KAYPI piensay, qallariy siglopi cristianon kanki, iñiq t’aqaykimanmi apóstol Pabloq cartan chayaramun. Chay cartata leekusqanpiqa askha kutitan uyarinki “Diospa Simin Qelqakuna” niqta, chhaynataqa hebreo rimay qelqakunatan nikun (2 Timoteo 3:15). Jinan ninki: “Maytan munayman chay partekunata noqapuni leeyta”, nispa. Ichaqa chay tiempopiqa manan facilchu karan juj textota tariyqa. ¿Imarayku?

¿Imaynan karan ‘Diospa Simin Qelqakuna’ apóstol Pabloq tiemponpi? Kay paginapin qhawanaykipaq juj foto kashan, chayqa Kachi qochapi Isaías qelqata tarisqankun. Rikusqayki jina manan kanchu puntokuna, nitaqmi kanchu capitulokunapas versiculokunapas.

Bibliata qelqaqkunaqa manan capitulokunapichu nitaq versiculokunapichu t’aqaranku Diospa willasqankunata qelqaspaqa. Paykunaqa qelqaranku qallariyninmanta tukukuyninkama leenapaqmi manan t’aqa-t’aqapi leenapaqchu. Pipas juj importante cartata apachimuwanchis chayqa chhaynatan leenchis, manan wakillantachu leenchis.

Capitulokunapas versiculokunapas mana kaqtinqa sasan kaq leenapaq. Pabloqa khaynatan niq ima nisqanpas may partepi kasqanta yachanankupaqqa: “Diospa Simin Qelqan nin” otaq “Isaiasqa ñaupaqtapas nillarqantaqmi”, nispa (Romanos 3:10; 9:29). Chay nisqan maypi kasqanta tariyqa sasachá kaq, ‘Diospa Simin Qelqakunata’ allinta reqsiqkunallachá faciltaqa tariqku.

Jinaspapas “Diospa Simin Qelqakunaqa” manan ch’ulla librollachu karan. Qallariy sigloq tukupuyninpaqqa 66 librokunañan karan. Kunanmi ichaqa Bibliaqa t’aqasqa kashan capitulokunapi versiculokunapi ima, facil-llatan tarisunman ima texto maskhasqanchistapas, hebreo rimay qelqakunamanta Pabloq rimasqan simikunapas manan sasa tariychu.

Yaqapaschá tapukushanki: “¿Pin Bibliata t’aqaran capitulokunapi versiculokunapi?”, nispa.

Stephen Langton curas Bibliataqa capitulokunapi t’aqasqa, qhepamanmi payqa Canterbury llaqtamanta Arzobispo kapuran. Chaytaqa ruwaran 1200 watakuna qallariyninpis, París (Francia) llaqtapi kaq universidadpi profesor kashaspa.

Chay wata ñaupaqkunataraqmi Bibliamanta yachaqkuna Bibliata t’aqayta munasqaku capitulokunapi otaq juj niraymantapas, chhaynapi aswan facilta leenapaq. Isaías libroqa 66 capitulokunayoqmi, chhaynaqa aswan facilchá karan ima willakuytapas juj capitulopi maskhayqa, entero libropi maskhaymantaqa.

Ichaqa chhaynata t’aqasqankuqa problematan paqarichiran. Bibliamanta yachaqkunaqa manan kaqllatachu t’aqaranku. Ejemplopaq, Marcos qelqataqa yaqa 50 capitulokunapi jinan t’aqaranku, manan kunan jina 16 capitulokunapichu. Langtonpa tiemponpiqa askha nacionmanta estudiantekunan París llaqtapi tiyaqku, sapankapas Bibliayoqmi karanku.  Ichaqa Bibliankupi capitulokunaqa manan igual t’aqasqachu karan, chaymi profesorkunawan alumnokunawanqa mana entiendenakuqkuchu.

Jinan Langtonqa juj niraytañataq capitulokunata t’aqaran. “Bibliata pasasqankuna” (The Book—A History of the Bible) nisqa qelqaq nisqanman jinaqa, juj niraymanta t’aqasqanqa “ancha munaymi karan Bibliata leeqkunapaqpas, copiaqkunapaqpas, chaymi llapan Europapi chhaynata ruwakuran”. Kunanqa Langtonpa t’aqasqanman jinan yaqa llapan Bibliakunapas t’aqasqa kashan.

Kinsa pachak watakuna qhepamanmi, 1550 watakuna jinapin Francia nacionmanta Robert Estienne aswan más facilta ruwaran Bibliata leenapaq. Payqa munaranmi Bibliata runakuna leenankuta, repararanmi capitulokunatapas versiculokunatapas llapa Bibliapi kaqllata t’aqakunman chayqa aswan fácil leey kananta.

Ichaqa aswan ñaupaqkunataraqmi Bibliataqa ña t’aqarankuña versiculokunapi. Ejemplopaq, Judea llaqtayoq qelqakunata copiaqkunan Bibliapi hebreo rimay qelqakunata versiculocunapi t’aqaranku ichaqa manan capitulokunapiqa. Ichaqa versiculokunaman t’aqasqankuqa manan kaqllachu karan llapa Bibliakunapi.

Estienneqa Bibliapi griego rimay qelqakunatan (nuevo testamento) versiculokunapi juj niraymanta t’aqaran, chaytataqmi tupachiran hebreo rimay qelqakunawan. 1553 watapin primer Bibliata francés simipi orqoran capitulokunayoqta versiculokunayoqta, imayna t’aqasqanqa kay tiempopi Bibliakuna jinan karan. Wakin runakunaqa criticarankun chayta, nirankun: “Versiculokunapi t’aqayqa Bibliapi willakuytan t’aqa-t’aqata ruwan, mana entiendenapaq jinan”, nispa. Chaywanpas chhayna Bibliakunatan ruwayta qallariranku.

Bibliata capitulokunapi versiculokunapi t’aqayqa yaqapaschá facil-llapaq qhawarikun, ichaqa sapanka versiculokunaqa juj dirección jinan. Chhaynata t’aqasqankuqa manan Diospa yuyaychasqanchu, wakin versiculokunapas mana t’aqana sitiokunapin t’aqasqa kashan. Chaywanpas yanapawanchismi munasqanchis yachachikuykunata tarinapaq, imaynan juj librota leespaqa importante partekunata marcanchis facilta tarinapaq jinata.

Bibliata chhaynata t’aqasqanku yanapawanchisña chaypas, aswan importanteqa Diospa niwasqanchista entiendeymi. Bibliata leespaqa juj willakuyta jinalla leey, ama t’aqa-t’aqapas kashanman jinatachu. Chayta ruwanki chayqa entiendenkin ‘Diospa Simin Qelqakunata’, chaykunan ‘yachayta qosunki, Jesucristopi iñispa’ salvakunaykipaq (2 Timoteo 3:15).