E má yampimpita ya moyo isonganga vo vangwa yavangwa. E má yamoyo ivuidi lekwa yakete-kete iyikilwanga vo célula. Nze masini, e célula salu yayingi yampimpita zisalanga muna simbinina yo sadisa vangwa ya moyo yawutana. Ediadi divangamanga muna má yawonso ya moyo. Muna bong’e nona, yindula mfuna isadilwanga kwa alambi a mbolo. Avo itezaneso ye célula muna nitu a muntu, e mfuna ilenda moneka vo lekwa kiakete kwandi. Kansi, yampimpita kikilu. E mfuna ivuidi célula zatoma kubikwa muna núcleo ye DNA. Zivuidi o nkuma uswaswanesanga zo, fila zo yo soba e molécula—mawonso mama mfunu mekalanga kimana e lekwa yayi yakwamanana moyo. Avo célula za mfuna ke zina ye madia ko leka zilekanga, ke zisalanga ko. I dianu vo e mfuna yafwana o lundwa mu kolo kiayingi. Avo e mfuna isangilu muna mfumfu mu vanga e mbolo, e célula andi isikamanga yo vutuka o sala.

Se tuka kolo, akwa ngangu za nza belongokanga una usadilanga e mfuna kimana batoma bakula una usadilanga e célula muna nitu a muntu. Kansi yamu wau bakinu zo longoka. Ross King wa nlongi a masini ma ngangu kuna Universidade de Tecnologia de Chalmers, kuna Suécia wavova vo: “Diankenda kikilu vo ke vena ye akwa ngangu ayingi ko ana belongokanga má yamoyo, ana balenda bakula una usadilanga e célula zakete-kete nze i mfuna.”

Vava oyindulanga e mpila yampimpita isadilanga e má yamoyo ya mpila mu mpila nze mfuna, nga kukwikidi  ko vo vena yo mvangi wavanga yo? Yovo okwikilanga vo e mfuna mu nkatu yavaikila?

O moyo mu moyo kaka ulenda tuka. E DNA zavangilwa muna molécula ziyikilwanga vo nucleotídeos. Konso célula muna nitu a muntu ivuidi bilhões 3 za nucleotídeos. E moléculas zazi zikubikanga e nzila kinumama e célula zawuta enzimas ye proteínas.

Akwa ngangu za nza bevovanga vo vava mafunda ye mafunda ma nucleotídeos zisangalakananga nkumbu mosi kaka, zikitukanga se DNA. E diambu diadi diasivi kikilu.

E ludi i kiaki, akwa ngangu za nza ke basidi vanga e vangwa kia moyo ko muna lekwa kiakondwa o moyo.

O moyo a muntu waswaswana kikilu. Yeto wantu tuvuidi e lau dia toma yangalelanga o moyo, ke mu vangwa yankaka ya moyo ko. Tuvuidi umbangu wa soka e lekwa, tunga mbanza yo songa e ngindu zeto. Tuzeye swaswanesa ntomo a madia, nukuta, swaswanesa mazu, se yo mona konso lekwa. Tuvanganga e nkubika mu kuma kia kusentu yo vava zaya e nsas’a zingu.

Adieyi obenze? Nga mawonso mama nungunuka manungunuka omu yeto wau vo mfunu tuvuidi mo muna zinga yo wutana? Nga ke mesonganga ko vo o moyo i lukau lwatuka kwa Mvangi anzodi?