Mutindu kaka na bapareyi yankaka, smartphone lenda vuanda kisadulu mosi—ya mbote to ya kivonza na kutadila mutindu bakena kusadila yau. Yinki mutindu nge lenda longa bana na nge basadila kisadulu yango na mutindu ya mbote? Na kifuani, yinki kesadisa nge nge zaba bawola yikua muana kelutisaka na smartphnone? a

•  Yina nge fueti zaba

•  Yina nge lenda sala

•  “Bibuti ya nzola ketulaka bansiku”

•   Kusadila smartphone kenataka bivonza. Mutindu kaka disolo “Bana mpe ba smartphone—Kitini 1: Muana na munu fueti vuanda na smartphone?” monisaka yau, smartphone kepesaka nzila na mambu nionso yina Internet kemonisaka, yavuanda ya mbote mpe ya yimbi.

   Brenda metuba: “Yakele pete samu na kuzimbakana ti smartphone lenda bika nzila na bana na beto bakutana na bantu ya yimbi mpe bakuma na mabanza ya yimbi.”

•   Bana kele na nsatu ya lutuadusu. Kana bantuenia mekukikotisaka na mambu ya teknoloji banda bumuana, nzokande bambuta mingi mekuma zaba yau kaka na retare. Kasi yazola monisa ve ti bibuti zaba kima mosi ve samu na diambu yango, to mpe bana nde kele na yinsua ya kubaka nzengolo kana yinki mutindu mpe yinki ntangu bafueti sadila batelefone na bau.

   Ya kedika, mbala yankaka bana na beno nde mezaba kusadila mbote mbote smartphone kuluta beno bibuti, kasi beno fueti zimbakana ve lusuasanu kele kati na kuzaba kusadila yau mpe kusadila yau na nduenga. Ata mua muana yina mezaba kusadila teknoloji kele na nsatu ya lutuadusu ya bibuti na yandi samu na kusadila smartphone na mutindu ya mbote.

   Seth metuba: “Kupesa muana smartphone kondua kupesa yandi formasion kele lokola kupesa yandi bansabi ya ntomabilu mpe kuvuandisa yandi na kiti ya shofere, nge medemare ntomabilu mpe nge metubila yandi: Kukikenga mbote, kondua kumonisa yandi ntete mutindu bakenatinaka ntomabilu.”

•   Sosa kuzaba mutindu telefone ya muana na nge kesadilaka. Kuzaba mutindu telefone ya muana na nge kesadilaka kesadisa nge nge sadisa muana na nge yandi zaba kusadila telefone na mutindu ya mbote. Na kifuani:

   Baaplikasion ya contrôle parental ya yinki mutindu kele na telefone ya muana na nge, yina kesadisa nge nge tula ndilu na bawola ya kusadila telefone?

   Nge mezaba ti na batelefone, baopsion yina kesadisaka samu na kubloke mambu ya yimbi kesimbaka ve ntangu nionso?

   Kana nge kena kuzaba mutindu telefone ya muana na nge kesadilaka, nge kevuanda na dikoki ya kusadila yau na mutindu ya mbote.

   Nsikudukusu ya Biblia: ‘Muntu ya nduenga kevuandaka muntu ya ngolo.’—Bingana 24:5.

•   Tula bandilu. Baka nzengolo na mambu yina nge kepesila nzila mpe yina nge kepesila nzila ve. Na kifuani:

   Nge kepesaka nzila na muana na nge yandi kuiza kudia na meza na telefone na yandi to ntangu beno mekuenda tala dibuta mosi to bankundi?

   Muana na nge fueti vuanda na telefone na yandi na shambre na mpipa?

   Yinki baaplikasion nge kepesaka yandi nzila yandi sadila?

   Yinki kesadisa nge na kuzaba kana muana na nge kelutisaka bawola mingi na ntuala ya smartphone na yandi?

   Nge ketula ndilu na bawola yina yandi kelutisaka konso kilumbu na kusadila yau?

   Sala nionso ti muana na nge bakusa mbote bansiku yango. Mpe kana yandi zitisa ve mosi ya bansiku yango, pesa yandi mbala mosi kitumbu.

   Nsikudukusu ya Biblia: ‘Kumanga ve kupesa muana ya bakala disiplini.’—Bingana 23:13, noti na yinsi ya paje.

•   Talaka mambu kele na telefone ya muana na nge. Sosa kuzaba mot de passe ya telefone ya muana na nge mpe talaka mambu kele na kati, na kifuani bamesaje, bafoto, baaplikasion, mpe ba site yina yandi kekotaka.

   Lorraine metuba: “Beto tubilaka muana na beto ya nketo ti beto kebanda tala ntangu nionso telefone na yandi kondua beto zabisa yandi, kana yandi mesadila yau na mutindu ya mbote ve, beto ketula bandilu samu na kusadila yau.”

   Lokola beno kele bibuti, beno kele na yinsua ya kuzaba yinki mutindu muana na beno kesadilaka smartphone na yandi.

   Nsikudukusu ya Biblia: ‘Muana kezabanaka na mambu yandi kesalaka, kana bikadulu na yandi kele ya kuvedila mpe ya mbote.”—Bingana 20:11.

•   Longa muana bansiku. Pesa muana na nge nsatu ya kusala mambu ya mbote, samu na yinki yakele na mfunu? Samu beno kesala nionso yina beno lenda samu beno kenga muana na beno, kana muana na beno kele na nzengolo ya kusuekila bana diambu mosi, yandi kezaba mutindu ya kusala yau. b

   Na yau, longa muana na nge yandi kuna bikadulu ya mbote, na kifuani, kukuikama, kukiyala, mpe kuzaba mambu yina yandi kesalaka. Kana muana kele na bikadulu ya mbote, yakevuanda mpasi ve samu yandi sadila telefone na yandi na nduenga.

   Nsikudukusu ya Biblia: ‘Bantu ya kuyela . . . Kesadilaka mayele na bau ya kusuasikisa samu na kusuasikisa mambu ya mbote mpe ya yimbi.’—Baebreo 5:14.