Nga Petelo i Papa Wantete?
“Cardeal Jorge Mario Bergoglio wasolelo se Mfumu a dibundu dia katolika, i papa wa 265 wavingidi vana fulu kia Petelo.”—VATICAN INFORMATION SERVICE, VATICAN CITY, 13 MALUSU, 2013.
“Bispo a Roma i mfumu a dibundu dia katolika mu nza yawonso. Yandi wavinga vana fulu kia Petelo ona wasolwa kwa Yesu Kristu kakala se ntu.”—THE PRIMACY OF THE BISHOP OF ROME DURING THE FIRST THREE CENTURIES, 1903, BY VINCENT ERMONI.
“Avo muntu ovovele vo . . . Papa ke yandi ko wavinga vana fulu kia Petelo ona wasambulwa, kafwete yingwa muna dibundu [kadi ntantu a dibundu].”—THE FIRST VATICAN COUNCIL, 18 YULI, 1870.
KUNA kwa mafunda ye mafunda ma minkwikizi mia katolika mu nza yawonso, e nzengo zabakwa muna lukutakanu lwampwena lwa afidi a dibundu dia Katolika (Concílio Vaticano I) muna mvu wa 1870 zifwete lemvokelwa ke zifwete sobwa nkutu ko. Kansi e kiuvu i kiaki, nga nzengo zazi ngwizani zina ye malongi ma Nkand’a Nzambi? Vana ntandu, nga Papa Francisco yandi kikilu wavinga vana fulu kia Petelo wa ntumwa? Nga Petelo yandi wakala papa wantete?
‘VANA TADI DIADI ITUNGILA DIBUNDU DIAME’
E nzengo za Concílio Vaticano za mvu wa 1870, mu sono kia Matai 16:16-19 ye Yoane 21:15-17 zatuka. E mbokena za Yesu yo Petelo tutanganga mu sono yayi ye sono yankaka zisonganga vo Petelo kiyekwa kiamfunu kavewa muna tandu kiantete. E nkumbu antete bamonana, Yesu wasakula vo Petelo okala nze tadi. (Yoane 1:42) Kansi, nga disongele vo Yesu watumbika Petelo se ntu a dibundu?
Muna Matai 16:17, 18, tutanganga e mvovo mia Yesu kwa Petelo: “Ongeye u Petelo [i sia vo Ndambu a Tadi], muna tadi diadi itungila e nkutakani [dibundu] ame.” Nga mvovo mia Yesu misonganga vo e nkutakani yovo dibundu diandi vana ntandu a Petelo diadi tungilwa? Nga Petelo yandi wakala ntu muna alandi awonso a Yesu? Ntumwa zankaka ana bawá e mvovo mia Yesu, aweyi babakulwila mio? E Diambu dia Nzambi disonganga vo antumwa nkumbu miayingi batantananga mu zaya kana nani muna yau osundidi. (Matai 20:20-27; Maku 9:33-35; Luka 22:24-26) Kele vo Yesu watumbika Petelo se ntu a dibundu, nga alongoki badi vava zaya kana nani muna yau osundidi?
Yandi kibeni Petelo aweyi kabakulwila e mvovo mia Yesu? Wau vo Nyisaele kakala, watoma zaya ungunza wayingi wa sono ya Kiyibere wavovelanga “etadi” yovo “tadi dia konko.” (Yesaya 8:13, 14; 28:16; Zakariya 3:9) Vava Petelo kayika mvovo tadi muna nkanda kasonekena Akristu, wasasila vo e “tadi dia konko” diasakulwa muna sono ya Kiyibere, Mfumu Yesu Kristu wa Masia diasunzulanga. Petelo wasadila o mvovo wa Kingerekia pe’tra (o mvovo wau i wau mpe Yesu kasadila muna Matai 16:18) muna yikila Kristu.—1 Petelo 2:4-8.
O Paulu wa ntumwa mpe nlandi akwikizi a Mfumu Yesu kakala. Nga wakwikilanga vo Yesu watumbika Petelo se ntu a dibundu? Wau vo Paulu wazaya e fulu kia Petelo muna nkutakani, wasoneka vo Petelo i mosi muna awana “babadikilwanga vo malunzi” ma nkutakani. Kuna kwa Paulu, malunzi mayingi makala, ke ‘lunzi’ dimosi kaka ko. (Ngalatia 2:9) Kele vo Yesu katumbika Petelo se ntu a dibundu, ekuma kabadikilwanga kwa akwandi Akristu vo lunzi?
Vava Paulu kasoneka mu kuma kia vilwa kavanga Petelo, wamvovesa kuna luzitu yo unkabu wawonso vo: “Yantumba vana ndose andi, kadi diatoma moneka vo vilwa kavanga.” (Ngalatia 2:11-14) Paulu kayindulanga ko vo Kristu watungila e nkutakani yovo dibundu diandi vana ntandu a Petelo ngatu muntu akaka walembi lunga. Kansi, wakwikilanga vo e nkutakani yatungilwa muna Yesu Kristu una vo i nkubilw’a (fundação) nkutakani. Kuna kwa Paulu, “e tadi diadi i Kristu.”—1 Korinto 3:9-11; 10:4.
“ONGEYE U PETELO. . . ”
Aweyi tufwete bakulwila e mvovo, “Ongeye u Petelo, muna tadi diadi itungila e nkutakani [dibundu] ame”? Muna bakula e mvovo miami, tufwete tanga e tini yawonso ya sono kiaki iyikanga moko kia Yesu ye ntumwa zandi. Yesu yo Petelo nkia diambu bavovelanga? Yesu wayuvula alongoki andi: “Oyeno, nani nukungikilanga?” Kondwa lukatikisu, Petelo wavutula vo: “Ongeye u Kristu, wa Mwan’a Nzambi amoyo.” I bosi, Yesu wasanisina Petelo yo vova vo otungila “dibundu” yovo nkutakani andi vana ntandu a “tadi” dina Petelo kakwikila, i sia vo Yesu.—Matai 16:15-18.
Aweyi tufwete bakulwila e mvovo, “Ongeye u Petelo, muna tadi diadi itungila e nkutakani [dibundu] ame”?
“Mfumu za Dibundu” zayingi bakwikilanga vo e tadi diyikwanga muna Matai 16:18 i Kristu. Muna bonga e nona, Agostinho muna tandu kia tanu wasoneka vo: “O Mfumu wavova vo: ‘Va tadi diadi itungila e Dibundu diame,’ kadi Petelo wamvovesa vo: ‘Ongeye u Kristu, wa Mwan’a Nzambi amoyo.’ Muna kuma kiaki, vana tadi diadi okwikidi i vau itungila Dibundu diame.” Agostinho nkumbu miayingi kavova vo “e Tadi (Petra) i Kristu.”
Kele vo Agostinho ye akwandi bafundisilwa mun’owu wa malongi ma Katolika ma lumbu yeto, mbeni za dibundu badiyikilwa. Ulrich Luz wa musi Suíça ona olongokanga mambu ma Nzambi wavova vo e ngindu za Agostinho ye akwandi kele vo zabadikwa kwa afidi a dibundu dia Katolika a mvu wa 1870 (Concílio Vaticano) badi badikilwa se mbeni za dibundu.
NGA PAPA YANDI WAVINGA VANA FULU KIA PETELO?
E nkumbu yayi “Papa,” ke yazayakana nkutu ko kwa Petelo. Kadi ndonga mun’awana ke bakala bispo za Roma ko yau bakivananga e nkumbu yayi yamuna tandu kia 9. Kana una vo i wau, yamuna tandu kia 11 e nkumbu yayi ke yatoma zayakana ko. Vana ntandu, ke mosi ko muna Akristu a tandu kiantete wayindulanga vo Petelo watumbikwa se ntu yovo vadi kala yo wantu badi vinga vana fulu kiandi. Muna kuma kiaki, Martin Hengel wa nkwa ngangu kuna Alemanha wavova vo: “Ke vena ye ziku ko kisonganga vo Papa yandi i ‘ntu.’”
Adieyi tulongokele? Nga Petelo i papa wantete? Nga vena yo wantu bavinga vana fulu kiandi? Nga nzengo za dibundu dia Katolika za sia vo vafwete kala yo ntu a dibundu, mu Nkand’a Nzambi zatuka? Nkatu. E ludi i kiaki, Yesu watungila dibundu yovo nkutakani andi muna yandi kibeni. (Efeso 2:20) Diambote konso muntu mu yeto kakiyuvula, nga yasolola kala e nkutakani yakieleka?
