KUANDU manu fuselu nia tempu atu semo hodi muda ba fatin seluk, neʼe halo ema hakfodak. Tanbasá? Tanba manu neʼe bele semo dook tebes. Manu neʼe iha kbiit atu semo kilómetru 11.000 maizumenus iha loron ualu nia laran deʼit.

Hanoin toʼok kona-ba neʼe: Matenek-naʼin sira fiar katak manu balu uza forsa magnétiku neʼebé haleʼu rai nuʼudar navegasaun, neʼe hanesan iha nanis ona búsola, ka kompas, iha sira-nia kakutak. Manu fuselu mós uza sistema navegasaun hanesan neʼe. Liután neʼe, manu fuselu karik uza mós loro-matan no fitun sira nuʼudar sira-nia navegasaun. Manu fuselu mós iha kbiit atu hatene bainhira mak anin-boot mai, hodi nia bele aproveita ho anin neʼe atu ajuda nia semo lalais liu. Maibé, toʼo ohin loron sientista sira la hatene loloos kona-ba oinsá manu fuselu sira bele semo dook tebes. Sientista ida naran Bob Gill hatete: “Haʼu estuda kona-ba manu fuselu ba tinan 20 ona, maibé haʼu sei hakfodak nafatin kona-ba manu sira-neʼe.”

Tuir Ita-nia hanoin oinsá? Manu fuselu nia sistema navegasaun nian mosu mesak deʼit? Ka Maromak mak kria ida-neʼe?