga kiʻi ngāue kehe ke toʻo atu ai ʻenau fakakaukaú mei heʻenau mamahí.

  • Te ke maʻu nai ha fakafiemālie fakataimi ʻaki ʻa e feohi mo e ngaahi kaumeʻá, ako ha pōtoʻi foʻou pe kau ʻi ha fakafiefia.

  • ʻI he faai atu e taimí, ʻoku ngalingali te ke hoko ʻo mafamafatatau ange. Te ke fakatokangaʻi nai ʻe siʻisiʻi ange hoʻo mamahí​—ko ha konga anga-maheni ia ʻo e fakaakeaké.

TEFITOʻI MOʻONI: “ʻOku ʻi ai ha taimi ki he meʻa kotoa pē, . . . ko ha taimi ke tangi mo ha taimi ke kata; ko ha taimi ke tangilāulau mo ha taimi ke meʻe.”​—Tangata Malanga 3:1, 4.

7: MUIMUI KI HA FOUNGA-TUʻUMAʻU

  • Feinga ke foki ki he founga-tuʻumaʻu anga-mahení ʻi he vave tahá.

  • ʻI hoʻo muimui ki ha founga-tuʻumaʻu ʻo e ngāué, mohé mo e ngaahi ngāue kehé, ʻoku ngalingali te ke toe foki ai ki he anga-mahení.

  • Ko hoʻo fakafemoʻuekinaʻi koe ʻaki ʻa e ngaahi ngāue leleí ʻe tokoni ia ke fakasiʻisiʻi ai hoʻo ongoʻi mamahi fakaeongó.

TEFITOʻI MOʻONI: “ʻE faingataʻa ke ne fakatokangaʻi ʻa e mahili atu ʻa e ngaahi ʻaho ʻo ʻene moʻuí, koeʻuhí he ʻoku ʻai ia ʻe he ʻOtua moʻoní ke ne hanganaki nōfoʻi ʻi he fiefia ʻa hono lotó.”​—Tangata Malanga 5:20.

8: FAKAʻEHIʻEHI MEI HONO FAKAVAVEʻI ʻA E NGAAHI FILI MAHUʻINGÁ

  • Ko e tokolahi ʻoku nau fai ʻa e ngaahi fili mahuʻinga ʻi he hili pē ha mole atu ha ʻofaʻanga ʻoku nau fakaʻiseʻisa ki mui ʻi he fili ko iá.

  • Kapau ʻe malava, tatali ki ha taimi feʻungamālie ki muʻa ke ke hiki, fetongi ʻa e ngāué, pe foaki atu ʻa e ngaahi koloa ho ʻofaʻangá.

TEFITOʻI MOʻONI: “Ko e ngaahi palani ʻa e tokotaha faʻa ngāué ʻe iku moʻoni atu ki he lavameʻa, ka ko e faʻahinga kotoa ʻoku fakavave koví te nau tūʻulu moʻoni atu ki he masiva.”​—Palōveepi 21:5.

9: MANATUA HO ʻOFAʻANGÁ

  • ʻOku ongoʻi ʻe he faʻahinga tokolahi ʻoku mamahí ʻoku ʻaonga ke fai ʻa e ngaahi meʻa ʻe tauhi ai ʻenau manatu melie ki he tokotaha kuo mate.

  • Te ke ʻiloʻi nai ʻoku fakafiemālie ke tauhi ha ngaahi tā pe ngaahi suvenia pe ke faʻu ha ngaahi talanoa mo ha ngaahi meʻa ʻokú ke fakaʻamu ke manatuʻi.

  • Tauhi e ngaahi meʻa te ne ʻai koe ke ke manatu melie ki he tokotahá pea toki vakai ki ai ʻamui ange, ʻi hoʻo ongoʻi ʻokú ke mateuteu ki aí.

TEFITOʻI MOʻONI: “Manatu ki he ngaahi ʻaho he kuohilí.”​—Teutalōnome 32:7.

10: KIʻI MAVAHE KI HA FEITUʻU

  • Te ke fakakaukau nai ke ke ʻalu ʻo ʻeva.

  • Kapau ʻoku ʻikai ʻaonga ha mālōlō lōloa, mahalo ʻe lava ke ke fai ha meʻa te ke fiefia ai ʻi ha ʻaho pē ʻe taha pe ua, hangē ko e ʻalu ʻo lue, ʻaʻahi ki ha misiume, pe ko e fakaʻuli pē ʻo ʻeveʻeva.

  • Naʻa mo ha kiʻi liliu taimi nounou pē ʻi hoʻo founga-tuʻumaʻú ʻe lava ke tokoni ia ke ke fekuki ai mo hoʻo mamahí.

TEFITOʻI MOʻONI: “Mou haʻu, ʻa kimoutolu pē, ki ha potu lala ʻo kiʻi mālōlō.”​—Maʻake 6:31.

11: TOKONI KI HE NIʻIHI KEHÉ

  • Manatuʻi ko hoʻo fakamoleki ha taimi maʻá e niʻihi kehé ʻe lava ke tokoni ia kia koe ke ke ongoʻi lelei ange.

  • Te ke kamata nai ʻaki hono tokoniʻi e niʻihi ʻoku mole hanau ʻofaʻanga ʻi he maté, hangē ko e ngaahi kaumeʻa pe kāinga.

  • Ko hono poupouʻi mo fakafiemālieʻi ʻa e niʻihi kehé ʻe lava ke ne ʻai koe ke fiefia lahi ange pea ʻoatu mo ha taumuʻa ki hoʻo moʻuí.

TEFITOʻI MOʻONI: “ʻOku ʻi ai ʻa e fiefia lahi ange ʻi he foaki atú ʻi he maʻu maí.”​—Ngāue 20:35.

12: TOE VAKAIʻI HOʻO NGAAHI MEʻA ʻOKU FAKAMUʻOMUʻÁ

  • ʻOku lava ke ʻomai ʻe he mamahí ʻa e vavanga fakaefakakaukau foʻou ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoní.

  • Ngāueʻaongaʻaki e faingamālié ke toe vakaiʻi e founga ʻokú ke ngāueʻaki ai hoʻo moʻuí.

  • Fai ha ngaahi fengaʻunuʻaki ʻi hoʻo ngaahi meʻa ʻoku fakamuʻomuʻá, ʻo ka fiemaʻu.

TEFITOʻI MOʻONI: “ʻOku lelei ange ke ʻalu ki he fale ʻo e tengihiá ʻi he ʻalu ki he fale ʻo e kātoangá, he ko e ikuʻanga ia ʻo e tangata kotoa pē, pea ʻoku totonu ke tokanga ki ai ʻa e tokotaha ʻoku moʻuí.”​—Tangata Malanga 7:2.

Ko hono moʻoní, ʻe ʻikai ha meʻa te ne toʻo fakaʻaufuli atu ʻa e mamahi ʻokú ke ongoʻí. Kae kehe, ko e tokolahi kuo mole honau ʻofaʻangá ʻi he maté kuo nau fakamoʻoniʻi ko e muimui ʻi he ngaahi fokotuʻu ʻaonga hangē ko ia ʻoku hā ʻi he kupu ko ení, kuó ne tokoniʻi kinautolu ke maʻu ʻa e fiemālie. Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke lisi atu heni ʻa e founga kotoa pē ke toʻo atu ai ʻa e mamahí. Ka ʻo kapau te ke ngāueʻaki ha niʻihi ʻo e ngaahi fokotuʻu ko ení, te nau ʻoatu nai kiate koe ha fakafiemālie.

a ʻOku ʻikai fokotuʻu atu ʻe he ʻĀ Hake! ia ha founga fakafaitoʻo pau ki he moʻui leleí.