po drugiej stronie Jordanu, dotarł do granic Judei: Chodzi najprawdopodobniej o Pereę — region po wsch. stronie Jordanu — a przede wszystkim o część Perei graniczącą z Judeą. Jezus opuścił Galileę, do której wrócił dopiero po zmartwychwstaniu (zob. Dodatek A7-F: mapa 5).

przylgnie: Użyty tu grecki czasownik dosłownie znaczy „skleić; zespolić; przywrzeć”. W sensie przenośnym oznacza, że męża i żonę ma łączyć więź przypominająca klej.

jednym ciałem: To określenie jest dosłownym tłumaczeniem na grecki występującego w Rdz 2:24 hebrajskiego określenia, które można też oddać jako „jedną osobą”. Odnosi się ono do najbardziej zażyłej więzi, jaka jest możliwa w wypadku dwojga ludzi. Nie chodzi jedynie o kontakty seksualne, ale o całą relację, dzięki której dwie osoby stają się nierozłączne i wierne wobec siebie. Nie jest możliwe, żeby rozpad takiego związku nie wyrządził szkody osobom, które go tworzą.

dokument rozwodowy: Lub „świadectwo odprawienia”. Według Prawa Mojżeszowego mężczyzna, który chciał się rozwieść, musiał sporządzić dokument prawny i zapewne skonsultować się ze starszymi, co dawało mu czas na przemyślenie tak poważnej decyzji. Przepis ten najwyraźniej miał zapobiegać pochopnym rozwodom i zagwarantować kobietom pewną miarę ochrony prawnej (Pwt 24:1). Jednak w czasach Jezusa przywódcy religijni sprawili, że rozwód można było uzyskać bardzo łatwo. Józef Flawiusz, historyk z I w. n.e., sam będący rozwiedzionym faryzeuszem, powiedział, że rozwód był dopuszczalny „z jakiejkolwiek przyczyny (a mężczyźni wynajdywali mnóstwo takich przyczyn)” (zob. komentarz do Mt 5:31).

kto się rozwodzi z żoną: Zob. komentarz do Mk 10:12.

pozamałżeńskie kontakty seksualne: Dosł. „rozpusta”. Po grecku porneía (zob. komentarz do Mt 5:32 i Słowniczek pojęć).

cudzołóstwo: Zob. Słowniczek pojęć.

eunuchowie: W sensie dosłownym wykastrowani mężczyźni. W tym wersecie określenie to zostało użyte zarówno w sensie dosłownym, jak i przenośnym (zob. Słowniczek pojęć, „Eunuch”).

eunuchowie, którzy sami się takimi uczynili: Lub „postanowili żyć jak eunuchowie”. W tym miejscu słowo „eunuchowie” nie odnosi się do wykastrowanych mężczyzn, ale do osób, które dobrowolnie pozostają w stanie wolnym (zob. Słowniczek pojęć, „Eunuch”).

Jeden tylko jest dobry: Chodzi o Boga. Jezus wskazał tu na Jehowę jako na doskonały Wzorzec dobroci. Bóg dokładnie określił, co jest dobre, w swoim Słowie, Biblii (Mk 10:18; Łk 18:19).

bliźniego: Zob. komentarz do Mt 22:39.

Jezus odparł: Jezus widział szczerość tego młodego człowieka i, jak czytamy w Mk 10:21, ‛umiłował go’. Być może zdając sobie sprawę, że człowiek ten powinien w większym stopniu przejawiać ofiarność, powiedział mu: sprzedaj swoje mienie i rozdaj pieniądze biednym. W przeciwieństwie do Piotra i innych, którzy przyznali, że zostawili wszystko i poszli za Jezusem, ten młody człowiek nie chciał się rozstać ze swoimi dobrami, żeby zostać jego uczniem (Mt 4:20, 22; Łk 18:23, 28).

doskonały: Użyte tu greckie słowo może znaczyć „zupełny” lub „nienaganny” w świetle norm ustanowionych przez jakiś autorytet (zob. komentarz do Mt 5:48). Mężczyzna, do którego zwraca się Jezus, nie był „doskonały” lub „zupełny” w pełnieniu służby dla Boga, bo pozwolił, by uniemożliwiały mu to dobra materialne (Łk 8:14).

Zapewniam: Zob. komentarz do Mt 5:18.

łatwiej wielbłądowi przecisnąć się przez ucho igielne: Jezus użył tu hiperboli dla unaocznienia, że tak jak literalny wielbłąd nie może się przecisnąć przez ucho igły do szycia, podobnie bogaty człowiek nie wejdzie do Królestwa, jeśli bogactwo w dalszym ciągu będzie dla niego ważniejsze niż więź z Jehową. Jezus nie sugerował, że żaden bogaty człowiek nie wejdzie do Królestwa, bo sam dodał: „U Boga wszystko jest możliwe” (Mt 19:26).

odtworzeniu: Lub „odrodzeniu; odnowieniu”. Greckie słowo palingenesía składa się z członów, które z osobna oznaczają „znowu; jeszcze raz” i „narodziny; pochodzenie”. Określenia tego użył starożytny żydowski pisarz Filon, gdy pisał o odnowieniu świata po potopie. Żydowski historyk Józef Flawiusz odniósł je do odrodzenia Izraela po powrocie z niewoli. W tym miejscu Ewangelii według Mateusza odnosi się ono do czasu, kiedy rządy Chrystusa i jego współkrólów doprowadzą do odtworzenia doskonałych warunków, w jakich żyli pierwsi ludzie, zanim zgrzeszyli.

Syn Człowieczy: Zob. komentarz do Mt 8:20.

sądzić: Wypowiedź ta harmonizuje z innymi wersetami wskazującymi, że współkrólowie Chrystusa będą razem z nim uczestniczyć w sądzeniu (1Ko 6:2; Obj 20:4). Łączenie funkcji króla i sędziego jest zgodne z tym, jak terminy te są używane w Biblii. Czasem słowo „sądzić” występuje w Biblii w bardziej ogólnym znaczeniu — „sprawować władzę” lub „rządzić” (Sdz 2:18; 10:2; Abd 21).

sto razy: Chociaż niektóre manuskrypty zawierają w tym miejscu określenie „wiele razy”, większość wczesnych manuskryptów zawiera wersję „sto razy” (por. Mk 10:30; Łk 18:30).

odziedziczy: Zob. komentarz do Mt 25:34.