TOEN William Bedell, een Engelse geestelijke, in 1627 naar Ierland ging, kwam hij in een verwarrende situatie terecht. Het overwegend katholieke Ierland werd geregeerd door het protestantse Brittannië. Protestantse hervormers hadden de Bijbel al in allerlei Europese talen vertaald. Maar het leek erop dat niemand de Bijbel in het Iers wilde vertalen.

Bedell vond dat het Ierse volk ‘niet genegeerd mocht worden, alleen maar omdat ze geen Engels spraken’. Hij besloot een Ierse vertaling van de Bijbel te gaan maken. Maar hij kreeg te maken met zware tegenstand, met name van protestanten. Hoe kwam dat?

Bedell ging zelf Iers leren. Als hoofd van het Trinity College in Dublin moedigde hij studenten aan Iers te spreken, en dat deed hij later ook als bisschop van Kilmore. Koningin Elizabeth I van Engeland richtte het Trinity College op met het idee om geestelijken op te leiden die haar onderdanen in hun moedertaal over de Bijbelse boodschap zouden kunnen vertellen. Bedell probeerde dat van de grond te krijgen.

In het bisdom Kilmore spraken de meeste inwoners Iers. Bedell stond er daarom op dat ook de geestelijken Iers konden spreken. Hij baseerde zijn keuze daarvoor op de woorden van Paulus in 1 Korinthiërs 14:19: ‘Ik zou in een gemeente liever vijf woorden met mijn verstand spreken, om ook anderen mondeling te onderrichten, dan tienduizend woorden in een taal’ die bijna niemand begrijpt.

Maar hooggeplaatste personen deden er alles aan om hem tegen te houden. Volgens geschiedkundigen beweerden sommigen dat het gebruik van het Iers ‘gevaarlijk was voor de Staat’. Anderen beweerden dat het inging ‘tegen de belangen van de regering’. Sommigen vonden dat het beter was voor Engeland om de Ieren in onwetendheid te laten. Er werd zelfs in de wet vastgelegd dat de Ieren hun eigen taal en gewoonten achter zich moesten laten en de Engelse taal en gewoonten moesten overnemen.

Bedell liet zich niet afschrikken door die onderdrukkende ideeën. Begin jaren dertig van de zeventiende eeuw begon hij de kort daarvoor uitgegeven Engelstalige Bijbel (de King James Version uit 1611) in het Iers te vertalen. Hij wilde een Bijbel maken die voor zo veel mogelijk mensen te begrijpen was. Hij was ervan overtuigd dat arme mensen de weg tot eeuwig leven niet zouden kunnen vinden als de Bijbel een mysterie voor ze bleef (Johannes 17:3).

 Bedell was niet de enige die er zo over dacht. Zo’n dertig jaar eerder merkte William Daniel, ook een bisschop, hoe moeilijk het was om de boodschap van de Bijbel te begrijpen als die ‘in een onbekende taal verstopt’ was. Daniel had de christelijke Griekse Geschriften in het Iers vertaald. Bedell ging aan de slag met de Hebreeuwse Geschriften. Wat bekendstaat als Bedells Bijbel omvat zowel zijn werk als het eerdere werk van William Daniel. Zoals later bleek, zou Bedells Bijbel — de eerste volledige Bijbel in het Iers — driehonderd jaar lang de enige Ierse vertaling zijn.

Bedell, een kenner van het oude Hebreeuws, riep voor het vertalen de hulp van twee Ieren in. Hij controleerde en corrigeerde vervolgens, samen met enkele assistenten, elk vers zorgvuldig. Ze gebruikten daarbij een Italiaanse vertaling van de Zwitserse theoloog Giovanni Diodati, de Griekse Septuaginta en een oud en zeldzaam Hebreeuws bijbelmanuscript.

Het team volgde het voorbeeld van de vertalers van de King James Version — van wie Bedell er waarschijnlijk veel kende — en gebruikte Gods persoonlijke naam meerdere keren in hun vertaling. In Exodus 6:3 bijvoorbeeld vertaalden zij Gods naam met ‘Iehovah’. Bedells oorspronkelijke manuscript is te zien in Marsh’s Library in Dublin. (Zie het kader ‘Bedell wordt herinnerd en erkend’.)

Bedell voltooide zijn project rond 1640. Maar hij kon het niet meteen uitgeven. Hij had namelijk nog steeds met zware tegenstand te maken. Tegenstanders belasterden de hoofdvertaler in een poging zijn werk in twijfel te trekken. Ze gooiden hem zelfs in de gevangenis. Daarbij komt nog dat  er in 1641 een bloedige en bittere opstand tegen de Engelsen was uitgebroken. In het begin beschermde de plaatselijke bevolking Bedell ondanks zijn Engelse achtergrond, omdat ze zagen dat hij echt om ze gaf. Maar uiteindelijk arresteerden de opstandelingen hem toch en kwam hij onder zeer slechte omstandigheden gevangen te zitten. Dat heeft zijn dood in 1642 ongetwijfeld bespoedigd. Hij heeft nooit meegemaakt dat zijn werk werd uitgegeven.

Bedells werk ging bijna verloren toen zijn huis werd geplunderd en verwoest. Gelukkig kon een goede vriend alle vertaalde documenten op tijd redden. Na verloop van tijd kwamen ze terecht bij Narcissus Marsh, die later aartsbisschop van Armagh en van de Kerk van Ierland werd. Hij kreeg financiële steun van Robert Boyle, een onderzoeker, en in 1685 was hij zo moedig om Bedells Bijbel uit te geven.

Bedells Bijbel werd niet overal enthousiast ontvangen. Toch was het een kleine maar belangrijke stap op weg naar een beter begrip van de Bijbel, vooral voor Ierssprekende mensen — niet alleen in Ierland maar ook in Schotland en andere landen. Ze konden nu een band met God opbouwen door de Bijbel in hun moedertaal te lezen (Mattheüs 5:3, 6).

Ook nu nog helpt Bedells Bijbel oprechte mensen de waarheid te leren kennen. Een Ierssprekende man, die nog niet zo lang geleden ontdekte wat de Bijbel echt leert, zegt: ‘Toen we Bedells Bijbel lazen, hoorden we de woorden van de Bijbel in onze moedertaal. Hierdoor leerden mijn gezin en ik de prachtige waarheid kennen die in de Bijbel staat.’