Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Oyonkuluyonale nenge oyi li pethimbo?

Oyonkuluyonale nenge oyi li pethimbo?

UUNONGONONI

OMBIIMBELI KAYI SHI EMBO LYUUNONGONONI, IHE SHOKA YA POPYA NALENALE OTASHI TSU KUMWE NAWO. NATU TALE KIIHOLELWA YIMWE.

Mbela ewangandjo oli na ngaa etameko?

Opu na ethimbo aanongononi ya simana ya li ye wete kutya eyamukulo oaawe. Ngashingeyi oye shi taamba ko kutya oli na etameko. Ombiimbeli oya adhika ye shi popya nale. — Genesis 1:1.

Opulanete yetu oya tya ngiini?

Nalenale aantu oya li taya dhiladhila kutya evi olya yelekana. Omimvo 2 500 nasha dha ka pita aanongononi Aagreka oya tile kutya oli li ongonga. Ihe omimvo 2 800 nasha dha ka pita manga inaaye shi popya, omunyoli gwOmbiimbeli Jesaja okwa li a longitha uutumbulilo “ongonga yevi.” — Jesaja 40:22NW.

Mbela ewangandjo ohali yonuka mokweendela ko kwethimbo?

Omunongononi Omugreka Aristotle ngoka a li ko omimvo 2 400 nasha dha ka pita, okwa tile kutya kevi oko owala ku na iinima hayi yonuka, ihe egulu ndyoka lyu udha oonyothi ka li na siku li lunduluke nenge li yonuke. Etaloko ndyoka olya tsikile uule womimvo omathele ogendji. Ihe omimvo 150 lwaampono dha ka pita, aanongononi oya toto po edhiladhilo li na ko nasha nokwaanelandulathano meshito. Edhiladhilo ndyoka otali ulike kutya iinima ayihe ohayi yonuka, kutya nduno omegulu nenge okombanda yevi. Omunongononi gumwe ngoka a humitha komeho edhiladhilo ndyoka, Lord Kelvin, okwa ndhindhilike kutya Ombiimbeli oya popya kombinga yegulu nevi ya ti: “Ayihe otayi ka kulupa ya fa oonguwo.” (Episalomi 102:25, 26) Okwa li i itaala shoka Ombiimbeli tayi ti kutya Kalunga ota vulu okukeelela eshito Lye kaali yonuke po thiluthilu. — Omuuvithi 1:4.

Oshike hashi kaleke oopulanete mewangandjo, ngaashi evi lyetu?

Aristotle okwa ti kutya iinima ayihe mewangandjo oyi li miinima yongonga hayi adhima noya tulwa kumwe, kehe shimwe shi li meni lyoshikwawo, lyo evi tali kala pokati. Momumvo 1701-1800 aanongononi oya taamba ko edhiladhilo kutya oonyothi noopulanete otashi vulika dhi li mowalawala. Ihe membo lyaJob ndyoka lya nyolwa omimvo 3 500 nasha dha ka pita, otatu lesha mo kutya Omushiti okwa “tula evi powalawala.” — Job 26:7.

UUNAMITI

NONANDO OMBIIMBELI KAYI SHI EMBO LYUUNAMITI, OYI NA OMAKOTAMPANGO GE LI PETHIMBO KOMBINGA YUUKOLELE.

Okwiikalekela mboka taye ehama.

Ompango yaMoses oya popya kutya mboka ye na uuvu woshilundu naya kalekwe kokule naantu yalwe. Ihe oondohotola odha ka tula owala miilonga ekotampango ndyoka, sho omikithi ndhoka hadhi taandele dhi indjipala pokati komumvo 401-1500. Ano ekotampango ndyoka otali longo natango. — Levitikus ontopolwa 13 no 14.

Okwiiyoga koonyala konima yokuguma omudhimba.

Omimvo 150 lwaampono dha ka pita, olundji oondohotola odha li hadhi gumu omidhimba, dho tadhi ka panga aavu, inaadhi iyoga koonyala. Oshinima shika osha dhipaga aantu oyendji. Ihe Ompango yaMoses oya popya kutya kehe ngoka ta gumu omudhimba ota kala inaa yogoka uule wethimbo lyontumba. Oya popi wo kutya omuntu oku na okwiiyoga, opo a kale a yogoka. Omikalondjigilile ndhika dhopalongelokalunga odha li lela dha kaleke po uukolele waantu. — Numeri 19:11, 19.

Okufumvika onyata.

Omumvo kehe, aanona ye vulithe 500 000 ohaya si koshimela, unene tuu molwaashoka ya kwathathana nonyata yaantu ndjoka inaayi fumvikwa. Ompango yaMoses oya ti kutya oonyata odhi na okufumvikwa kokule naantu. — Deuteronomium 23:13.

Ethimbo lyokukenkwa.

Ompango yaKalunga oya tile kutya okanona okamati oke na okukenkwa sho ke na omasiku gahetatu. (Levitikus 12:3) Ombinzi yuuhanona ohayi vulu owala okuhekela nawa konima yoshiwike. Pethimbo lyOmbiimbeli, manga epango lyopaunamiti inaali huma komeho, okutegelela pu pite oshiwike manga okanona inaaka kenkwa osha li egameno lela.

Ekwatathano pokati kuukolele wopamadhiladhilo nowopalutu.

Aakonakoni yopaunamiti naanongononi ohaya ti kutya omaiyuvo omawanawa ngaashi enyanyu, etegameno, olupandu nehalo lyokudhimina po ohayi kwathele omuntu a kale e na uukolele. Ombiimbeli otayi ti: “Omutima gwa nyanyukwa otagu eta uundjangandjele, ihe omwenyo gwa nyanyagulwa otagu thipula omasipa.” — Omayeletumbulo 17:22.