1-3. (a) Ang’o momiyo Esther ne nyalo bedo maluor dhi ir chwore? (b) Wabiro wuoyo e wi weche mage motudore gi Esther?

 ESTHER ne temo choko chir sama ne odhi e od ruoth man Shushan. Ne ok yot. Ne en ot moger gi nyadhi matamre gi nono mondo osunggo teko mang’eny mar ruoth ma ne ni kuno. Ne ogere kama oting’ore malo machiegni gi gode mag Zagros ma ne pilni nikech baraf ma ne nie wigi kendo ne ochomore gi aora mar Choaspes ma pige ne liw ahinya. Kor odno ne oked gi gik mopa ma rangigi opogore opogore moriwo ruedhi man gi bwombegi, joma bayo asere, koda sibuoche. Sirni mag odno ne dongo dongo kendo ne gin ma oked oked. Ruoth ma ne ni kuno ne luongore ni “ruoth maduong’.” Ne en chwor Esther, kendo en ema Esther ne dhi ire.

² Parie ni chwor Esther ne en ng’at ma kamano! Ahasuerus ne ok en dichwo ma nyar Ja-Yahudi ne nyalo gombo mondo obed chwore. a Ne ok oluw ranyisi mag joma chalo gi Abraham ma ne obolore kendo ne oyie winjo Sara chiege kane Nyasaye onyise ni otim kamano. (Chak. 21:12) Ruodhno ne ok ong’eyo gimoro amora e wi Jehova, Nyasach Esther kata e wi Chik ma ne Jehova omiyo joge. Nong’eyo mana chik Jo-Persia ma ne kwero gima koro Esther ne chiegni timoni. Esther ne dwaro timo ang’o? Esther ne dwaro dhi ir ruoth maok ruoth oluonge, to chik Jo-Persia ne wacho ni ng’ama odhi ir ruoth ka ruoth ok oluonge yudo buch tho. Sama Esther nochopo kama ruoth ne nyalo nene, nyaka bed ni koro Esther noneno ni odonjo e tho moneno gi wang’e.—Som Esther 4:11; 5:1.

³ Ang’o momiyo Esther noketo ngimane kama tek kamano? To ang’o mwanyalo puonjore kuom yie mar nyako makendeni? We wakwong wane ane kaka Esther nokelo bedo chi ruodh Persia.

4. Gin weche mage mwang’eyo e wi Esther ka en nyathi, kendo ang’o momiyo nodak gi owadgi ma bathe miluongo ni Mordekai?

⁴ Esther ne en nyathi kich. Ok wang’eyo weche mang’eny e wi jonyuol Esther. Wang’eyo mana ni ne giluongo nyathigino ni Hadassa ma en nying maua majaber marachar e dho-Hibrania. Kane jonyuol Esther otho, watne moro ma ne chunye ng’won, miluongo ni Mordekai, nokawe mondo opidhe. Mordekai ne en owadgi Esther ma bathe kendo noduong’ ne Esther ahinya. Nokawe, motere e ode, mopidhe mana kaka nyare owuon.—Esther 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Mordekai nopidho Esther e yo mane? (b) Esther gi Mordekai ne odak e ngima machal nade ka gin Shushan?

⁵ Mordekai gi Esther nodak e dala maduong’ mar Persia kaka Jo-Yahudi ma ne oter twech, kendo nyaka bed ni ji ne mon kodgi nikech din margi koda Chik ma ne giluwo. Kata kamano, Esther nomedo bedo machiegni gi Mordekai ma ne puonje e wi Jehova, Nyasaye mang’won ma nosereso joge ding’eny wuok e chandruok, kendo ma ne dhi resogi kendo. (Lawi 26:44, 45) Onge kiawa ni Esther gi Mordekai ne oherore kendo winjruokgi ne otegno.

⁶ Nenore ni Mordekai ne en jatich e od ruoth ma ne ni Shushan, kendo kinde mang’eny noyudore e rangach gi jotich mamoko mag ruoth. (Esther 2:19, 21; 3:3) Ok wang’eyo gadier kaka ngima Esther ne chalo kinde ma ne odongo. Nenore ni ne ok gidak e gweng’ mar joma omewo. Nyaka bed ni Esther ne konyo owadgi gi tije ot, kendo nyalo bedo ni nohero dhi e chiro ma ne ni Shushan kama ne nitie joma thedho dhahabu, fedha, koda jouso mamoko. Esther ne ok ong’eyo ni chieng’ moro nobed gi gik ma kamago.

7. Ang’o momiyo nogol Vashti bedo chi ruoth kendo mano nomiyo ang’o otimore?

⁷ Chieng’ moro weche ne okethore e od ruoth kendo wachno ne koro landore  Shushan. Ahasuerus ne obago ne jodongo mage nyasi moro maduong’ kae to ne oluongo Vashti, chiege majaber ma gie sechego ne chiemo gi mon mamoko kamachielo, mondo odhi ire. To Vashti notamore. Nikech wachno ne okelo ne ruoth wichkuot kendo nowang’o i ruoth ahinya, ruoth nopenjo joma ne ng’adone rieko kum ma ne owinjore omi Vashti. Ne giwacho nang’o? Ne ginyiso ruoth ni ogol Vashti owe bedo chi ruoth kendo ni ogol wach mondo omany nyako machielo okaw kar Vashti. Jotich mag ruoth nochako manyo e pinyno duto nyiri ma jochia kendo ma silili mondo ruoth oyier achiel kuomgi obed chiege.—Esther 1:1–2:4.

8. (a) Ang’o momiyo nyalo bedo ni Mordekai ne oluor matin ka noneno kaka Esther ne dongo? (b) Ere kaka wanyalo tiyo gi puonj mowinjore ma Muma chiwo e wi ber maoko? (Ne bende Ngeche 31:30.)

⁸ Wanyalo neno e pachwa ka Mordekai goyo wang’e kuom Esther kinde ka kinde kendo chunye pong’ gi mor koneno kaka nyamin-gi ma koro osebedo nyako mopong’ en jaber matamre gi nono. Wasomo kama: ‘Nyakono ne long’o kendo nojachia.’ (Esther 2:7) Muma miyowa paro mowinjore e wi ber maoko—en adier ni en gima lombo wang’, kata kamano, dwarore ni ng’at ma jachia bende obed mariek kendo mobolore. Ka ok kamano, to chia nyalo miyo ng’ato obed gi sunga kendo obed gi kido maricho. (Som Ngeche 11:22.) Donge iseneno gima chal kamano? To nade Esther? Be chianeno ne dhi konye koso ne dhi miyo obed gi sunga? Waket ane wang’wa.

9. (a) Ang’o ma notimore kane jotich ruoth oneno Esther, to ang’o momiyo wanyalo wacho ni weyo Mordekai ne ok yot ne Esther? (b) Ang’o momiyo Mordekai noyie mondo okend Esther gi ng’at maok Ja-Yahudi? (Ne sanduk bende.)

⁹ Esther nomako wang’ jotich ruoth. Ne gikawe ka gigole e od Mordekai kendo gitere e od ruoth. (Esther 2:8) Nyaka bed ni wachno ne lit ne Mordekai gi Esther. Mordekai ne ok nyal gombo ni okend nyare gi ng’at maok en Ja-Yahudi kata obed mana ruoth, en mana ni gima nonyalo timo ema ne onge. b Nyaka bed ni Esther nochiko ite adimba sama Mordekai ne nyise weche mogik kapok okawe kitere e od ruoth! Nyalo bedo ni Esther ne openjore weche mang’eny sama ne itere Shushan. Ngimane ne dhi chalo nade?

10, 11. (a) Alwora manyien ma ne Esther oyudoree ne nyalo loke nade? (b) Ere kaka Mordekai nonyiso ni nodewo Esther?

¹⁰ Ngima Esther nolokore chuth. Ne en achiel kuom “nyiri  mang’eny” ma ne ochok koa e piny Persia duto. Nyaka bed ni nyirigo nopogore e kitgi, e timbegi, koda e dhok ma ne giwacho. Ne oketgi e bwo jatich moro miluongo ni Hegai, kendo ne dwarore ni olos dendgi giduto gi modhi mang’we ng’ar kuom higa achiel mondo gimed bedo jochia. (Esther 2:8, 12) Ngima ma kamano ne nyalo miyo nyirigo osik wigi mana e weche ber ma gibed josunga kendo joma piem. Be Esther nobedo gi chuny ma kamano?

¹¹ Onge ng’ama ne dewo Esther maloyo Mordekai. Pile pile nojadhi but ot ma ne nyirigo odakie mondo ong’e kaka Esther dhi. (Esther 2:11) Nyaka bed ni weche ma ne Mordekai winjo e wi Esther ne more. Nikech ang’o?

12, 13. (a) Joma ne odak gi Esther ne onene nade? (b) Ang’o momiyo Mordekai ne mor ng’eyo ni Esther ne pok ohulo ni ne en nya Jo-Yahudi?

¹² Esther nomoro Hegai ahinya ma Hegai omiye jotich abiriyo  ma nyiri kendo nowalone kama berie moloyo e od mon. Imedo nyiswa niya: “Kendo Esther noyudo ng’wono e wang’ jogo duto ma nonene.” (Esther 2:9, 15) Be en adier ni chia kende ne nyalo moro ji duto e yo ma kamano? Ooyo, ji ne ok ohero Esther mana nikech ne en jachia.

¹³ Kuom ranyisi, wasomo kama: “Esther ne pok ohulo jogi kata tiendgi: niwira Mordekai nosekwere ni kik onyis wachno.” (Esther 2:10) Noyudo Mordekai osenyiso nyakono ni kik ohul ni en nya Jo-Yahudi nimar nong’eyo ni e od ruoth, ji ne mon gi Jo-Yahudi. Mano kaka nomor ng’eyo ni kata obedo ni Esther ne ok odak kode, pod ne onyiso rieko kendo pod ne owinjo wach!

14. Ere kaka rowere me kindegi nyalo luwo ranyisi mar Esther?

¹⁴ Kindegi bende rowere nyalo miyo chuny jonyuolgi kata jomamoko mapidhogi obed mamor. Kata ka jonyuolgi onge to gin  e kind joma ok kaw weche gi pek, joma timbegi onjawore, kata joma ger, pod ginyalo tamore luwo timbe marichogo kendo gitim gima ging’eyo ni nikare. Ka gitimo kamano, gimiyo Wuon-gi me polo bedo mamor, mana kaka Esther notimo.—Som Ngeche 27:11.

15, 16. (a) Ang’o momiyo ruoth nohero Esther? (b) Ang’o momiyo lokruoge ma ne otimore e ngima Esther ne ok yotne ng’iyogo?

¹⁵ Kane kinde ochopo ma ne idhi ter Esther e nyim ruoth, nomiye thuolo mar yiero gimoro amora ma nonyalo dwaro mondo omed berorego. Bedo ni ne en nyako mobolore, ne ok okwayo mondo omede gimoro amora e wi gik ma ne Hegai osewacho. (Esther 2:15) Nenore ni nofwenyo ni chia kende ok ne dhi lombo ruoth; gima ber moloyo ne en bedo gi chuny mamuol kendo mobolore. Be ne en kare?

¹⁶ Wasomo kama: “Ruoth nohero Esther moloyo mon duto, moyudo miwafu gi ng’wono e wang’e moloyo nyiri duto: mi nosidhne ochimb duong’ mar ruoth e wiye, mokete obed mikache e kar Vashti.” (Esther 2:17) Nyaka bed ni ne ok yot mondo nyar Jo-Yahudi moboloreni ong’i gi ngimane manyien—koro ne en chi ruoth, kendo ruodhno ne nigi teko moloyo ruodhi duto e piny ngima gie kindeno! Be mano nomiyo obedo jasunga? Ooyo, Esther ne ok obedo jasunga.

17. (a) Esther nonyiso e yore mage ni pod ne owinjo Mordekai ma ne en kaka wuon mare? (b) Ang’o momiyo dwarore ni e kindewagi waluw ranyisi ma ne Esther oketo?

¹⁷ Esther ne odhi nyime winjo Mordekai, ma ne en kaka wuon mare. Ne ok ohulo ni en nyar Jo-Yahudi. E wi mano, kane Mordekai owinjo ni idwa neg Ahasuerus, Esther noluwo kaka Mordekai nonyise ma odhi ohulo wachno ne ruoth, kendo ne ogeng’ wachno. (Esther 2:20-23) Esther pod nonyiso yie kuom Nyasache kuom bedo ng’at mobolore kendo mawinjo wach. Mano kaka dwarore ni waluw ranyisi mar Esther e kindegi ma ji mang’eny wigi tek, ging’anjo, kendo ok gikaw winjo wach kaka gima duong’! Mopogore gi mano, mana kaka Esther, joma nigi yie madier ong’eyo ni winjo wach en gima duong’.

18. (a) Ang’o ma ne nyalo miyo Mordekai otamre kulore ne Haman? (Ne bende weche moler piny.) (b) Ere kaka chwo gi mon moluoro Nyasaye e kindewagi nyalo luwo ranyisi mar Mordekai?

¹⁸ Ng’at moro miluongo ni Haman noyudo migawo maduong’  e sirkand Ahasuerus. Ruoth nokete mondo obed ng’at mar ariyo e sirkande, kendo en ema ruoth ne kwongo penje paro kapo ni wach moro owuok. Ruoth nogolo chik ni ji duto nonego okulre ne Haman ka ginene. (Esther 3:1-4) Mano ne en chik matek ne Mordekai. Ne ong’eyo ni onego owinj wach ruoth, to mana ka timo mano ok tuomre gi chik Nyasaye. Haman ne en Ja-Agag. Mano nyiso ni nonyalo bedo koth Agag, ruodh Jo-Amalek ma ne Samuel janabi mar Nyasaye onego. (1 Sam. 15:33) Jo-Amalek ne gin joma richo ahinya ma nomiyo gibedo wasik Jehova gi Jo-Israel. Nyasaye ne okuong’o oganda mar Jo-Amalek. c (Rapar 25:19) Ere kaka Ja-Yahudi moluoro Nyasaye ne nyalo kulore ne Ja-Amalek? Mordekai ne ok nyal. Notamore chuth. Nyaka chil kawuono, chwo gi mon moluoro Nyasaye oseyie kata mana tho ka gimakore gi chikni: “Onego wawinj Nyasaye moloyo winjo dhano.”—Tich 5:29.

19. Ang’o ma ne Haman dwaro timo, kendo ne otimo ang’o mondo ruoth oyiene timo kaka odwaro?

¹⁹ Haman ne iye owang’. Nego Mordekai kende ne ok dhi rome. Omiyo, nodwaro yweyo oganda Jo-Yahudi duto! Noketho nying Jo-Yahudi ahinya e nyim ruoth mondo ruoth oyiene timo kaka nodwaro. Maok ohulo oganda ma ne owuoyoe, nowacho ni Jo-Yahudi gin joma nono maonge tich; ni gin joma “oke e kind ogendini duto” e piny Persia. To gima rachie moloyo, ne owacho ni ne ok giluw chike mag ruoth; ni ne gin jong’anjo ma ne nyalo ketho loch mar Ahasuerus. Haman nochiwore mar golo pesa mang’eny ahinya mondo otigo e nego Jo-Yahudi duto ma ne nie pinyno. d Ahasuerus nomiyo Haman tere mar ruoth mondo opuodhgo chik moro amora ma ne odwaro keto.—Esther 3:5-10.

20, 21. (a) Chik ma ne Haman olando e piny Persia duto ne omiyo Jo-Yahudi duto moriwo Mordekai, owinjo nade? (b) Mordekai nokwayo Esther ni otim ang’o?

²⁰ Mapiyo nono, joote ma ne riembo farese ne ringo ka dhi kuonde duto e pinyno ka gigoyo milome mar tieko Jo-Yahudi duto. Par ane kaka wachno nobwogo Jo-Yahudi manok ma ne  ni Jerusalem ma ne eka oa e twech Babulon kendo ma ne nyagore gi gero dala mar Jerusalem ma ne pod onge kata mana ohinga. Nyalo bedo ni kane Mordekai owinjo wach marachno, noparo Jo-Yahudigo koda gi osiepene ma koro ne ni Shushan. Ka chunye lit, ne oyiecho lepe morwako lep gugru kendo nobuko wiye gi buru moywak gi dwol maduong’ e i dalano. Haman to chunye ne ng’ich kendo ne ometho gi ruoth; ne ok owinj lit kata matin nikech kuyo ma ne okelo ne Jo-Yahudi kaachiel gi osiepegi ma ne odak Shushan.—Som Esther 3:12–4:1.

²¹ Mordekai nong’eyo ni ne dwarore ni okaw okang’. To ang’o ma nonyalo timo? Esther nowinjo kaka Mordekai ne ywak malit korwako lep gugru mi ne oorone lewni moko mondo orwaki, to ne otamore. Nyalo bedo ni kuom kinde malach Mordekai nosebedo kapenjore gimomiyo Jehova Nyasache noweyo ma omaye Esther moket nyakono obedo chi ruoth ma ne ok lam Nyasaye madier. Koro ne ochako fwenyo gimomiyo mano notimore. Nikech koro Esther ne en chi ruoth, Mordekai noorone wach kokwaye mondo owuo gi ruoth e logi kendo ‘osa ne joge.’—Esther 4:4-8.

22. Ang’o momiyo Esther ne luor dhi e nyim ruoth? (Ne bende weche moler piny.)

 ²² Nyaka bed ni Esther ne obwok ahinya kane owinjo oteno. Mani ema ne en tem maduong’ie moloyo mar yie mare. Ne oluor kendo ne ok opando mano e dwoko ma nomiyo Mordekai. Noparo ne Mordekai chik ruoth. Dhi e nyim ruoth maok oluonge ne en ketho makelo buch tho. Ng’at ma kamano ne nyalo tony mana ka ruoth orieyone ludhe mar dhahabu. Be Esther ne nyalo geno ni ruoth ne dhi nyise ng’wono, to moloyo koparo gima notimore ne Vashti kane otamore dhi ir ruoth kane ruoth oluonge? Esther nonyiso Mordekai ni ruoth ne pok oluonge kuom ndalo 30! Mano ne nyalo miyo opar ni ruoth ma kite ne siko lokoreno koro chunye nosea kuome. e—Esther 4:9-11.

23. (a) Mordekai nowacho ang’o mondo omed jiwo yie mar Esther? (b) Ang’o momiyo en gima ber luwo ranyisi mar Mordekai?

²³ Mordekai nochiwo dwoko motegno mondo ojiwgo yie mar Esther. Nonyise ni kapo ni ok okonyogi, to kony ne dhi biro ne Jo-Yahudi koa komachielo. To kapo ni ne idhi tiek Jo-Yahudi, Esther be ne ok dhi tony. Mordekai nonyiso yiene motegno kuom Jehova ma ne ok nyal weyo mondo otiek joge kata weyo maok ochopo singoge. (Josh. 23:14) Kae to Mordekai nopenjo Esther niya: “Ng’a mong’eyo kata omiyi duong’ ka ruoth mana nikech ndalo ma kama?” (Esther 4:12-14) Donge Mordekai noketonwa ranyisi maber? Nogeno Jehova Nyasache chuth. Be watimo kamano wan be?—Nge. 3:5, 6.

24. Ere kaka Esther nonyiso yie gi chir?

²⁴ Nyaka koro ne Esther kaw okang’. Nokwayo Mordekai mondo onyis Jo-Yahudi duto otwe kode kuom ndalo adek, kotieko gi weche manyiso yie motegno koda chir ma ji paro nyaka chil kawuono: “To ka atho, natho.” (Esther 4:15-17) Nyaka bed ni e ndalo adekgo nolemo moloyo kaka nosegalemoe e ngimane duto. Gikone, odiechiengno nochopo. Norwako lepe mabeyoe moloyo kotimo duto mondo omor ruoth. Kae to nodhi.

25. Ler ane gik ma ne otimore kane Esther dhi ir chwore.

²⁵ Mana kaka oler e chak sulani, Esther ne odhi e od ruoth. Nyaka bed ni chunye ne ridore kendo ne olemo ahinya sama ne odonjo kuno. Nodonjo mochopo kama ne onyalo nenoe ruoth Ahasuerus kobet e kom ruoth. Nyalo bedo ni notemo somo wang’ ruoth mondo ong’e paro ma ruoth ne nigo. Kapo ni ne nyaka orit matin, nyaka bed ni noneno ka gima sa ok sudi. Gikone, chwore nonene. Nyalo bedo ni ruoth nobwok matin, kata kamano, ne ong’iye gi wang’ mang’won. Norieyone ludh dhahabu ma ne nie luete!—Esther 5:1, 2.

26. Ang’o momiyo Jokristo madier onego obed gi chir kaka mar Esther, to ang’o momiyo wanyalo wacho ni pod ne nitie gik mang’eny ma ne Esther onego otim?

²⁶ Esther koro ne oseloyo pek achiel maduong’, ne en e nyim ruoth kendo ruoth ne oikore winje. Okang’ ma ne Esther okawono ne onyiso ni ochung’ kor Nyasache kendo ni ne oikore tho mondo okony oganda Nyasaye. Noketo ranyisi majaber ne jotich Nyasaye duto nyaka chil kawuono. Jokristo madier e kindegi ohero ahinya ranyisi ma kamago. Yesu nowacho ni ne idhi fweny jolupne madier kuom bedo joma oherore gadier. (Som Johana 13:34, 35.) Nyiso hera ma kamano kinde mang’eny dwaro ni ng’ato obed gi chir kaka mar Esther. Kata obedo ni Esther ne oikore tho ne oganda Nyasaye chieng’no, mano ne en mana chakruok. Ere kaka Esther ne dhi miyo ruoth ofweny ni Haman, ma ne ruoth ogeno ahinya, ne en ja miganga kendo janek? Nonyalo timo ang’o mondo ores joge? Wabiro dwoko penjogo e sula maluwo.