Ku bokona mu madisá

Jihova Nanyi?

Jihova Nanyi?

O Bibidya i tambwijila

 Jihova o Nzambi ya kidi ya Bibidya, o Mubhangi wa ima yoso. (Dijingunwinu 4:11) Mwene wexile o Nzambi ya jipolofeta Mbalahamu, Mozé ni Jezú. (Dimatekenu 24:27; Makatukilu 15:1, 2; Nzwá 20:17) Mwene ki Nzambi ya kifuxi kimoxi ngó, maji Nzambi ya “ixi yoso.”—Jisálamu 47:2.

 O Bibidya ijimbulula kwila Jihova o dijina dya Nzambi, dya mutokala ngó mwene. (Makatukilu 3:15; Jisálamu 83:18) O dijina didi dya tundu mu Hebalayiku, dilombolola “Mwene Ubheka Yoso ya Mesena o Kubheka.” Jingijiye javulu axikina kwila o dijina Jihova dilombolola kwila “Mwene Ubheka Yoso ya Mesena o Kubheka.” O dilombolwelu didi dya lungu ni kwila, Jihova mwene Mubhangi wa ima yoso ni kwila Ukumbidila jinga o vondadi yê. (Izaya 55:10, 11) O ima ilonga o Bibidya yalungu ni Jihova isomboka o dijina dyê. Mu kifika, o Bibidya itulonga yalungu ni kidifwa kyê kyabeta kota: o henda.—Makatukilu 34:5-7; Luka 6:35; 1 Nzwá 4:8.

 O dijina Jihova adilungulula mu Kimbundu bhukaxi ka izwelu iwana יהוה (YHWH), o dijina dya Nzambi mu Hebalayiku. O izwelu iwana yiyi mu Hebalayiku a ijiya kala Tetragrama. Seku muthu wejiya kutumbula kyambote o dijina mu Hebalayiku yokulu. Maji o ukexilu wasoneka o dijina “Jihova” wala ni musoso wadikota mu kimbundu, kya dyanga imoneka mu Mikanda ikola mu dimi didi. a

Mukonda dyahi seku muthu wejiya kutumbula kyambote o dijina dya Nzambi mu Hebalayiku yokulu?

 O dimi dya Hebalayiku yokulu ka disonekene ni jivogaji, maji adisonekene ngó ni jikonsoate. Mu kutumbula o izwelu, kabasa muthu wexile muzwela o dimi dya Hebalayiku wejidile jebhi o jivogaji jeji tumbula. Maji, kyoso kyazubha o kusoneka o Mikanda ya Hebalayiku (“Kikutu Kyokulu”), sayi Jijudé exile mubheza jinzambi ja makutu. Ene axikinine kwila kituxi kutumbula o dijina dya Nzambi. Kyoso kyexile mu tanga kibatulu kya Bibidya mwexile o dijina dya Nzambi ni dizwí dyaswina, exile mu bhinganesamu o izwelu “Ngana” mba “Nzambi.” Mu kubhita mivu, o milongi yiyi yadimwange, o ukexilu watokala wa kutumbula o dijina dya Nzambi texika. b

 Sayi athu afika kwila o dijina dya Nzambi akexile mu ditumbula “Iavé” mba “Javé” o athu amukwa aditumbula kyengi. Sayi mukanda wa Mar Morto mwala mbandu mu divulu dya Ijila o dijina dya Nzambi mu dimi dya Ngeleku, adilungulula Iao. Kikyene ngó sayi we asoneki o kulu akwa Ngelexa a ditumbula we Iae, Iabé, ni Iaoué. Kitwejiya kyambote o ukexilu watokala wexile mutumbula o dijina dya Nzambi mu Hebalayiku yokulu. c

Makutu alungu ni dijina dya Nzambi mu Bibidya

 Makutu: O dijina “Jihova” kidyexile mu moneka mu mikanda yokulu ya Bibidya.

 Kidi: O dijina dya Nzambi mu dimi dya Hebalayiku dya moneka mu ukexilu wa Tetragrama mu 7.000 ajiveji mu Bibidya. d Mu jibibidya javulu o dijina dya Nzambi a dikatulamu ya abhinganesamu o dijina dya ujitu “Ngana.”

 Makutu: Nzambi Muteni wa Yoso, mwene kabhingi kukala ni dijina dimutungula.

 Kidi: Nzambi watumina o asoneki a Bibidya kusoneka o dijina dyê mu mazunda ajiveji. Mwene we wambe kwila o athu a mubheza atokala kutumbula o dijina dyê. (Izaya 42:8; Jowele 2:32; Malakiya 3:16; Loma 10:13) Katé mwene Nzambi wabazela o jipolofeta ja makutu akexile mubhangesa o mundu wê kujimba o dijina dyê.—Jelemiya 23:27.

 Makutu: Mukukayela o kijila kya Jijudé, o kima kyatokala o kukatula o dijina dya Nzambi mu Bibidya.

 Kidi: Mu kidi, sayi Jijudé exile mubhanga o jikopya ja Mikanda Ikôla, exile mu dituna kutumbula o dijina dya Nzambi. Maji ene kexile mu dijimuna mu jikopya jexile mubhanga. Né kiki Nzambi kamesena kwila tukayela ijila ya athu itubhangesa kuxibhaka o itumu yê.—Matesu 15:1-3.

 Makutu: O dijina dya Nzambi katokalele kudisoneka mu Bibidya mukonda athu kejiya se kyebhi kyexile mu ditumbula mu Hebalayiku.

 Kidi: O kixinganeku kiki kilondekesa kwila, Nzambi wamesela kwila athu oso atumbula o dijina dyê mu ukexilu umoxi, né mweme se azwela madimi kadifu. Maji o Bibidya ilondekesa kwila, o jiselevende ja Nzambi mu ukulu exile muzwela madimi kadifu, kexile mutumbula o majina mu ukexilu umoxi kana.

 Tala o phangu ya dijina dya Josuwé wexile mufundixi wa Izalayele. O Jikidistá ku hama ya dyanga exile mu zwela o dimi dya Hebalayiku, nange exile mu ditumbula Yeoshúa. Maji yó exile mu zwela o dimi dya Ngeleku exile mu ditumbula Iesoús. O Bibidya itumbula o izwelu ya dimi dya Ngeleku ya dijina dya Josuwé mu dimi dya Hebalayiku. Kiki kilondekesa kwila, o Jikidistá exile mu tumbula o majina mu dimi dyâ, mu uzwelelu wejidile athu avulu.—Ikalakalu 7:45; Jihebelewu 4:8.

 Kiki kitena we kubhita ni dijina dya Nzambi. O kima kya beta o kota o zangeleka o dijina dya Nzambi dyala mu Bibidya, o ukexilu wa kuditumbula ndenge.

a O Bibidya ya dyanga mu dimi dya phutu, o dijina dya Nzambi aditumbulamu mazunda a jiveji mu ukexilu yú “JEHOVAH.” Kala kimoneka mu Bibidya yo kopyale ku muvu 1693 ni 1870. O kibuka kya alunguludi kya versão Brasileira asolo kutamu o dijina dya Nzambi mu ukexilu wa “Jehovah.” Kyoso kyatalesa dingi o ukexilu wakusoneka ku muvu 2010, o dijina dya Nzambi adisoneka kya “Jihová.” Kyene we kyabhiti ni madimi amukwa. Muveji ya dyanga ya moneka o dijina dya Nzambi mu Bibidya ya Kingileji ku muvu wa 1530, mu Bibidya ya Pentateuco ya William Tyndale. Mwene watumbula o dijina dya Nzambi mu ukexilu wa “Iehouah.” Mu kubhita thembu o dimi dyalunguluka, o ukexilu wakusoneka o dijina dya Nzambi wa lunguluka we.

b O divulu Nova Enciclopédia Católica, segunda edição, volume 14, mu difwe 883-884, dyamba: “Mukubhita mivu kyoso jijudé kyatundu ku Babilonya o dijina Yahweh amateka kudizangeleka mu ukexilu wakatunda, anga kwamoneka o kixinganeku kya kubhinganesa o kizwelu ADONAI mba ELOHIM mu dijina Yahweh.”

c Phala kwijiya dingi, tala o apêndice A4, “O Nome Divino nas Escrituras Hebraicas”, na Tradução do Novo Mundo da Bíblia Sagrada.

d Tala o Theological Lexicon of the Old Testament (Léxico Teológico do Velho Testamento), volume 2, difwe 523-524.