Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Wādi wa mu Kisaka kya Kaifasa

Wādi wa mu Kisaka kya Kaifasa

Wādi wa mu Kisaka kya Kaifasa

Kyaba kimo, bintu bya kala byāsokwelwe bilombola patōkelela nansha mu muswelo kampanda amba bantu besambilwe mu Bible bādi’ko bine. Kimfwa, mu 2011 bafundi bene Isalela balupwile myanda ibingija kwikala’ko kwa bano bantu. Basokwele kibīko kya mikupa kyādi kekilale myaka 2000—sanduku mineñenibwe na mimfinye mwine mwādi mutūlwa mikupa ya muntu mufwe pa kupwa kwa ngitu kubola.

Pa kino kibīko kya mikupa kya pa bula pādi palembelwe amba: “Midiamu mwana mwana-mukaji wa Yeshua mwanā Kaifasa, kitobo wa Mazia utambile ku Beth ʹImri.” Kitobo mukatampe Muyuda wātuntwidile ku masusu ne kwipaibwa kwa Yesu i Kaifasa. (Yoa. 11:48-50) Flavius Josephus mulembi wa mānga umutela bu “Yosefa, wāityilwe ne bu Kaifasa.” Na bubine kino kibīko kya mikupa kyādi kya mubutule wandi. Inoko bilembwa byādi pa kibīko kyāsokwelwe dibajinji byādi bilangilwa bu bya kitobo mukatampe mwine witelele bu Yehosef bar Caiapha, nansha bu Yosefa, mwanā Kaifasa, * Midiamu wādi wiifwene na Kaifasa mu muswelo nkampanda.

Kukwatañana na musapu wāletelwe na Balupusa ba Isalela wa Kala (Israel Antiquities Authority), kibīko kya mikupa ya Midiamu kyāyetwe bangivi batūtyile kibundu kya kala. Bubandaudi bwa kino kintu ne bilembwa bidi’po bulombola bubinebine bwa uno mwanda.

Kadi kino kibīko kya mikupa kitulombola kintu kipya. Kitela “Mazia” wādi mu kitango kya mfulo kya mu bitango 24 bya babitobo, bādi bengila bepingakana mu tempelo ya mu Yelusalema. (1 Bil. 24:18) Balupusa ba Isalela wa Kala banena’mba, bilembwa byādi pa kino kibīko kya mikupa bilombola amba, “kisaka kya Kaifasa kyādi mu kitango kya Mazia.”

Kadi bino bilembwa bitela ne Beth ʹImri. Kudi shintulwilo ibidi ya bino bilembwa. Balupusa ba Isalela wa Kala banena’mba, “shintulwilo mibajinji i ya amba Beth ʹImri i dijina dya kisaka kya butobo—bana ba Imele (Eza. 2:36-37; Neh. 7:39-42) kwātambile bantu babādilwe mu kitango kya Mazia. Shintulwilo ya bubidi i ya amba [Beth ʹImri i] kifuko kwātambile Midiamu nansha kisaka kyabo kyonso.” Nansha shi byādi namani, kibīko kya mikupa ya Midiamu kileta bukamoni bwa amba Bible wisambilanga pa bantu bāikele’ko bine kadi bādi mu bisaka byādi’ko bine.

[Kunshi kwa dyani]

^ Pa mwanda utala kibīko kya mikupa ya Kaifasa, tala kishinte kinena amba “Kitobo mukatampe wātyibile Yesu mambo,” kidi mu Kiteba kya Mulami kya Falanse kya 15 Kweji 1, 2006, paje 10-13.

[Kifwatulo pa paje 30]

Kokyātambile: Kifuko kya binebine kwādi kutūdilwe kibīko kya mikupa

[Kutambile Kifwatulo]

Todd Bolen/BiblePlaces.com

[Kifwatulo pa paje 30]

[Kutambile Kifwatulo]

Boaz Zissu, Bar-Ilan University, Israel