DAVID aluti ngangu ti kpe ti tene groupe ti aturugu so alondo na loro si ayeke ga so apusu lo si lo tï ape. Lê ti ala ayeke gi na mbeto na ngoi so ala yeke kpe na lê ti bira. Me nyen la asara ala mbeto ni nyen? David ayeke mä ala gi na dingo mbeni iri oko lege mingi. A yeke iri ti mbeni koli. Koli ni la na yâ ti popo-hoto kâ na lutingo na baba so, na peut-être ti David bango mara ti yongoro zo tongaso la.

Goliath! David ahinga fadeso ngbanga ti nyen la mbeto asara aturugu ni so. Na bango lo, so ti mo yongo nga na konongo na koli ni so ape! Même si a zi angangu ye ti bira ti lo na tere ti lo, peut-être nengo ti lo apeut ti lingbi na nengo ti akota koli use. Me lo yü anengo ye ti bira nga lo yeke mbeni ngangu zo ti bira so atiri abira mingi. Goliath adekongo ti hunda ti tene azo ni aga atiri na lo. Tara ti mä nengo go ti lo so ayeke toto na milieu ti ahoto, na ngoi so lo yeke gi yanga ti aturugu ti Israël nga na gbia ti ala Saül. Lo hunda na mbeni zo ti ga ti tiri na lo, gi ala use, ti tene tënë ti bira ni so ahunzi.—1 Samuel 17:4-10.

Mbeto ahon ndo ti azo ti Israël. Gbia Saül ni kue mbeto ahon ndo ti lo. David amä so ye ni so aninga ahon nze oko awe. Aturugu ti aPhilistin nga na azo ti Israël ayeke luti aku mba, na ngoi so Goliath ayeke gi yanga ti azo ti Israël lâ na lâ. A sara David nzoni ape. A yeke ye ti kamene ti bâ so kota mbeto asara gbia ti Israël nga na aturugu ti lo, so na popo ni a yeke wara nga ayaya ti David ti koli ota. Na lê ti David, Goliath, so ayeke païen, ayeke zia gi kamene na lê ti aturugu ti Israël awe ape, me lo yeke zonga nga lani Nzapa ti azo ti Israël, so ayeke Jéhovah! Me nyen la David, so ayeke gi mbeni senge maseka so, alingbi ti sara ti lo nyen? Nyen la e lingbi ti manda na lege ti mabe ti David?—1 Samuel 17:11-14.

Zia e kiri anze mingi kete na peko e bâ. A si na lakui awe, na David angbâ ti bata ataba ti babâ ti lo, na ndo ti mbeni oko ti ahoto so ayeke nduru na Bethléhem. David ayeke lani mbeni pendere koli, so peut-être na ngoi ni so lo ngbâ maseka mingi. Lo yeke bengba bengba nga lê ti lo ayeke pendere. Tongana ndo adë, lo yeke pika ka harpe. Pendere ti aye so Nzapa asara andu bê ti lo mingi, nga kode ti pikango mozoko ti lo ague na li ni ngbanga ti so lo yeke mû ka ngoi mingi ti pika ni. Me na mbeni lakui, a ga ti iri David. Babâ ti lo aye ti bâ lo fafadeso.—1 Samuel 16:12.

Lo gue lo wara babâ ti lo Jessé so angbâ ti sara lisoro na mbeni koli so aga mbakoro mingi awe. A yeke prophète Samuel, wakua be-ta-zo ti Nzapa. Jéhovah atokua lo ti ga ti soro mbeni oko ti amolenge ti Jessé ti ga use gbia ti Israël! Samuel abâ fade ayaya ti David ti koli mbasambala awe, me Jéhovah afa na lo polele so ni soro zo oko na milieu ti ala ape. Me na ngoi so David asi, Jéhovah atene na Samuel: “Mo sa mafuta na li ti lo, teti so ayeke lo.” Na lê ti ayaya ti David kue, Samuel azi yanga ti mbeni didi so a zia mbeni mafuta so ayeke nde na yâ ni, na lo tuku kete na li ti David. Gigi ti David ayeke fadeso tongana ti kozo ape, na peko ti so a soro lo so. Bible atene: “Na tâ lâ ni so, Yingo ti L’Éternel aga na ndo lo.”—1 Samuel 16:1, 5-13.

Eskê David akomanse ti dü nzara ti komandema na yâ ti bê ti lo? Ên-ën, lo ku ti tene yingo ti Jéhovah la afa na lo lawa la lo yeke sara kota kua so. Na oko  ngoi ni, lo ngbâ ti sara senge kua ti lo ti batango anyama so. Lo yeke sara kua ni na bê ti lo kue nga na mbeto ape. Fani use, ambeni nyama aga ti te kundu ti babâ ti lo; kozoni a yeke mbeni bamara na use ni a yeke ours. David angbâ gi ayo la lo tomba asioni nyama so ape. Me lo gue lo tiri na ala tongaso si mbeni ye ti sioni asi na ataba ti babâ ti lo ni ape. Na angoi use so kue, gi lo oko la lo fâ asioni nyama so!—1 Samuel 17:34-36; Ésaïe 31:4.

A si na mbeni ngoi, a kiri a hunda ti bâ David. Sango ti David atï na mê ti Gbia Saül. Atâa so Saül ayeke mbeni ngangu zo ti sarango bira, lo nzere encore na lê ti Jéhovah ape ngbanga ti so lo ke ti sara aye so Nzapa afa na lo ti sara. Jéhovah azi yingo ti lo na ndo ti Saül, ye so asara si fani mingi mbeni sioni yingo ayeke sara ngangu na ndo ti lo; lo yeke sara ngonzo mingi, lo yeke na kite na ndo ti azo nga lo ye sarango ye ti ngangu. Na angoi so sioni yingo ni so ayeke sara ngangu na ndo ti lo, oko ye so alingbi ti sara si bê ti lo adë ayeke mozoko. Ambeni zo ti Saül amä so David ahinga ti pika mozoko mingi nga lo hinga ti tiri. Tongaso, a tokua a gue a iri David, na hio na pekoni lo ga mbeni zo ti pikango mozoko na yangbo ti Saül nga lo ga zo ti yongo aye ti bira ti Saül ni.—1 Samuel 15:26-29; 16:14-23.

Na ndo ti mbage so, amaseka alingbi ti manda ye mingi na ndo ti mabe ti David. Bâ so lo mû angoi so lo yeke na ye ti sarango ni ape ti sara na ambeni ye so alingbi ti sara si lo ga nduru mingi na Jéhovah. Na ndo ni, na kangango bê, lo gi ti maï akode ti lo so alingbi ti mû lege na lo ti sara ambeni kua. Me kota ye ni ahon kue ayeke so lo yeda ti tene yingo ti Jéhovah la afa lege na lo. So apendere ye ti manda ndali ti e kue!—Zo-ti-fa-tene 12:3.

Na ngoi so David ayeke sara kua na Saül, fani mingi lo kiri na ndo ti lo ti gue ti bata anyama, na a yeke si so lo yeke ninga kâ. A yeke na amara ti angoi ni so la si Jessé atokua David ti gue ti bâ peko ti ayaya ti lo ti koli ota, so ayeke na popo ti aturugu ti Saül. David amä yanga, lo mû lege so ague na Popo-hoto ti Térébinthe (Élah), lo gue na kobe na ayaya ti lo ni. Na ngoi so lo si kâ, li ti lo aga kirikiri na bango groupe ti aturugu use so ayeke luti aku mba, tongana ti so a fa fade na tongo nda ti mbage so. Ala yeke luti ala bâ lê ti tere mbage na mbage na yâ ti kota popo-hoto ni so.—1 Samuel 17:1-3, 15-19.

Ti David, ye ni so ayeke na lege ni ape. A sara tongana nyen si aturugu ti Jéhovah, so ayeke Nzapa so ayeke na fini, akpe na mbeto na gbele mbeni senge zo? Na ndo ni, zo ni so ayeke païen! David abâ gingo yanga ti Goliath tongana zongango Jéhovah la. Tongaso, lo komanse ti sara tënë na aturugu ni na ndo ti kindango Goliath. Kete na pekoni, Eliab, so ayeke yaya ti David, amä tënë ti ye so David angbâ ti tene so. Eliab asuku na ngambe ti lo ni ngangu, na tenengo so lo la lo ga ti bâ gi kuâ ti azo so ayeke kui na yâ ti bira ni. Me David atene: “Mbi sara nyen? Mbi hunda tene senge pëpe?” Na pekoni, na mbeto pëpe, lo ngbâ ti sara tënë ti kindango Goliath, juska tënë ni ague atï na mê ti Saül. Gbia ni ahunda ti tene a gue a ga na David na lo.—1 Samuel 17:23-31.

Na ndo ti Goliath, David atene atënë ti kpengbango zo na gbia ni, lo tene: “Zia bê ti zo oko pëpe anze ngbanga ti Philistin so.” Bê ti Saül nga na ti azo ti lo afun kue ndali ti Goliath. Peut-être ala sara ye so zo kue alingbi ti sara na lege so, ala haka tere ti ala na yongo ti koli so, na bango tongana  nyen la ala gbu gi lo na yâ. Ala tara ti bâ tongana nyen la kota koli so, so ayeke na angangu ye ti bira so, ayeke na bezoin ti gbâ ti ngoi ape ti hunzi na ala. David abâ ti lo ye ni tongaso ape. Tongana ti so e yeke bâ ande, lo bâ kpale ni na mbeni lege so ayeke tâ nde mingi. Tongaso, lo hunda ti tiri na Goliath ni.—1 Samuel 17:32.

Saül ake, lo tene: “Mo lingbi gue ti tiri na Philistin so pëpe, mo yeke pendere koli senge [wala, gi molenge senge]; me zo so, lo yeke zo ti bira na lâ ti pendere ti lo juska laso.” Me eskê David angbâ lani biani kete molenge? Ên-ën, me ade lo wara ngu so a hunda ti lï turugu ape, nga peut-être na bango lo, lo kpa molenge. Me a hinga David kozo awe tongana mbeni ngangu zo ti tiri nga âmanke na ngoi ni so lo kpengba maseka awe.—1 Samuel 16:18; 17:33.

David akiri afa na Saül ti gi bê ti lo ape na fango na lo peko ti ye so lo sara lani na mbeni bamara nga na ours. Baba la ague na lo so? Ên-ën. David ahinga ye so asara si lo fâ anyama so. Lo tene: “L’Éternel so azi mbi na tïtî bamara na tïtî ours, Lo lingbi zi mbi na tïtî Philistin so nga.” Na nda ni, Saül ayeda nga gi tongaso na lo tene: “Mo gue, na L’Éternel ayeke na mo.”—1 Samuel 17:37.

Mo ye ti wara mara ti mabe so David ayeke na ni so? Bâ so David amä gi na bê ngbanga ti nzara ni ape. Lo yeke na mabe na Nzapa ti lo ngbanga ti aye so lo hinga nga na aye so asi na lo. Lo hinga Jéhovah tongana Zo so ayeke bata zo na ndoye nga Zo so ayeke bata azendo ti Lo. Tongana e ye ti wara mara ti mabe ni so, a lingbi e ngbâ lakue ti manda ye na ndo ti Nzapa so a sara tënë ti lo na yâ ti Bible. Tongana e sara ye alingbi na aye so e manda, nzoni ye ti peko ni ayeke so e yeke kpengba mabe ti e.—aHébreu 11:1.

Na tongo nda ni, Saül aye ti yü aye ti bira ti lo na David, so a kpa tere mingi na ti Goliath. A sara ni na cuivre, nga peut-être na tere ni a yeke wara mbeni kota bongo ti wen so a sara na wen so akpa écaille so agbu tere ngangu. David atara ti tambela na anengo bongo ni so, me kete na pekoni lo bâ so ye ni alingbi na lo ape. Lo manda lani kua ti turugu kozo ape, tongaso lo yeke yü ka lani bongo ti aturugu ape, mbilimbili bongo so Saül ayü, koli so ayo ahon atanga ni kue na Israël (1 Samuel 9:2). Lo zi aye ni so kue na lo soro ti yü bongo so lo yeke yü ka ni mingi, bongo so mbeni zo ti batango anyama ayeke yü ka.—1 Samuel 17:38-40.

David amû aye so lo yeke sara na kua ti batango anyama, lo yü mbeni bozo na go ti lo nga lo mû mbeni mvingi, wala lance. Laso e yeke bâ lance tongana mbeni ye so ayeke nga sörö ye ape, me a yeke biani lani mbeni ngangu ye ti bira. A sara akamba ti lance ni na poro ti tere ti nyama, na a kanga ni na tere ti mbeni kete bozo. Lance ni ayeke lani mbeni pendere ye ti bira ndali ti mbeni zo ti batango anyama. Lo lingbi ti zia tênë na yâ ti kete bozo ni, lo roulé ni na li ti lo na loro ngangu, na pekoni lo zi maboko ti lo na tere ti mbeni kamba ni oko, na tênë ni ayeke gue na place so lo ye ti tene ague dä. Teti so a yeke mbeni pendere ye ti bira, na ambeni ngoi, na yâ ti agroupe ti aturugu, a yeke wara ambeni so ayeke sara kua na lance.

So lo yeke na aye ti bira ti lo awe, David ague na loro ti tingbi na wato ti lo ni. Tara ti bâ lo na sambelango ni na ngoi so lo luti na mbeni place ti kota ngu so ahule ti popo-hoto ni, ti ro ambeni kete pendere lê ti tênë oku. Na pekoni, lo gue na place ti tiri ni na tambelango ni ape, me na mungo loro!

Na ngoi so Goliath abâ zo ti tiri ti lo ni, lo pensé nyen? Bible atene: “Lo ke lo, teti lo de pendere koli, lo yeke bengba, na lê ti lo ayeke pendere.” Goliath adekongo na nengo go ti lo so, lo tene: “Mbi yeke mbo si mo ga na mbi na keke?” A yeke polele so lo bâ keke ti David, me lo bâ lance ti lo ni ape. Lo deba David na iri ti anzapa ti aPhilistin na lo tene so ni yeke mû kuâ ti lo na andeke nga na anyama ti ngonda.—1 Samuel 17:41-44.

Juska laso, kiringo tënë ti David aduti tapande ti tënë ti kota mabe. Tara ti bâ maseka so na tenengo tënë so na Goliath: “Mo yeke ga na mbi na épée na kota likongo na kete likongo; me mbi yeke gue na mo na iri ti L’Éternel Ti Sabaoth, Nzapa ti aturugu ti Israël, so mo bi kamene na lê ti Lo.” David ahinga so ngangu ti zo nga na aye ti bira ti lo ayeke nga kota ye ape. Goliath afa fade so lo ne Jéhovah Nzapa ape, na a lingbi Jéhovah afa na lo. Tongana ti so David atene, “bira ni ayeke ti L’Éternel”.—1 Samuel 17:45-47.

David kue abâ yongo ti Goliath nga na aye ti bira ti lo ni. Ye oko, David azia pëpe si aye ni so ayengi lo. Lo handa tere ti lo pëpe tongana Saül nga na aturugu  ti lo. David ahaka tere ti lo pëpe na Goliath. Me, lo haka Goliath na Jéhovah. Na yongo ti lo ti mètre 2,9 so, Goliath ayo ahon amba ti lo, me yongo ti lo ni so ayeke nyen tongana a haka lo na Gbia ti dunia kue? Biani, tongana tanga ti azo kue, na lê ti Jéhovah, lo yeke gi tongana mbeni kete nyama, na ge Jéhovah ayeke nduru ti neka lo!

David amû loro ti gue na mbage ti wato ti lo ni, na yorongo maboko ti lo na yâ ti bozo ti lo ti mû mbeni tênë. Lo zia tênë ni na yâ ti lance ni na lo tourné lance ni na nduzu juska go ni akomanse ti toto. Goliath, so peut-être ayeke na peko ti zo ti yongo aye ti bira ti lo, aga na devant ti David. Yongo ti Goliath aga na mbeni kpale na lo wani fadeso, ndali ti so zo ti yongo aye ti bira ti lo ni ayo tongana lo ape, tongaso a yeke ngangu na lo ti yô mbeni vala juska na li ti Goliath ni si sioni asi na li ti lo ni ape. Na a yeke li ti lo la David aye ti bo ni.—1 Samuel 17:41.

David atokua tênë ni. Tara ti mä tongana nyen la tênë ni ayeke hon, na ngoi so lo yeke gue na place so a tokua lo dä. Kite ayeke dä ape so, Jéhovah asara ti tene David akiri abo ndo ni lege use ape. Tênë ni ague alï devant ti li ti Goliath na akale dä. Yongoro koli so alondo na nduzu atï, lê ti lo na sese! Peut-être kota mbeto asara zo ti yongo aye ti bira ti Goliath ni na lo kpe lo hon. David aga, lo mû épée ti Goliath ni wani, lo fâ na li ti yongoro koli ni so.—1 Samuel 17:48-51.

Na nda ni, Saül na aturugu ti lo akiri awara ngangu. Na dengo kongo ti bira na yanga ti ala, ala londo ague na mbage ti aPhilistin ni. Bira ni apassé lani gi tongana ti so David atene fade na Goliath atene: ‘L’Éternel . . . ayeke zia ala na tïtî e.’—1 Samuel 17:47, 52, 53.

Laso, awakua ti Nzapa ayeke bi tere ti ala na yâ ti bira tongaso ape. Ngoi ni so ahon lani awe (Matthieu 26:52). Me, a lingbi e sara ye na mabe tongana ti David. Tongana lo, a lingbi e bâ Jéhovah tongana tâ zo, tongana oko Nzapa so a lingbi e voro lo nga e ne lo. Na ambeni ngoi, a lingbi ti si so e bâ so e yeke kete na gbele akpale ti e, me akpale ti e ayeke kete tongana a haka ni na kota ngangu ti Jéhovah so nda ni ayeke dä pëpe. Tongana e soro Jéhovah tongana Nzapa ti e nga e zia bê ti e na lo tongana ti David, atâa kpale wa la asi, e yeke gi bê ti e mingi pëpe. Ye oko ti kara Jéhovah ayeke dä pëpe!