လံာ်ခီယ့ၤ​တဘ့ၣ်​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ စဲအ့ၣ်​န့ၣ်​အခီပညီ​မ့ၢ် ‘တၢ်​မၤလိ​န့ဆၢၣ်​ဒီး​မူဟီၣ်ကယၢ အကျိၤ​အကျဲ တဆီ​ဘၣ်​တဆီ​ခီဖျိ​လၢ တၢ်​ကွၢ်ထံ​ကွၢ်ဆး​တၢ်, တၢ်​မၤကွၢ်​အကျိၤ​အကျဲ​လၢ​အသီ ဒီး​တၢ်ထိၣ်​တၢ်ဒွး​တၢ်’ လီၤ. ဒ်သိး​ပှၤ​က​မၤတၢ်​သ့ၣ်​တဖၣ်​အံၤ​အဂီၢ်​န့ၣ် မ့ၢ်​တၢ်မၤ​လၢ​အကီ​အခဲ ဒီး​လိၣ်ဘၣ်​ဝဲ​တၢ်​ဂုာ်ကျဲးစၢး​အါမး​လီၤ. ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢး​ကွၢ်ထံ​ကွၢ်ဆး​တၢ်​ဒီး ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​တၢ်​အကျိၤ​အကျဲ​လၢ​အသီ​န့ၣ် ယံာ်ဝဲ​လၢ အ​နွံ​တဖၣ်, အလါ​တဖၣ်​ဒီး​လၢ​အ​နံၣ်​တဖၣ်​န့ၣ်​လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​တဘျီတခီၣ်​န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်​တထံၣ်​န့ၢ်​တၢ်​အ​စၢ​ဘၣ်. အါ​ဘျီ​န့ၣ်​မ့ၢ်​လၢ အဝဲသ့ၣ်​အ​တၢ်​ဂုာ်ကျဲးစၢး​အဃိ ဒုးအိၣ်​ထီၣ်ဝဲ​တၢ်ဘျုး​တၢ်ဖှိၣ်​လၢ ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​အဂီၢ်​လီၤ. ပ​က​သမံသမိး​ကွၢ်​တၢ်အဒိ​တနီၤ​လီၤ.

ယူရပၤ​အ​ခီပနံာ်​တခါ ဃါဃုာ်​ဝဲ​ဖျးစတံး​လၢ​အ​ကျၢၤ​ဒီး တၢ်ပှံၢ်ထံ​လၢ​အပတီၢ်​ထီ ဒ်သိး​က​တ့ထီၣ်​ဝဲ တၢ်​အပီးအလီ​တခါ​လီၤ. တၢ်​အပီးအလီ​အံၤ မၤစၢၤ​ပှၤကညီ​တဖၣ်​လၢ က​ဒီသဒၢ​ဝဲ​တၢ်ဆူး​တၢ်ဆါ​လၢ ဟဲကဲထီၣ်​အသး​လၢ​ထံ​အီ​လၢ​အ​တဂ့ၤ​တဖၣ်​လီၤ. တၢ်​အပီးအလီ​ဒ်အံၤ​တဖၣ်​န့ၣ် ဘၣ်​တၢ်​သူ​အီၤ​ဖဲ န့ဆၢၣ်​တၢ်​ဘၣ်ဒိ​ဘၣ်ထံး​ဒ်သိး​ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်​ဟူး​ဖဲ ၂၀၁၀ ဟ့ၣ်တံၣ်​ထံကီၢ်​န့ၣ်​လီၤ.

လၢ​ဟီၣ်ခိၣ်​တဖျၢၣ်​အံၤ​အ​ဖီခိၣ် ပှၤ​ဆှၢထီၣ်​ဝဲ စဲထၢၣ်လဲး (satellites) လၢ​အ​က​ဆဲးကျိး​မၤ​သကိး​တၢ်​ဒီး ဒုးအိၣ်​ထီၣ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ်​အ​တၢ်​နဲၣ်ကျဲ​လၢ ဘၣ်​တၢ်​ကိး​အီၤ​လၢ GPS န့ၣ်​လီၤ. လၢ​အ​ခီၣ်ထံး​န့ၣ် တၢ်အံၤ​ဘၣ်​တၢ်တ့​ထီၣ်​အီၤ​လၢ ပှၤသုးဖိ​တဖၣ်​အဂီၢ်​ဘၣ်ဆၣ် ကဲဘျုး​စ့ၢ်ကီး​လၢ ပှၤ​နီကါ, ပှၤ​နီ​ကဘီယူၤဖိ, ပှၤ​နီ​ကဘီဖိ, ပှၤ​ခး​တၢ်ဖိ​ဒီး ပှၤ​လဲၤ​တၢ်လီၢ်​ယံၤ​လၢ​အ​ခီၣ်​န့ၣ်​လီၤ. ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ်​အ​တၢ်​နဲၣ်ကျဲ​အံၤ မၤစၢၤ​ပှၤလၢ​ပ​တၢ်​လဲၤတၢ်​က့ၤ ကညီ​ထီၣ်ဝဲ​အဂီၢ်​အဃိ ပ​စံးဘျုး​ဘၣ်​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ အ​ဒုးအိၣ်​ထီၣ်ဝဲ GPS အံၤန့ၣ်​လီၤ.

မ့ၢ်​န​သူ​လီတဲစိ, ခီၣ်ဖၠူထၢၣ် မ့တမ့ၢ်​အ့ထၢၣ်နဲး​ဧါ. ခီဖျိ​လၢ ကသံၣ်ကသီ​ဂုၤထီၣ်​ပသီထီၣ်​အဃိ မ့ၢ်​န​တၢ်​အိၣ်ဆူၣ်​အိၣ်​ချ့ ဟဲ​ဂ့ၤထီၣ်​ဧါ. မ့ၢ်​န​လဲၤတၢ်​က့ၤ​တၢ်​လၢ ကဘီယူၤ​ဧါ. မ့မ့ၢ်​ဒ်​န့ၣ်​န့ၣ် န​ဒိးန့ၢ်​ဘၣ်​တၢ်​အဘျုး​လၢ ဟဲ​ခီဖျိ​လၢ စဲအ့ၣ်​တၢ်​ကူၣ်ဘၣ်​ကူၣ်သ့​န့ၣ်​လီၤ. စဲအ့ၣ်​တၢ်ကူၣ်သ့​န့ၣ် ကဲဘျုး​လၢ​န​တၢ်အိၣ်မူ​ပူၤ လၢ​ကျဲ​အါမံၤ​လီၤ.

စိၤ​ခဲအံၤ​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢး​ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ ခိၣ်ဃၢၤ​န့ဆၢၣ်​အ​တၢ်အိၣ်သး လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး ဒ်သိး​က​လဲၤထီၣ်​လဲၤထီ အါန့ၢ်ဒံး​အလီၢ်​န့ၣ်​လီၤ. ဒီး​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​အဂုၤ​အဂၤ​တဖၣ် ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ အဲး​တၢၣ် (atom) အ​တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​လီၤ. ဒ်သိး​ဒီး​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် က​နၢ်ပၢၢ်ထီၣ်​ဝဲ မူဟီၣ်ကယၢ​အ​ခီၣ်ထံး​ခီၣ်ဘိ​အဂ့ၢ်​အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်​က့ၤ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​က့ၤဝဲ တၢ်​ဆၢကတီၢ်​လၢ အ​ပူၤကွံာ်​အ​နံၣ်​လၢ​အ​ကကွဲၢ်​လၢ အ​ကထိ​န့ၣ်​လီၤ. ဖဲ​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် ဃု​သ့ၣ်ညါ​တၢ်​လၢ​ပ​ထံၣ်​အီၤ​သ့ ဒီး​တၢ်​လၢ​ပ​ထံၣ်​အီၤ​တ​သ့​အဆၢ​ကတီၢ် အဝဲသ့ၣ်​တနီၤ​တူၢ်ဘၣ်​ဝဲ​လၢ ကစၢ်​ယွၤ​တဂၤ​လၢ လံာ်စီဆှံ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ မ့ၢ်​အိၣ်​အ​နီၢ်ကီၢ်​န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်​က​ထံၣ်န့ၢ်​အီၤ​လီၤ.

ဒ်​စဲအ့ၣ်​အ​ပှၤ​ကွဲး​လံာ်​တဂၤ အၤ​မံၣ် ဒံၤအဲၣ်စဲ(လ်) ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​အသိး ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ​အ​မံၤဟူသၣ်ဖျါ​တနီၤ​ဒီး ပှၤ​ကူၣ်ဘၣ်​ကူၣ်သ့​လၢ အ​ဆိကမိၣ်​တၢ် ဒိၣ်ဒိၣ်​ယိာ်ယိာ်​တဖၣ်​န့ၣ် ဒုးအိၣ်​ထီၣ်ဝဲ “တၢ်ကတိၤ​ဂ့ၢ်လိာ်​ဘှီလိာ်​တၢ်​လၢ အ​ဒိးသန့ၤ​ထီၣ်​အသး​လၢ​စဲအ့ၣ် ဒ်သိး​က​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်​လၢ ကစၢ်​ယွၤ​တအိၣ်​ဘၣ်​န့ၣ်​လီၤ.” အဒိ, ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ အ​မံၤဟူသၣ်ဖျါ​လၢ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဒီဘ့ၣ်​စံး​ဝဲ​လၢ “ကစၢ်​ယွၤ​အိၣ်ဝဲ​တဂၤ​လၢ အ​အိၣ်ဒီး​မူဒါ​လၢ​အရ့ဒိၣ် လၢ​မူဟီၣ်ကယၢ​အ​ပူၤ​န့ၣ် တၢ်အုၣ်​အသး​တအိၣ်​နီတမံၤ​အဃိ ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​လၢ ကစၢ်​ယွၤ​ဒ်အံၤ​န့ၣ်​တအိၣ်​ဝဲ​ဘၣ်.” ပှၤ​တနီၤနီၤ​စံး​ဝဲ​လၢ ကစၢ်​ယွၤ​အ​တၢ်ဖံး​တၢ်မၤ​လၢ လံာ်စီဆှံ​ပာ်ဖျါ​ထီၣ်ဝဲ​တဖၣ်​န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ထဲ “တၢ်မၤ​ကဒါ​ပှၤမဲာ်” ဒီး “တၢ်လီ​တၢ်ဝ့ၤ” န့ၣ်​လီၤ. *

 ဒ်လဲၣ်​ဂ့ၤ​ဒ်လဲၣ်​ဂ့ၤ, တၢ်​သံကွၢ်​အိၣ်ဝဲ​တခါ​လီၤ– ဘၣ်ဃး​ဒီး​ခိၣ်ဃၢၤ​န့ဆၢၣ်​န့ၣ် မ့ၢ်​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​လၢာ်​လံဧါ. ပ​မ့ၢ်​တဲ​ယိယိ​ဖိ​န့ၣ် တ​လၢာ်​ဒံး​ဘၣ်. လၢ​စဲအ့ၣ်​အဃိ​န့ၣ် တၢ်​လဲၤထီၣ်​လဲၤထီ အိၣ်ဝဲ​ဘၣ်ဆၣ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် အၢၣ်လီၤ​တူၢ်လိာ်ဝဲ​လၢ တၢ်​လၢ​အဝဲသ့ၣ်​တ​သ့ၣ်ညါ​ဘၣ်​တဖၣ် အိၣ်ဒံး​အါမး​လီၤ. ဒီး​တၢ်​လၢ​အဝဲသ့ၣ် ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​တ​သ့​ဘၣ်​န့ၣ် က​အိၣ်ဝဲ​စ့ၢ်ကီး​လီၤ. ဘၣ်ဃး​ဒီး​ခိၣ်ဃၢၤ​န့ဆၢၣ်​န့ၣ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဂၤ​လၢ​အမ့ၢ် စတံဘ့ၣ် ဝဲ​ဘၢး စံး​ဝဲ “ပ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​အီၤ​တ​လၢာ်​နီတဘျီ​ဘၣ်.” Professor Martin Rees, Astronomer Royal of Great Britain, ကွဲးဝဲ​လၢ “တၢ်​လၢ​ပှၤ​ဟီၣ်ခိၣ်​ဖိ​တဖၣ် နၢ်ပၢၢ်​ဝဲ​တ​သ့​ဘၣ်​န့ၣ် က​အိၣ်ဝဲ​လီၤ.” နီၢ်နီၢ်​န့ၣ် တၢ်​လၢ​အ​ဘၣ်ဃး​ဒီး ခိၣ်ဃၢၤ​န့ဆၢၣ် စးထီၣ်​လၢ စဲ(လ်) ဆံး​ဆံး​ဖိ​ဒီး တုၤလၢ​မူဟီၣ်ကယၢ​ဖးလဲၢ်​ဖးထီ​န့ၣ် စိၤ​ခဲအံၤ​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ တ​လၢာ်​ဒံး​ဘၣ်. ပာ်သူၣ်​ပာ်သး​တၢ်အဒိ​တဖၣ် လၢ​လာ်အံၤ​တက့ၢ်–

• ဘၣ်ဃး​ဒီး​စဲ(လ်) လၢ​အ​မူ​ဝဲ​တဖၣ် ဖံး​တၢ်မၤ​တၢ်​တဆီ​ဘၣ်​တဆီ​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ အ​ဃု​သ့ၣ်ညါ​တၢ်မူ​ပီညါ​တဖၣ် တ​နၢ်ပၢၢ်​ဝဲ​လီၤတံၢ်​လီၤဆဲး​ဘၣ်. စဲ(လ်)တဖၣ်​န့ၣ် သူဝဲ​တၢ်ဂံၢ်​တၢ်ဘါ​ဒ်လဲၣ်, အဝဲသ့ၣ်​ထုးထီၣ်​ဝဲ တၢ်​န့ၢ်ဂံၢ်​န့ၢ်ဘါ (ဖရိထံ) ဒ်လဲၣ်​ဒီး​စဲ(လ်)တဖၣ် နီၤဖး​လီၤအသး​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ် တုၤ​ခဲအံၤ​ဒၣ်လဲာ် ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ်​တဲ​နၢ်ပၢၢ်​ဝဲ လၢ​လၢပှဲၤပှဲၤ​တဘၣ်​ဒံး​ဘၣ်.

• ဟီၣ်ခိၣ်​အ​တၢ်​ထုးဃၢ​န့ၣ် ဘၣ်ထွဲ​လိာ်အသး​ဒီး ပ​တၢ်အိၣ်မူ​ကိး​ဆၢကတီၢ်​ဒဲး​လီၤ. ဖဲ​န​ဖု​ထီၣ်​အခါ ဟီၣ်ခိၣ်​အ​တၢ်​ထုးဃၢ​ထုး​လီၤ​နၤ​ဒ်လဲၣ်, ဒီး​ထုး​ဝဲ လါ​ဒ်သိး​က​လဲၤတရံး​ဟီၣ်ခိၣ် ဘၣ်ဘျီး​ဘၣ်ဒါ​ဒ်လဲၣ်​အဂ့ၢ်​န့ၣ် တုၤ​ခဲအံၤ​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​တ​လၢာ်​ဒံး​ဘၣ်.

• ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တနီၤ​တယာ်ဝဲ​လၢ တၢ်အိၣ်​လၢ​မူဟီၣ်ကယၢ​အ​ပူၤ ၉၅ မျးကယၤ​ဃၣ်ဃၣ်​န့ၣ် တၢ်​ဃုထံၣ်န့ၢ်​အီၤ​လၢ စဲအ့ၣ်​အ​တၢ်ပီးတၢ်လီ​တ​သ့​ဘၣ်. တၢ်​သ့ၣ်​တဖၣ်​အံၤ အ​န့ဆၢၣ်​အိၣ်ဝဲ​ဒ်လဲၣ်​န့ၣ် ပှၤ​တ​သ့ၣ်ညါ​ဒံး​ဘၣ်.

တၢ်​အဂၤ​လၢ​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် တ​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​န့ၣ်​အိၣ်ဝဲ​လီၤ. စဲအ့ၣ်​အ​ပှၤ​ကွဲး​လံာ်​လၢ​အ​မံၤဟူသၣ်ဖျါ​တဲဝဲ​ဒ်အံၤ​လီၤ ‘တၢ်​လၢ​ပ​တ​သ့ၣ်ညါ​ဘၣ်​တဖၣ် အိၣ်ဒံး​အါမး​လီၤ. စဲအ့ၣ်​အ​တၢ်​ကူၣ်ဘၣ်​ကူၣ်သ့​န့ၣ် မ့ၢ်​တၢ်​လၢ​အ​မၤ​ကမၢ​ကမၣ်​နၤ​ဒီး ဆီၣ်ထွဲ​နၤ​လၢ​န​က​မၤလိ​အါထီၣ်​တၢ် ဒ်သိး​န​သု​တ​ကဲထီၣ်​ပှၤလၢ အိၣ်ဒီး​တၢ်ထံၣ်​လၢ​အအံၣ်​တဂ့ၤ​န့ၣ်​လီၤ.’

လၢ​စဲအ့ၣ်​တၢ်​ကူၣ်ဘၣ်​ကူၣ်သ့​အဃိ န​မ့ၢ်​ဆိကမိၣ်​လၢ လံာ်စီဆှံ​တ​လိၣ်​ဝဲ​လၢၤဘၣ် ဒီး​တၢ်နာ်​ယွၤ​က​လီၤမၢ်​ဝဲ​န့ၣ် သမံသမိး​ကွၢ် တၢ်ဂ့ၢ်​လၢ​လာ်အံၤ​တက့ၢ်– ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​လၢ​အ​ခိၣ်နူာ်​ဂ့ၤ​န့ၣ်​သူဝဲ တၢ်​အပီးအလီ​လၢ​အပတီၢ်​ထီ​တဖၣ်​ဘၣ်ဆၣ် ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​ခိၣ်ဃၢၤ​န့ဆၢၣ် န့ၢ်ဝဲ​ထဲ​တစဲးဖိ​အဃိ တၢ်ဂ့ၢ်​လၢ​ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ​တဖၣ် ဃု​သ့ၣ်ညါ​ဝဲ​တ​သ့​ဘၣ်​တဖၣ်​န့ၣ် မ့ၢ်​ပ​ကြၢး​ဂ့ၢ်လိာ်​အီၤ​တဘျီဃီ​ဧါ. ဘၣ်ဃး​ဒီး​မူကပိာ်​ပီညါ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ​န့ၣ် လံာ်​တဘ့ၣ်​လၢ​အမ့ၢ် Encyclopedia Britannica စံး​ဝဲ​လၢ– ‘မူကပိာ်​ပီညါ​ဟဲ​အိၣ်​ထီၣ်ဝဲ အိၣ်​လံ​အ​နံၣ် ၄,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ်​လံ ဘၣ်ဆၣ်​တၢ်​သ့ၣ်ညါ​မူဟီၣ်ကယၢ အဂ့ၢ်​န့ၣ်​ကအိၣ်​ထဲသိးဒီး လၢညါ​ပှၤ​ဘၤဘူၤလိၣ်​ဖိ​တဖၣ် အ​တၢ်​သ့ၣ်ညါ​မူဟီၣ်ကယၢ​အဂ့ၢ်​န့ၣ်​လီၤ.’

ယဟိဝၤ​ပှၤအုၣ်​အသး​တဖၣ်​န့ၣ် ပာ်ကဲဝဲ​ပှၤဂၤ​အ​တၢ်ထံၣ်​လၢ အ​ဘၣ်ဃး​ဒီး​စဲအ့ၣ်​န့ၣ်​လီၤ. အဝဲသ့ၣ်​ဂုာ်ကျဲးစၢး​မၤထွဲ​ဝဲ လံာ်စီဆှံ​အ​တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်​လၢ​အမ့ၢ်– “သု​သူၣ်စူၤ​သးစူၤ​အံၤ, မ်​အ​အိၣ်ဖျါ​လၢ​ပှၤ​ခဲလၢာ်​အမဲာ်​ညါ​တက့ၢ်.” (ဖံလံးပံၤ ၄:၅) ပ​ဆီၣ်ထွဲ​နၤ​လၢ န​ကအိၣ်​ဒီး​တၢ်​သူၣ်စူၤ​သးစူၤ လၢ​န​က​သမံသမိး​ကွၢ် စဲအ့ၣ်​ဒီး​လံာ်စီဆှံ​န့ၣ် လီၤပလိာ်​လိာ်အသး​အဂ့ၢ်​န့ၣ်​လီၤ.