Skip to content

Skip to table of contents

FAKANONGA KI HE LOTO-MAFASIÁ

Founga ke Fekuki Ai mo e Loto-Mafasiá

Founga ke Fekuki Ai mo e Loto-Mafasiá

Ke fekuki lavameʻa mo e loto-mafasiá, ʻoku fiemaʻu ke ke fakakaukau ki hoʻo tuʻunga moʻui leleí, ko e anga hoʻo fakafeangai ki he niʻihi kehé pea mo hoʻo ngaahi taumuʻá mo e ngaahi meʻa ke fakamuʻomuʻa ʻi he moʻuí​—ʻa ia ko e meʻa ia ʻokú ke vakai ki ai ʻoku mahuʻinga tahá. ʻI he kupu ko ení, ʻe sivisiviʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻaonga ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke fekuki lelei ange mo e loto-mafasiá pea naʻa mo hono fakasiʻisiʻi ia.

Tokangataha Pē ki he Meʻa ʻo e ʻAho Ní

“ʻOua ʻaupito naʻa mou loto-moʻua ʻo fekauʻaki mo e ʻaho hono hokó, he ko e ʻaho hono hokó ʻe ʻi ai pē hono ngaahi loto-moʻua ʻoʻona.”​—MĀTIU 6:34.

ʻUhingá: Ko e ngaahi loto-moʻua fakaʻahó ko e meʻa anga-maheni ia ʻi he moʻuí. Kae ʻoua ʻe fakalahi ʻa e loto-moʻua ʻo e ʻaho ní ʻaki hono tānaki mai ʻa e loto-moʻua ʻapongipongí. Feinga ke tokangataha pē ki he meʻa ʻo e ʻaho ní.

  • Ko e loto-mafasiá ʻe lava ke ne fakatupunga ʻa e loto-moʻuá. Ko ia ʻahiʻahiʻi eni: ʻUluakí, lāuʻilo ko e loto-mafasia ʻe niʻihi ʻoku taʻealakalofi. Ko e hohaʻa fekauʻaki mo e ngaahi meʻa heʻikai lava ke ke puleʻí te ne fakalahi hoʻo loto-mafasiá. Uá, hoko ʻo ʻiloʻi ko e meʻa ʻoku tau faʻa hohaʻa fekauʻaki mo iá ʻoku ʻikai ke hoko maʻu pē ia.

Fokotuʻu ʻa e Ngaahi Tuʻunga Fakaʻatuʻi

‘Ko e poto ʻoku mei ʻolungá ʻoku . . . fakaʻatuʻi.’​—SĒMISI 3:17.

ʻUhingá: ʻOua ʻe ʻamanekina ʻa e haohaoá. Fakaʻehiʻehi mei hono fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku faingataʻa kiate koe pe ki he niʻihi kehé ke aʻusiá.

  • Hoko ʻo anga-fakanānā, fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga fakaʻatuʻi pea ʻiloʻi fakatouʻosi ho ngaahi fakangatangatá mo ia ʻa e niʻihi kehé. ʻI hoʻo fai ení, ʻe siʻisiʻi ange ai ʻa e loto-mafasiá pea naʻa mo hono aʻusia ʻa e ngaahi ola ʻoku lelei. Hoko foki ʻo anga-fakakata. ʻI he taimi ʻokú ke kata aí​—naʻa mo e hoko ha fehālaakí​—ʻoku fakasiʻisiʻi ai ʻa e ʻiteʻitá pea ʻai ke ke ongoʻi fiefia.

ʻIloʻi ʻa e Meʻa ʻOkú Ne ʻAi Koe Ke Ke Loto-Mafasiá

“Ko ha tangata ʻiloʻilo te ne anga-mokomoko ai pē.”​—PALŌVEEPI 17:27.

ʻUhingá: Ko e ngaahi ongoʻi ʻikai leleí ʻe lava ke ne ʻai ke faingataʻa ke te fakakaukau lelei, ko ia feinga ke nofoʻaki nonga.

  • Sivisiviʻi ʻa e meʻa ʻokú ne ʻai koe ke ke loto-mafasiá, pea fakatokangaʻi ʻa e anga hoʻo fakafeangai ki aí. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻokú ke loto-mafasia aí, fakatokangaʻi angé hoʻo ngaahi fakakaukaú, ongoʻí mo e tōʻongá, naʻa mo haʻo tohiʻi hifo ia. ʻI he hoko ʻo ʻiloʻi lelei ange ʻa e anga hoʻo fakafeangai ki he loto-mafasiá, ʻe malava ai ke ke fekuki ola lelei ange mo ia. Fakakaukau foki ki he ngaahi founga ke toʻo atu ai ʻa e ngaahi meʻa fakalotomafasiá mei hoʻo moʻuí. Kapau ʻoku taʻemalava ia, kumi ki ha ngaahi founga ke fakasiʻisiʻi ai ʻene hokó, mahalo ʻaki hoʻo fakataimitēpileʻi lelei ange hoʻo ngaahi ngāué pe ko ho taimí.

  • Feinga ke vakai ki he ngaahi meʻá ʻi ha founga kehe. Ko e meʻa ʻokú ne fakalotomafasiaʻi koé heʻikai nai ke fakalotomafasia ia ki he tokotaha ʻe tahá. Ko e faikehekehé nai ʻa e anga ʻo e fakakaukaú. Fakakaukau ki he fokotuʻu ʻe tolu ko ení:

    1. ʻOua ʻe fakavave ke pehē ko ha fakaueʻiloto kovi. ʻE kolosi hake nai ha tokotaha ʻo tuʻu ʻi muʻa ʻiate koe ʻi ha kiu. Kapau ʻokú ke fakakaukau ko ʻene tōʻongá ʻoku anga-kovi, te ke loto-mamahi nai. ʻI hono kehé, fēfē ke ke fakakaukau ko ʻene taumuʻá naʻe lelei pē? ʻOkú ke hā ngali moʻoni!

    2. Sio ki he tafaʻaki lelei ʻo ha tuʻunga. Ko e tatali fuoloa ʻi he ʻōfisi ʻo ha toketā pe ʻi ha malaʻe vakapuna heʻikai ke fakafoʻi kapau te ke ngāueʻaki ʻa e taimí ke lautohi pe fakaʻosiʻosi ha ngāue pe ʻīmeili.

    3. Fakakaukau ki he meʻa mahuʻinga tahá. ʻEke hifo, ‘ʻE hoko ʻa e palopalema ko ení ko ha ʻīsiu lahi ʻapongipongi pe ko e uike kahaʻú?’ ʻIloʻi ʻa e faikehekehe ʻi he ngaahi ʻīsiú ʻoku ʻikai loko mahuʻingá mo ia ʻoku mafatukituki angé.

Feinga ke Hoko ʻo Fokotuʻutuʻu Maau

“Tuku ke fakahoko ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi ha tuʻunga taau mo maau.”​—1 KOLINITŌ 14:40.

ʻUhingá: Feinga ke fokotuʻutuʻu maau hoʻo moʻuí

  • ʻOku tau saiʻia ʻi he taimi ʻoku maau ai ʻa e ngaahi meʻá ʻi he moʻuí. Ko e meʻa ʻe taha ʻoku lava ke tānaki atu ki he taʻemāú​—mo e loto-mafasiá​—ko e toloi-meʻá, pea ʻe taki atu nai eni ki he tātānaki ʻa e ngaahi ngāué ʻo ʻikai ke ʻosi. Fēfē ke ke ʻahiʻahi angé ʻa e fokotuʻu ʻe ua ko ení?

    1. Fokotuʻu ha taimi-tēpile lelei, pea muimui ki ai.

    2. Feinga ke ʻiloʻi pea fakatonutonu ha faʻahinga tōʻonga pē ʻokú ne ʻai koe ke ke toloi-meʻa.

Tuli ki ha Founga Moʻui Mafamafatatau

“ʻOku lelei ange ke fonu ʻa e nima ʻe taha ʻi he mālōloó ʻi he fonu ʻa e nima ʻe ua ʻi he ngāue mālohi mo tuli pē ki he matangí.”​—TANGATA MALANGA 4:6.

ʻUhingá: Ko e kau ngāue tōtuʻá ʻe lava ke nau taʻofi meiate kinautolu ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo e “fonu ʻa e nima ʻe ua ʻi he ngāue mālohi.” Heʻikai nai ke nau maʻu ʻa e taimi mo e ivi ke fiefia ʻi he meʻa naʻa nau ngāueʻí.

  • Maʻu ʻa e vakai totonu ki he ngāué mo e paʻangá. Ko e lahi ange ʻa e paʻangá ʻoku ʻikai ʻuhinga iá ʻe lahi ange ʻa e fiefiá pe siʻi ʻa e loto-mafasiá. ʻOku moʻoni ia. ʻOku pehē ʻe he Tangata Malanga 5:12, “Ko e koloa lahi ʻa e tokotaha koloaʻiá ʻoku ʻikai te ne fakaʻatā ia ke ne mohe.” Ko ia feinga ke moʻui pē ʻo fakatatau ki he meʻa ʻokú ke maʻú.

  • Vaheʻi ha taimi ke mālōlō. ʻOkú ke fakasiʻisiʻi ʻa e loto-mafasiá ʻi he taimi ʻokú ke fai ai ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ke saiʻia aí. Kae kehe, ko e ngaahi fakafiefia ʻoku ʻikai ngaungaue ai ho sinó, hangē ko e sio TV, heʻikai nai ke tokoni ia.

  • ʻAi ʻa e tekinolosiá ki hono tuʻunga totonú. Fakaʻehiʻehi mei hono toutou vakaiʻi ʻa e ngaahi ʻīmeilí, pōpoakí pe ngaahi mītia fakasōsialé. ʻOua ʻe vakaiʻi ʻa e ngaahi ʻīmeli fakangāué ʻi tuʻa ʻi he taimi ngāué, tuku kehe kapau ʻoku fiemaʻu ia.

Tokangaʻi Hoʻo Moʻui Leleí

“Ko e teuʻi fakaesinó ʻoku ʻaonga.”​—1 TĪMOTE 4:8.

ʻUhingá: Ko e fakamālohisino maʻu peé ʻoku tokoni ia ki he moʻui lelei angé.

  • Fakatupulekina ʻa e ngaahi tōʻonga moʻui fakatupu moʻui leleí. Ko e ngaahi ngāue fakaesinó ʻe lava ke ne ʻai ke ke ongoʻi fiefia ange pea fakaleleiʻi ʻa e anga ʻo e fakafeangai ho sinó ki he loto-mafasiá. Kai ʻa e meʻakai fakatupu iví, pea feinga ke fakaʻehiʻehi mei hono liʻaki ha houa kai. Fakapapauʻi ke maʻu ha mālōlō feʻunga.

  • Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi “solovaʻanga” fakatupu maumau ki he loto-mafasiá, hangē ko e ifi tapaká pe ngāuehalaʻaki ʻa e faitoʻo kona tapú mo e ʻolokaholó. ʻI he lele lōloá, ko e ngaahi meʻá ni ʻokú ne fakalahiʻi ʻa e loto-mafasiá, ngalingali ʻe uesia ai hoʻo moʻui leleí pea fakamoleki ʻa e paʻanga naʻá ke ngāue mālohi ki aí.

  • Sio ki hoʻo toketaá kapau ʻoku taulōfuʻu hoʻo loto-mafasiá. Ko hono maʻu ha tokoni fakafaitoʻó ʻoku ʻikai ko hano fakahaaʻi ia ʻa e taʻelavameʻa.

Fili ʻa e Meʻa ke Fakamuʻomuʻá

“Fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga angé.”​—FILIPAI 1:10.

ʻUhingá: Fakakaukau fakalelei fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻokú ke fakamuʻomuʻá.

  • Lisi hoʻo ngaahi ngāué ʻo fakahokohoko mei he meʻa ʻoku mahuʻinga tahá. ʻE tokoni eni ke ke tokangataha ki he ngaahi ngāue ʻoku mahuʻinga angé, pea ʻe fakahaaʻi mai ai ʻa e ngaahi ngāue ʻe lava ke ke toloi, vaheʻi ki ha taha, pe naʻa mo hano tuku.

  • Muimuiʻi ʻa e founga ʻokú ke fakamoleki ai ho taimí ʻi ha uike ʻe taha. Kumi leva ki ha ngaahi founga ke ngāueleleiʻaki ai ʻa e taimí. Ko e lahi ange hoʻo malava ke mapuleʻi ho taimí, ko e siʻisiʻi ange ia hoʻo ongoʻi mafasiá.

  • Vaheʻi ha kiʻi taimi ke mālōlō. Naʻa mo ha kiʻi mālōlō taimi siʻi ʻe lava ke ne ʻoatu ʻa e fakaivifoʻou pea fakasiʻisiʻi hoʻo loto-mafasiá.

Maʻu ha Poupou

“Ko e hohaʻa ʻi he loto ʻo ha tangata ʻokú ne lōmekina ia, ka ko ha lea lelei ʻokú ne fakafiefiaʻi ia.”​—PALŌVEEPI 12:25.

ʻUhingá: Ko e ngaahi lea anga-lelei mo anga-ʻofa mei he niʻihi kehé ʻe lava ke ne fakafiefiaʻi ho lotó.

  • Talanoa ki he ngaahi meʻá mo ha tokotaha te ne mahinoʻi. Ko ha kaumeʻa falalaʻanga te ne tokoniʻi nai koe ke ke sio ki he ngaahi meʻá ʻi ha founga kehe pe naʻa mo haʻo sio ki ha fakaleleiʻanga naʻe ʻikai te ke fakatokangaʻi. Pea ʻi hono vahevahe atu hoʻo ngaahi ongoʻí ʻe lava ke ne ʻai koe ke ke ongoʻi lelei ange.

  • Kole ki ha tokoni. ʻE lava ke ke vahevahe atu ʻa e ngāué ki ha taha?

  • Kapau ʻoku ʻai koe ʻe ha kaungāngāue ke ke loto-mafasia, kumi ki ha ngaahi founga ke fakaleleiʻi ʻa e tuʻungá. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke ke tala ange ki he tokotahá ʻi he founga anga-lelei mo fakapotopoto ʻa e founga ʻokú ne uesia ai hoʻo ongoʻí? (Palōveepi 17:27) Kapau ʻoku ʻikai ke lavameʻa ia, ʻe lava ke ke fakasiʻisiʻi ʻa e taimi ʻokú ke fakamoleki mo e tokotahá?

Tokanga ki Hoʻo Fiemaʻu Fakalaumālié

“Fiefia ē ko kinautolu ʻoku nau lāuʻilo ki heʻenau fiemaʻu fakalaumālié.”​—MĀTIU 5:3.

ʻUhingá: ʻI he tuʻunga ko e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku tau fiemaʻu ʻa e meʻa lahi ange ʻi he meʻakaí, valá, mo e nofoʻangá. ʻOku ʻi ai ʻetau fiemaʻu fakalaumālie. Ke hoko ʻo fiefiá, kuo pau ke tau lāuʻilo ki he fiemaʻu ko iá pea fakalato ia.

  • Ko e lotú ʻe lava ke tokoni lahi ia. ʻOku fakaafeʻi koe ʻe he ʻOtuá ke ‘lī atu ʻa e kotoa hoʻo loto-moʻuá kiate ia, koeʻuhí he ʻokú ne tokanga mai kiate koe.’ (1 Pita 5:7) Ko e lotú mo e fakalaulaulotó ʻe lava ke maʻu ai ʻa e nonga moʻoni ʻi loto.​—Filipai 4:6, 7.

  • Lau ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakatupu langa hake fakalaumālié. Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku lāulea ki ai ʻi he makasini ko ení ko e toʻo ia mei he Tohi Tapú, ʻa ia naʻe hiki ia ke fakalato ʻetau fiemaʻu fakalaumālié. ʻOku fakatupulekina foki ai ʻa e “poto ʻaongá mo e malava fakaefakakaukaú.” (Palōveepi 3:21) Fēfē ke fokotuʻu ha taumuʻa ke lau ʻa e Tohi Tapú? Ko e tohi ʻa Palōvēpí ko ha tohi lelei nai ia ke kamata ai.