BATWE BANTU TWI BAPANGWE MU MUSWELO WA PA BULA​—TULEMBANGA, TUPENTANGA, TUPUNGA BINTU, NE KULANGULUKILA PA BINO BIPANGUJO BYA MVUBU MU BŪMI: Lelo i kika kikadile’ko diulu ne ntanda? Le twaikele’ko namani? Le būmi budi na kitungo’ka? Le i bika bitutengele kumeso?

Bantu bamo bepukanga kwipangula bino bipangujo na kulanga’mba i bikomo kulondolola. Bakwabo banenanga’mba bino bipangujo i byampikwa mvubu mwanda būmi i butambe ku kwialamuna. William Provine polofesele umo wa mānga ne bioloji wanenene amba, “I kutupu baleza, nansha ke bitungo bine.” Kadi wabwejeje’ko amba: “Kekudipo kyalwilo kipotoloke kya misoñanya ya kiyampe ne kibi, kadi būmi kebudipo na kitungo kipotoloke.”

Inoko, bantu bamo kebetabijangapo uno mulangilo mufwe. Bamonanga’mba bupangi buludikwanga na bijila bya kipangila biyampe kadi bipotoloke. Batendelanga pobamona bintu bitulumukwa bya mu bupangi, kadi bamo bebiulanga pa kupunga bintu. Kadi difuku ne difuku bemwenanga’mba bino bipangwa bikutakane i bilongwe na muntu wa ñeni, kebiikadile’kopo abyo bine.

Kulanguluka uno muswelo i kulengeje bantu bamo badi bakulupile mu kwialamuna bashinte mulangilo wabo. Tutalei’ko bino bimfwa bibidi.

DOKITELE WA TUJILOJILO ALEXEI MARNOV. Wanenene amba, “Nafundile ku masomo kobafundija kubulwa kwikala’ko kwa Leza ne lufundijo lwa kwialamuna. Muntu yense ukulupile mudi Leza wadi umonwa bu muntu kadipo kyayukile.” Inoko, mu 1990, washilula kushinta mulangilo wandi.

Ushintulula’mba, “Nadi nonga nyeke bukomo bwa kwivwanija bubinga bwinebwine bwikadile’ko bintu, kubadila’mo ne bongolo bwa muntu. Kino kipindi kya ku ngitu kitulumukwa kyo kintu kikutakane mpata mu bintu byonso byotuyukile. Ino le bongolo bwapangilwe’tu mwanda wa kukwasha muntu ekale na buyuki ne bwino kupwa wafwa? Kino kekidipo na buluji. O mwanda nashilwile kwiipangula’mba: ‘Lelo kyotwikadile’ko i kika? Lelo būmi budi na kitungo’ka?’ Pa kupwa kulangulukila na mushike pa bino bipangujo, nafudile ku kunena’mba Umpangi udi’ko.”

Bukimbi bwa mushike pa kitungo kya būmi, bwalengeje Alexei efunde Bible. Mwenda mafuku, wandi mukaji, nandi wadi dokitele kadi muntu utuna kwikala’ko kwa Leza, wefunda Bible​—na mulangwe’tu wa kujingulula wandi mulume! Inoko pano, abo bonso bakulupile mudi Leza kadi i bajingulule mpango yandi itala bantu ishintulwilwe mu Bisonekwa.

DOKITELE KADI MWIFUNDI WA SIANSE HUABI YIN. Huabi Yin wafundile bijila bya kipangila, kadi mu bula bwa myaka mivule, wadi ukimba kusokola mwikadile nkelwa. Nkelwa itelwanga bu mwikadilo wa buná wa bintu. Kipindi kikatampe kya nkelwa (kimfwa ya munda mwa dyuba) i kibundwe na tupindi tutyetutye tukokwa ne na tukwabo tukoka.

Huabi unena’mba, “Batwe befundi ba sianse, ponso potwifunda bintu bya mu bupangi, tumonanga’mba bidi mu ndudi mu ludingo lwa peulu bininge, ne ino ndudi idi’ko mwanda wa bijila bipotoloke biiludika. Neipangwile amba, ‘Le bino bijila byāikele’ko namani? Nansha’tu ke mudilo wa kubanza’u, bilombanga muntu eulame senene, penepo, le i ani wātūdile’ko bijila biludikanga kyanga kya dyuba?’ Nafudile kukunena’mba, binenwa bya ñanjilo bya Bible kyo kilondololwa kifike’po, bya amba: ‘Mu ngalwilo Leza wapangile diulu ne ntanda mine.’ ”​—Ngalwilo 1:1.

Na bubine, sianse iletanga kitōkeji pa bipangujo bilombola “muswelo” wingila bintu, kimfwa: Lelo tuseke twa bongolo twingilanga muswelo’ka? Ne le dyuba diletanga kyanga ne kitōkeji muswelo’ka? Inoko enka na mwajingulwidile’kyo ba Alexei ne Huabi, enka Bible kete ye uleta malondololo ku bipangujo bya mvubu mpata bitala “kine” kikadile’ko bintu, kimfwa: Le i kika kine kikadile’ko diulu ne ntanda? Le i kika kine kyobiludikilwa na bijila? Ne le kyotwikadile’ko kine i kika?

Bible unena pa mwanda utala ntanda’mba: ‘Leza kapangile’popo kwikala bitupubitupu, ehe, wabumbile’po amba pekalwe.’ (Isaya 45:18) Bine, Leza udi na mpango itala ntanda, kadi enka na musa kwikilombwela kishinte kilonda’ko, ino mpango ikwatañene bininge na lukulupilo lwetu lwa kumeso.