Lino Blessing * wafisile uku Europe wenekelanga ukuti alatandika ukuomba incito yakuluka nu kuzifya antu inyele. Nomba pa cisila ca kwikala amanda 10 na vino yamucuzyanga, nu lufyengo ulwacitikilanga ulupwa lwakwe, wapatikiziwe ukutandika ukucita uzelele pakuti aapanga ulupiya.

Blessing wali nu kulapanga ulupiya kulingana ni mpiya zya ku Ulaya ukucila pali 200 cila wanda usiku izya kulipilanga inkongole zyakwe wino wikalangako izyali 40,000 izya ku Ulaya. * Blessing walanzile ati; “Nalondanga ukuutuka, nomba nuvwanga intete vino yali nu kucita ulupwa lwane. Ala navizilwe ivyakucita.” Ilyasi lya mukazyana wii lyakolana sana na malyasi ya antu yamwi mupiipi na 4 milyoni yano yasendwa mu uzya wa kucita uzelele.

Apa myaka 4, 000, iyatipitapo, Yosefu yamukazizye uku ina yakwe ala acili sile mulumendo. Waile aya umuzya kuli cilolo umwi umwina Eguputo. Nomba wene apakutandika yatamucuzyanga ndi vino cali kuli Blessing. Nomba lino wakanyile vino mama wa musambazi wakwe wamunenyile kuti yacite, izile yamupeela umulandu wakuti walondanga kucenda muka cilolo. Nupya yamunyefile nu mu cifungo.—Utandiko 39:1-20; Masamu 105:17, 18.

Yosefu wali umuzya uku mpiti sana; lyene Blessing nawe wali umu uzya mu manda itu. Yonsi kwene yapisile umu ntazi ili yonga kwene iyakusendwa uzya, incito iikalenga antu ukuculilamo pakuti umwi apangilepo ulupiya pa muntu wino akucuzya.

Mpiti, antu yalolanga ukuti inkondo ali nzila iyangupale iyakukwatilamo aazya. Umwene umwi (Thutmose III) uwa ku Egupto yamulondolola ukuti wawezizye afungwa 90,000 lino kwali inkondo uku Kenani. Aina Egupto yaomvyanga azya yano yasendanga ukulaomba umu mikoti, ukukuula ivikulwa vya kupepelamo, alino nu kwimba imifoolo.

Umu Uteeko wa ina Loma, ndi kwaya inkondo azya yavulilangako, alino insita zimwi, kwayanga inkondo  pa mulandu wa kulonda azya. Cikatunganiziwa ukuti umu nsita ya atumwa, azya yavuzile sana icakuti yafisile apa kasi ka mpendwa ya ina Loma. Azya yano aina Eguputo na ina Loma yasendanga yayacuzyanga wakwe cimwi. Fwandi azya yaa yaombanga imilimo ikome umu mikoti icalenzile nu kuti yaafisya sile imyaka 30, ala wafwa.

Lino imyaka ikuya ikupita, uzya wayanga ukwipilako sile. Kufuma sile muli ya 1600 kufika mu 1900, kukazya azya ukufuma uku Africa ukuyatwala uku America kwali ali uculuzi uwavuzile sana pa mpanga ya pansi. Lipoti yako ya UNESCO yalanzile ukuti ‘cikatunganiziwa ukuti antu pakasi kakwe 25 million na 30 million aonsi, anaci, alino na ana yayalemile nu kuyakazya.’ Lipoti wii akalanga nu kuti antu aingi sana yafwile lino yalambanga yemba wa Atlantic. Ya Olaudah Equiano, ali pa azya apuswike yalanzile ukuti: “Ndi twalola vino yana mayo yalilanga na antu yauze ala yakumwela, kwatuletiile ulanda ukulu cuze uno tutangalondolola.”

Ica ulanda icakuti, ukusendwa umu uzya asi ali intazi yonga iyacitika. Akaungwe kamwi (International Labour Organization) kalanzile ukuti aonsi, ya mama na ana umupiipi na 21 milyoni, yacili yaaya mu uzya, kulikuti yakaulizya ivya kulya nanti kukana kwata impiya zyakukala ivikulondekwa. Uzya wa ndakai, u kuomba mu mikoti, mu matuuka muno yakapangila vizwalo, kutama injelwa zya kukulila vikulwa, yamwi yakaombela mu vikulwa zya uzelele alino nu kuombela mu mang’anda acindikwe. Nanti icakuti citazumiliziwa, uzya wa musango uu ukukulilako sile ndakai.

Vino azya yakayacuzya sana calenga aingi yalondesya ukukwata untungwa. Mu nsita ya atumwa umonsi umwi uwamanyile sana ivya ulwi Spartacus alino na yauze azya mupiipi na 100,000 yalondesyanga sana ukuya antungwa ukufuma uku Loma, nomba yafizilwe. Muli ya 1800, azya yamwi aakaikala pa cilila ca Caribbea ku Hispaniola yakatukiile aayasenzile uzya. Ukucuziwa kwene kuu kuno azya yacuulanga lino yakuomba umu matimba ya visali, kwalenzile yakatusye inkondo iyasenzile imyaka 13 nupya calenzile ukuti yakwate untungwa mu Haiti umu 1804.

Vino aina Izlaeli yafumile umu uzya umu Eguputo, aali kukululwa kwa cumi cumi ukwacitika umu malyasi yampiti. Antu limwi mamilyoni yatatu—kulikuti uluko lonsi—yakulwilwe ukufuma umu uzya umu Egupto. Ala mwandini yalondekwanga ukukululwa. Baibo ikalanda pa wikazi uno aina izlaeli yikalilemo  umu Egupto ukuti ‘yatakweti upuzo pa mulandu wa kuyapatikizya ukuomba wa azya.’ (Kufuma 1:11-14) Umwene Falao uwakonsilepo, wisileko isunde lyakuti yakoma umwana wensi umonsi uwavyalwa pakuti impendwa ya ina izlaeli itavula sana umu Egupto.—Kufuma 1:8-22.

Ukukululwa kuno aina izlaeli yakulwilwe ukufuma mu Egupto muno yacuulanga sana, kwali ukuiyele pa mulandu wakuti Leza wayazwanga. Leza wanenyile Mose ukuti ‘Manyile kunyunguluka kwao konsi. Caleka namaya nkayatuule.’ (Kufuma 3:7, 8) Na ndakai kwene Ayuda yakazevya cila mwaka Uwanda wa Ucilo uno Leza wayakulwile.—Kufuma 12:14.

Baibo ikalanda ukuti ‘Yeova Leza witu asizumilizya ulufyengo,’ nupya ikatunena nu kuti wene asisenuka. (2 Milandu 19:7; Malaki 3:6) Leza watumile Yesu ku “kusapula anyepwe . . . , nga nu kwiza kulula yano atitikiziwa.” (Luka 4:18) Uzye cii cikupiliula ukuti antu yonsi yakululwa uku uzya uli onsi? Awe foo. Leza watumile Yesu ukwizakulula antu ku luyembu ni mfwa. Yesu walanzile nu kuti: “Cumi cilamukulula.” (Yoane 8:32) Na ndakai kwene, icumi cino Yesu wasambilizye cakulula antu umu nzila izingi.—Lolini kambokosi kakuti “ Mutaleka Icintu Icili Consi Cimuteeke Uzya.”

Kwene, Leza wazwilizye Yosefu na Blessing ukufuma umu uzya umu nzila izipusane. Ilyasi lyakwe Yosefu mungalizana umwi buku lya Utandiko ivipande 39-41. Lyene vino Blessing wizile aya nu utungwa vikazungusya sana.

Lino yazinzile Blessing uku Ulaya (ku Europe), waile ku Spain. Kuuku kwene akuno waile azana ya Nte Yakwe Yeova nu kutandika kusambilila Baibo. Vino walangulukanga pa nkongole zino wakweti, wizile azana incito yakuomba anena na yano waombangako pa kutandika aku Ulaya ukuti yamuvwileko uluse aalipila panono-panono inkongole. Uwanda umwi, yano Blessing waombangako ku Ulaya yamutumile foni; iyalenga uwelelo pa nkongole zino yamunenyile ukulalipila. I cani calenzile yacite vivyo? Pano nayo kwene yatandike kusambilila Baibo na ya Nte Yakwe Yeova! Blessing walanda ukuti: “Icumi cingamulenga ukuya antungwa mu nzila ino mutenekiile.”

Lino aina Izlaeli yayacuzyanga umu uzya uku Eguputo, Yeova Leza uvwile uyi sana; na ndakai kwene akauvwa uyi cuze ukulola ulufyengo ulwaya muno nsi. Fwandi, apakuti uzya ukasile pano nsi palalondekwa antu ukusenuka sana. Nomba Leza walaya ukuti vyonsi vii vili nu kucitika. Baibo ikati: “Lelo swemo tukalolela vino Leza watulaya, mayulu apya ni nsi ipya, muno mulaya kuteekwa na Leza.”—2 Petulo 3: 13