Go na content

Go na table of contents

Sma feni wan gudu na wan doti-ipi

Sma feni wan gudu na wan doti-ipi

SAN yu e prakseri te yu yere a wortu doti-ipi? Kande yu e si wan bun tingi presi na yu fesi, di e meki yu hari yu noso. Noiti yu ben o prakseri fu feni wan bun sani drape, lastan wan diri sani.

Toku, sowan hondro yari pasa, sma feni wan diri sani na wan doti-ipi. A sani di den feni, a no wan diriston. Sortu gudu den feni dan? Fu san ede a gudu di den feni prenspari gi wi na ini a ten disi?

DEN FENI EN SONDRO FU FRUWAKTI DATI

Na a bigin fu a di fu 20 yarihondro, Bernard P. Grenfell nanga Arthur S. Hunt, sabiman fu na Oxford Universiteit ben go na Egepte. Drape, na wan doti-ipi di de krosibei fu Nijl-lagipresi, den feni wan tu pisi papirus dokumenti. Bakaten na ini 1920, di den tu sabiman disi ben e skrifi poti tapu papira san den ben feni, Grenfell bai wan tu tra pisi papirus dokumenti di sma ben feni na Egepte. A ben bai den sani disi gi na John Rylands buku-oso fu Manchester na ini Ingrisikondre. Ma ala den tu man disi dede fosi den ben kaba luku ala den dokumenti.

Colin H. Roberts, wan tra sabiman fu na Oxford Universiteit, go doro nanga a wroko fu den man disi. Di a ben e luku den dokumenti disi, a feni wan pikin pisi papirus di ben bigi leki wan ID-karta. A ben skreki fu si taki a ben sabi den Griki wortu di ben skrifi tapu a dokumenti disi. Na wan sei fu a pikin pisi papirus disi, den wortu fu Yohanes 18:31-33 ben skrifi. A tra sei ben abi wan tu wortu fu vers 37 nanga 38. Roberts kon frustan taki a ben feni wan warti sani.

O OWRU A DOKUMENTI DISI DE?

Roberts ben si taki a pisi papirus disi ben de wan bun owru dokumenti. Ma o owru a ben de? Fu kon sabi o owru a ben de, a luku fa a skrifi, dan a agersi en nanga tra owru dokumenti di sma ben feni. Na so a ben man kon sabi fu sortu ten a papirus disi de. Ma a ben wani de seiker. Dati meki a meki wan fowtow fu a pisi papirus disi èn a seni wan kopi gi dri sabiman di e ondrosuku owruten dokumenti so taki den ben kan taigi en o owru a papirus disi de trutru. San den sabiman disi kon si?

Di den ondrosuku a fasi fa a dokumenti skrifi, dan ala dri sabiman agri taki a papirus disi ben skrifi na ini a yari 125, wan tu tenti yari baka di na apostel Yohanes dede. Ma sabiman no man de seiker ala ten o ten wan dokumenti skrifi. Wan tra sabiman feni taki a dokumenti disi no skrifi na ini a yari dati. Toku a pikin pisi papirus disi, na a moro owru dokumenti fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel di sma feni oiti.

SAN A RYLANDS-PAPIRUS E SORI

Fu san ede a papirus disi pe na Evangelie fu Yohanes skrifi, prenspari so gi sma di lobi Bijbel na ini a ten disi? Luku tu sani fu san ede dati de so. A fosi sani, na taki te yu luku fa a papirus skrifi, dan wi kan si taki den fosi Kresten ben e warderi den Buku fu Bijbel.

Fu san ede a papirus disi pe na Evangelie fu Yohanes skrifi, prenspari so gi sma di lobi Bijbel na ini a ten disi?

Na ini a di fu tu yarihondro, sma ben e gebroiki bukulolo noso a kodeks fu skrifi sani. Wan bukulolo ben meki fu pisi papirus noso metibuba di sma ben plak noso nai kon na makandra so taki a ben tron wan langa lolo. Yu ben kan lolo en opo noso lolo en tapu te yu ben wani. Moro furu, na tapu wan sei nomo fu a lolo sma ben e skrifi sani.

Ma a pisi papirus di Roberts ben feni, ben skrifi na ala tu sei. Disi e sori taki a no ben de fu wan bukulolo, ma a ben de fu wan kodeks. Wan kodeks ben meki fu pisi papirus noso metibuba di ben nai kon na makandra leki wan buku.

Fu san ede a kodeks ben makriki fu gebroiki moro wan bukulolo? We, den fosi Kresten ben de preikiman (Mateyus 24:14; 28:19, 20). Den ben e preiki a boskopu fu Bijbel gi ala sma, awinsi den sma disi ben de na oso, na wowoyo, noso na strati (Tori fu den apostel 5:42; 17:17; 20:20). Sobun, a ben moro makriki gi den fu abi den Buku fu Bijbel, tapu wan kodeks di ben meki leki wan buku.

Boiti dati, a kodeks ben meki en moro makriki gi den gemeente èn gi sma fu skrifi den Buku fu Bijbel abra. Dati meki furu sma ben e skrifi den Evangelietori abra, èn a sani disi meki taki a Kresten bribi ben e gro esi-esi.

A Rylands-papirus, fesisei nanga bakasei

A di fu tu sani fu san ede a Rylands-papirus de so prenspari na ini a ten disi, na fu di a e sori taki sma ben skrifi den Buku fu Bijbel soifri abra. Aladi a papirus disi abi wan tu vers nomo fu na Evangelie fu Yohanes, toku san skrifi na tapu de a srefi leki san wi abi na ini wi Bijbel now. Sobun, a Rylands-papirus e sori taki aladi sma skrifi Bijbel abra so furu, toku a no kenki.

A no de fu taki dati a Rylands-papirus fu na Evangelie fu Yohanes, na wan fu den someni dusundusun dokumenti di e sori krin taki Bijbel skrifi soifri abra. Na ini a buku fu Werner Keller, a e taki: „Den owruten dokumenti disi e sori krin taki den sani di skrifi na ini Bijbel soifri èn wi no abi fu tweifri na den sani dati” (The Bible as History).

Ma Kresten no e bribi na ini Bijbel fu di sabiman feni buweisi taki den sani di skrifi na ini tru. Den e bribi taki „na Gado srefi ben meki sma skrifi ala den sani di de na ini Gado Buku” (2 Timoteyus 3:16). Toku a e tranga wi bribi te wi e si taki owruten sani di sabiman feni e sori taki san Bijbel ben taki langa ten na fesi, tru: „San Yehovah e taki e tan fu têgo”!1 Petrus 1:25.